કેન્સર

કેન્સર શું છે?

કેન્સર એ રોગોનો એક મોટો સમૂહ છે જે ત્યારે શરૂ થાય છે જ્યારે શરીરના કોષો અનિયંત્રિત રીતે વધવા લાગે છે અને તેમના સામાન્ય સીમાઓને ઓળંગીને આસપાસના ભાગોમાં ફેલાય છે, અને શરીરના અન્ય અવયવોમાં પણ જઈ શકે છે. આ ફેલાવાની પ્રક્રિયાને મેટાસ્ટેસિસ કહેવામાં આવે છે અને તે કેન્સરથી થતા મોટાભાગના મૃત્યુનું મુખ્ય કારણ છે.

કેવી રીતે થાય છે?

કેન્સર કોષોમાં ડીએનએ (DNA) માં થતા ફેરફારો (મ્યુટેશન) ને કારણે થાય છે. કોષોની અંદર રહેલું ડીએનએ ઘણા વ્યક્તિગત જનીનોમાં પેક થયેલું હોય છે, જેમાં દરેક કોષને કયા કાર્યો કરવા, કેવી રીતે વધવું અને વિભાજન કરવું તે અંગેની સૂચનાઓનો સમૂહ હોય છે. આ સૂચનાઓમાં ભૂલો થવાથી કોષ તેનું સામાન્ય કાર્ય કરવાનું બંધ કરી શકે છે અને કેન્સરગ્રસ્ત બની શકે છે.

કેન્સરના કારણો:

ઘણા પરિબળો કોષોમાં જનીન પરિવર્તન લાવી શકે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• ધૂમ્રપાન
• રેડિયેશન
• વાયરસ
• કેન્સર પેદા કરતા રસાયણો (કાર્સિનોજેન્સ)
• સ્થૂળતા
• હોર્મોન્સ
• લાંબા ગાળાનો સોજો
• શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ
• વારસાગત જનીન પરિવર્તન (નાના ટકાવારી કેન્સર માટે જવાબદાર)

કેન્સરના સામાન્ય લક્ષણો:

કેન્સરના લક્ષણો તેના પ્રકાર, સ્થાન અને ફેલાવાના આધારે બદલાઈ શકે છે. કેટલાક સામાન્ય લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• અસામાન્ય ગઠ્ઠો અથવા સોજો
• અકારણ વજન ઘટવું અથવા વધવું
• થાક
• ત્વચામાં ફેરફાર, જેમ કે પીળો થવો, ઘાટા થવું અથવા ચાંદા જે રૂઝ ન આવે
• આંતરડા અથવા મૂત્રાશયની ટેવમાં ફેરફાર
• સતત ઉધરસ અથવા અવાજ બેસી જવો
• ખોરાક ગળવામાં તકલીફ
• અસામાન્ય રક્તસ્રાવ અથવા સ્ત્રાવ
• ન મટતા ઘા
• સતત દુખાવો

જો તમને આમાંથી કોઈ પણ લક્ષણ ઘણા અઠવાડિયા સુધી રહે તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે. જો કે, યાદ રાખો કે આ લક્ષણો કેન્સર સિવાયની અન્ય પરિસ્થિતિઓને કારણે પણ હોઈ શકે છે.

કેન્સર નાં કારણો શું છે?

કેન્સર થવા પાછળ ઘણાં પરિબળો ભાગ ભજવે છે, અને મોટાભાગના કેન્સર એક જ કારણથી નહીં, પરંતુ ઘણાં પરિબળોના સંયોજનથી થાય છે. કોષોમાં રહેલા ડીએનએ (DNA) માં થતા ફેરફારો (મ્યુટેશન) કેન્સરનું મૂળ કારણ છે. આ ડીએનએ ફેરફારો કોષોને અનિયંત્રિત રીતે વધવા અને વિભાજન કરવા માટે સંકેત આપે છે. આ ડીએનએ ફેરફારો વિવિધ કારણોસર થઈ શકે છે, જેમાં નીચેના મુખ્ય છે:

1. જીવનશૈલી સંબંધિત પરિબળો:

• ધૂમ્રપાન (Smoking): ફેફસાંનું કેન્સર, મોંનું કેન્સર, ગળાનું કેન્સર, મૂત્રાશયનું કેન્સર અને અન્ય ઘણા પ્રકારના કેન્સરનું મુખ્ય કારણ છે. તમાકુમાં રહેલા હાનિકારક રસાયણો કોષોના ડીએનએને નુકસાન પહોંચાડે છે.
• આહાર (Diet):
  • ઓછો ફાઇબરવાળો આહાર: આંતરડાના કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.
  • વધુ પડતી લાલ અને પ્રોસેસ્ડ માંસ: આંતરડાના કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.
  • ઓછાં ફળો અને શાકભાજી: કેન્સર સામે રક્ષણ આપતા પોષક તત્વોની કમી થઈ શકે છે.
  • વધુ પડતી ચરબીયુક્ત ખોરાક: સ્થૂળતા તરફ દોરી શકે છે, જે ઘણા પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધારે છે.
• સ્થૂળતા (Obesity): સ્તન કેન્સર (મેનોપોઝ પછી), આંતરડાનું કેન્સર, ગર્ભાશયનું કેન્સર, અન્નનળીનું કેન્સર, કિડનીનું કેન્સર અને અન્ય ઘણા પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધારે છે.
• શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ (Lack of Physical Activity): નિયમિત કસરત ન કરવાથી ઘણા પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધી શકે છે.
• આલ્કોહોલનું વધુ પડતું સેવન (Excessive Alcohol Consumption): મોં, ગળું, અન્નનળી, લીવર અને સ્તન કેન્સરનું જોખમ વધારે છે.

2. પર્યાવરણીય પરિબળો:

• રેડિયેશન (Radiation):
  • અલ્ટ્રાવાયોલેટ (UV) રેડિયેશન: સૂર્યના કિરણો અને ટેનિંગ બેડ ત્વચાના કેન્સરનું મુખ્ય કારણ છે.
  • આયોનાઇઝિંગ રેડિયેશન: એક્સ-રે, સીટી સ્કેન અને રેડિયોથેરાપી જેવા તબીબી પ્રક્રિયાઓમાંથી રેડિયેશન અને પરમાણુ અકસ્માતોના કારણે રેડિયેશન કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.
• કેન્સર પેદા કરતા રસાયણો (Carcinogens): અમુક રસાયણોના સંપર્કમાં આવવાથી કેન્સરનું જોખમ વધી શકે છે, જેમ કે એસ્બેસ્ટોસ, બેન્ઝીન અને અમુક પ્રકારના જંતુનાશક દવાઓ.
• વાયુ પ્રદૂષણ (Air Pollution): ફેફસાંના કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.

3. જૈવિક પરિબળો:

• વાયરસ (Viruses): અમુક વાયરસ કેન્સરનું કારણ બની શકે છે, જેમ કે:
  • હ્યુમન પેપિલોમાવાયરસ (HPV): ગર્ભાશયનું કેન્સર, ગુદાનું કેન્સર, ગળાનું કેન્સર અને જનનાંગોનું કેન્સરનું કારણ બની શકે છે.
  • હેપેટાઇટિસ બી અને સી વાયરસ: લીવર કેન્સરનું જોખમ વધારે છે.
  • એપસ્ટેઇન-બાર વાયરસ (EBV): લિમ્ફોમા અને નાસોફેરિન્જિયલ કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.
  • હ્યુમન ઇમ્યુનોડેફિસિયન્સી વાયરસ (HIV): ચોક્કસ પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધારે છે.
• હોર્મોન્સ (Hormones): શરીરમાં હોર્મોન્સનું અસંતુલન સ્તન કેન્સર, પ્રોસ્ટેટ કેન્સર અને ગર્ભાશયના કેન્સર જેવા હોર્મોન-સંવેદનશીલ કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.
• લાંબા ગાળાનો સોજો (Chronic Inflammation): લાંબા સમય સુધી રહેતો સોજો અમુક પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે, જેમ કે આંતરડાનું કેન્સર.
• ઉંમર (Age): જેમ જેમ ઉંમર વધે છે તેમ તેમ ડીએનએમાં ફેરફારો થવાની શક્યતા વધે છે, તેથી મોટી ઉંમરના લોકોમાં કેન્સરનું જોખમ વધારે હોય છે.
• વારસાગત જનીન પરિવર્તન (Inherited Gene Mutations): અમુક લોકો તેમના માતાપિતા પાસેથી એવા જનીનો વારસામાં મેળવે છે જે તેમને ચોક્કસ પ્રકારના કેન્સર થવાનું જોખમ વધારે છે, જેમ કે BRCA1 અને BRCA2 જનીનો સ્તન અને અંડાશયના કેન્સરનું જોખમ વધારે છે.
• નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ (Weakened Immune System): જેમની રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી હોય છે (દા.ત., એચઆઈવી ધરાવતા લોકો અથવા અંગ પ્રત્યારોપણ કરાવેલા લોકો) તેમને અમુક પ્રકારના કેન્સર થવાનું જોખમ વધારે હોય છે.

કેન્સર નાં ચિહ્નો નાં લક્ષણો શું છે?

કેન્સર   નાં ચિહ્નો નાં લક્ષણો શું છે?

કેન્સરનાં ચિહ્નો અને લક્ષણો તેના પ્રકાર, સ્થાન અને શરીરના અન્ય ભાગોમાં ફેલાવા (મેટાસ્ટેસિસ) પર આધાર રાખે છે. દરેક કેન્સરના પોતાના ચોક્કસ લક્ષણો હોઈ શકે છે, પરંતુ કેટલાક સામાન્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો નીચે મુજબ છે જે કેન્સર સૂચવી શકે છે:

સામાન્ય લક્ષણો (General Symptoms):

• અકારણ વજન ઘટવું: જો તમે જાણીતા કારણ વગર નોંધપાત્ર વજન ગુમાવો છો (10 પાઉન્ડ અથવા વધુ), તો તે કેન્સરનું લક્ષણ હોઈ શકે છે.
• થાક: સતત અને અતિશય થાક જે આરામ કરવાથી પણ દૂર ન થાય તે કેન્સરનું પ્રારંભિક લક્ષણ હોઈ શકે છે.
• દુખાવો: સતત અથવા તીવ્ર દુખાવો કેન્સરના સ્થાન પર અથવા ફેલાવાના કારણે હોઈ શકે છે.
• ત્વચામાં ફેરફાર: ત્વચા પર નવા ડાઘા પડવા, હાલના ડાઘાના કદ, આકાર અથવા રંગમાં ફેરફાર થવો, અથવા લાંબા સમય સુધી રૂઝ ન આવતા ચાંદા ત્વચા કેન્સર સૂચવી શકે છે.
• તાવ: સમજાવી ન શકાય તેવો સતત તાવ, ખાસ કરીને જો તે રાત્રે વધુ આવતો હોય, તો લ્યુકેમિયા અથવા લિમ્ફોમા જેવા કેન્સરનું લક્ષણ હોઈ શકે છે.
• ગઠ્ઠો અથવા સોજો: શરીરના કોઈપણ ભાગમાં ગઠ્ઠો અથવા સોજો જે સમય જતાં વધતો જાય તે કેન્સરની નિશાની હોઈ શકે છે.

ચોક્કસ લક્ષણો (Specific Symptoms) (કેન્સરના પ્રકાર અને સ્થાન પર આધારિત):

• આંતરડા અથવા મૂત્રાશયની ટેવમાં ફેરફાર: લાંબા સમય સુધી કબજિયાત અથવા ઝાડા, મળમાં લોહી આવવું, પેશાબ કરવામાં તકલીફ અથવા વારંવાર પેશાબ આવવો એ આંતરડા અથવા મૂત્રાશયના કેન્સરના લક્ષણો હોઈ શકે છે.
• સતત ઉધરસ અથવા અવાજ બેસી જવો: લાંબા સમય સુધી રહેતી ઉધરસ અથવા અવાજમાં ફેરફાર ફેફસાં, ગળા અથવા કંઠસ્થાનના કેન્સરનું લક્ષણ હોઈ શકે છે.
• સ્તનમાં ફેરફાર: ગઠ્ઠો, સ્તનની ડીંટડીમાં ફેરફાર અથવા સ્રાવ, સ્તનની ચામડીમાં ફેરફાર સ્તન કેન્સર સૂચવી શકે છે.
• ગળવામાં તકલીફ: ખોરાક ગળવામાં તકલીફ અથવા દુખાવો અન્નનળી અથવા ગળાના કેન્સરનું લક્ષણ હોઈ શકે છે.
• અસામાન્ય રક્તસ્રાવ: યોનિમાર્ગ, ગુદામાર્ગ અથવા અન્ય કોઈપણ ભાગમાંથી અસામાન્ય રક્તસ્રાવ કેન્સર સૂચવી શકે છે.
• ન મટતા ઘા: ત્વચા પરનો ઘા જે ઘણા અઠવાડિયા સુધી રૂઝ ન આવે તે ત્વચા કેન્સરનું લક્ષણ હોઈ શકે છે.
• પેટનું ફૂલવું અથવા સતત પેટમાં દુખાવો: અંડાશયના કેન્સર અથવા અન્ય પેટના કેન્સરના લક્ષણો હોઈ શકે છે.

કેન્સર નું જોખમ કોને વધારે છે?

કેન્સરનું જોખમ ઘણા પરિબળો પર આધાર રાખે છે અને તે દરેક વ્યક્તિમાં અલગ અલગ હોઈ શકે છે. કેટલાક મુખ્ય પરિબળો જે કેન્સરનું જોખમ વધારે છે તે નીચે મુજબ છે:

1. જીવનશૈલી સંબંધિત પરિબળો:

• વધતી ઉંમર: જેમ જેમ ઉંમર વધે છે તેમ તેમ કેન્સર થવાનું જોખમ પણ વધે છે. મોટાભાગના કેન્સર 50 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકોમાં જોવા મળે છે.
• ધૂમ્રપાન: ફેફસાં, મોં, ગળું, અન્નનળી, મૂત્રાશય અને અન્ય ઘણા પ્રકારના કેન્સરનું મુખ્ય કારણ છે.
• આહાર: ઓછો ફાઇબરવાળો આહાર, વધુ પડતું લાલ અને પ્રોસેસ્ડ માંસ, ઓછા ફળો અને શાકભાજી અને વધુ પડતી ચરબીયુક્ત ખોરાક કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.
• સ્થૂળતા: મેનોપોઝ પછી સ્તન કેન્સર, આંતરડાનું કેન્સર, ગર્ભાશયનું કેન્સર અને અન્ય ઘણા પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધારે છે.
• શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ: નિયમિત કસરત ન કરવાથી ઘણા પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધી શકે છે.
• આલ્કોહોલનું વધુ પડતું સેવન: મોં, ગળું, અન્નનળી, લીવર અને સ્તન કેન્સરનું જોખમ વધારે છે.
• સૂર્યના અલ્ટ્રાવાયોલેટ (UV) કિરણોનું વધુ પડતું સંપર્કમાં આવવું: ત્વચાના કેન્સરનું મુખ્ય કારણ છે.

2. તબીબી ઇતિહાસ અને આનુવંશિક પરિબળો:

• કેન્સરનો કૌટુંબિક ઇતિહાસ: જો તમારા નજીકના પરિવારના સભ્યોને (માતા, પિતા, ભાઈ, બહેન) કેન્સર થયું હોય, તો તમને પણ તેનું જોખમ વધારે હોઈ શકે છે. અમુક પ્રકારના કેન્સર આનુવંશિક રીતે વારસામાં મળી શકે છે.
• અમુક જનીનોમાં પરિવર્તન (Genetic Mutations): BRCA1 અને BRCA2 જેવા અમુક જનીનોમાં પરિવર્તન સ્તન અને અંડાશયના કેન્સરનું જોખમ વધારે છે.
• અગાઉ કેન્સર થયું હોય: જે લોકોને અગાઉ કેન્સર થયું હોય તેમને ફરીથી કેન્સર થવાનું જોખમ વધારે હોય છે.
• અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ: અમુક રોગો, જેમ કે ક્રોનિક સોજો (લાંબા ગાળાનો બળતરા) કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.
• નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ: એચઆઈવી/એઇડ્સ ધરાવતા લોકો અથવા અંગ પ્રત્યારોપણ કરાવેલા લોકોમાં અમુક પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધારે હોય છે.

3. પર્યાવરણીય પરિબળો:

• રેડિયેશનના સંપર્કમાં આવવું: અગાઉની રેડિયોથેરાપી, એક્સ-રે અને અન્ય રેડિયેશનના સંપર્કમાં આવવાથી કેન્સરનું જોખમ વધી શકે છે.
• અમુક રસાયણોના સંપર્કમાં આવવું: એસ્બેસ્ટોસ, બેન્ઝીન અને અમુક અન્ય રસાયણોના સંપર્કમાં આવવાથી કેન્સરનું જોખમ વધી શકે છે.
• અમુક વાયરસ અને બેક્ટેરિયાનો ચેપ: હ્યુમન પેપિલોમાવાયરસ (HPV), હેપેટાઇટિસ બી અને સી વાયરસ અને હેલિકોબેક્ટર પાયલોરી જેવા ચેપ અમુક પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.

કેન્સર સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

જ્યારે કેન્સર પોતે જ એક રોગ છે, ત્યાં અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ છે જે કેન્સરના વિકાસના જોખમને વધારી શકે છે અથવા કેન્સરની સારવાર દરમિયાન અથવા પછી વિકસી શકે છે. અહીં કેટલાક સંકળાયેલા રોગો અને પરિસ્થિતિઓ છે:

વાયરલ ચેપ: કેટલાક વાયરસ કેન્સરનું કારણ બની શકે છે અથવા તેના જોખમને વધારી શકે છે, જેમ કે:

• હ્યુમન પેપિલોમાવાયરસ (HPV): ગર્ભાશયનું કેન્સર, ગુદાનું કેન્સર, પેનિસનું કેન્સર, યોનિમાર્ગનું કેન્સર, વલ્વાનું કેન્સર અને ગળાનું કેન્સર.
• હેપેટાઇટિસ બી વાયરસ (HBV) અને હેપેટાઇટિસ સી વાયરસ (HCV): લીવરનું કેન્સર.
• એપસ્ટેઇન-બાર વાયરસ (EBV): બર્કિટ્સ લિમ્ફોમા, હોજકિન્સ લિમ્ફોમાના કેટલાક પ્રકારો અને નાસોફેરિન્જિયલ કેન્સર.
• હ્યુમન ઇમ્યુનોડેફિશિયન્સી વાયરસ (HIV): કાપોસી સારકોમા, નોન-હોજકિન્સ લિમ્ફોમા અને હોજકિન્સ લિમ્ફોમા તેમજ ગુદા, ગર્ભાશય, લીવર અને ફેફસાંનું કેન્સર.
• હ્યુમન ટી-સેલ લ્યુકેમિયા વાયરસ ટાઇપ 1 (HTLV-1): એડલ્ટ ટી-સેલ લ્યુકેમિયા અને લિમ્ફોમા.
• કાપોસી સારકોમા-સંબંધિત હર્પીસવાયરસ (KSHV) અથવા હ્યુમન હર્પીસવાયરસ 8 (HHV-8): કાપોસી સારકોમા અને કેટલાક પ્રકારના લિમ્ફોમા.
• મર્કલ સેલ પોલિઓમાવાયરસ (MCV): મર્કલ સેલ કાર્સિનોમા (ત્વચાનું દુર્લભ કેન્સર).

બેક્ટેરિયલ ચેપ:

• હેલિકોબેક્ટર પાયલોરી (H. pylori): પેટનું કેન્સર અને પેટનું મ્યુકોસા-સંબંધિત લિમ્ફોઇડ ટિશ્યુ (MALT) લિમ્ફોમા.

પારાસાઇટિક ચેપ:

• શિસ્ટોસોમા હિમેટોબિયમ: મૂત્રાશયનું કેન્સર.
• ઓપિસ્ટોર્ચિસ વિવિરીની અને ક્લોનોર્ચિસ સાઇનેન્સિસ (લીવર ફ્લુક્સ): કોલેન્જિયોકાર્સિનોમા (પિત્ત નળીનું કેન્સર).

ક્રોનિક ઇન્ફ્લેમેટરી પરિસ્થિતિઓ: કેટલીક ક્રોનિક ઇન્ફ્લેમેટરી રોગો કેન્સરના વધેલા જોખમ સાથે સંકળાયેલા છે, જેમ કે:

• અલ્સેરેટિવ કોલાઇટિસ: કોલોન કેન્સર.
• ક્રોહન રોગ: કોલોન કેન્સર અને નાના આંતરડાનું કેન્સર.
• એસિડ રિફ્લક્સ (GERD): અન્નનળીનું કેન્સર.
• હેલિકોબેક્ટર પાયલોરી દ્વારા ક્રોનિક ગેસ્ટ્રાઇટિસ: પેટનું કેન્સર.

ઇમ્યુનોડેફિશિયન્સી: નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ, જે HIV/AIDS, અંગ પ્રત્યારોપણ પછી લેવામાં આવતી દવાઓ અથવા જન્મજાત રોગપ્રતિકારક ખામીઓ જેવી પરિસ્થિતિઓને કારણે હોઈ શકે છે, તે કેટલાક કેન્સરના જોખમને વધારે છે, જેમ કે લિમ્ફોમા અને કાપોસી સારકોમા.

હોર્મોનલ પરિસ્થિતિઓ:

• લાંબા સમય સુધી હોર્મોન રિપ્લેસમેન્ટ થેરાપી (HRT): સ્તન કેન્સર અને ગર્ભાશયના કેન્સરનું થોડું વધેલું જોખમ.
• પોલિસિસ્ટિક ઓવરી સિન્ડ્રોમ (PCOS): ગર્ભાશયના કેન્સરનું વધેલું જોખમ.

અન્ય સ્વાસ્થ્ય પરિસ્થિતિઓ:

• મેટાબોલિક સિન્ડ્રોમ અને સ્થૂળતા: સ્તન, કોલોન, ગર્ભાશય, કિડની અને અન્નનળીના કેન્સર સહિત અનેક પ્રકારના કેન્સરનું વધેલું જોખમ.
• ડાયાબિટીસ: સ્વાદુપિંડ, લીવર અને ગર્ભાશયના કેન્સરનું વધેલું જોખમ.

કેન્સર નું નિદાન શું છે?

કેન્સરનું નિદાન કરવા માટે વિવિધ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• શારીરિક તપાસ: ડૉક્ટર ગાંઠો અથવા અન્ય અસામાન્યતાઓ માટે શરીરની તપાસ કરશે. તેઓ ત્વચાના રંગમાં ફેરફાર અથવા અંગના વિસ્તરણ જેવી બાબતો પણ જોઈ શકે છે.
• લેબોરેટરી પરીક્ષણો: લોહી, પેશાબ અને અન્ય શરીરના પ્રવાહીના નમૂનાઓ કેન્સર દ્વારા થતી અસામાન્યતાઓને ઓળખવા માટે તપાસવામાં આવે છે. ઉદાહરણ તરીકે, લ્યુકેમિયાના કિસ્સામાં, સંપૂર્ણ બ્લડ કાઉન્ટ અસામાન્ય સંખ્યામાં અથવા પ્રકારના શ્વેત રક્તકણો દર્શાવી શકે છે. ટ્યુમર માર્કર પરીક્ષણો કેન્સર કોષો દ્વારા ઉત્પાદિત પદાર્થોને પણ શોધી શકે છે.
• ઇમેજિંગ પરીક્ષણો: આ પરીક્ષણો શરીરની અંદરના ભાગોના ચિત્રો બનાવે છે. કેન્સરના નિદાન માટે ઉપયોગમાં લેવાતા ઇમેજિંગ પરીક્ષણોમાં શામેલ છે:
  • એક્સ-રે: હાડકાં અને કેટલાક આંતરિક અવયવોની તસવીરો લે છે.
  • સીટી સ્કેન (કમ્પ્યુટેડ ટોમોગ્રાફી): શરીરના આંતરિક ભાગોની વિગતવાર આડછેદવાળી તસવીરો બનાવવા માટે એક્સ-રે અને કમ્પ્યુટરનો ઉપયોગ કરે છે.
  • એમઆરઆઈ (મેગ્નેટિક રેઝોનન્સ ઇમેજિંગ): શરીરના આંતરિક અવયવો અને નરમ પેશીઓની વિગતવાર તસવીરો બનાવવા માટે શક્તિશાળી ચુંબક અને રેડિયો તરંગોનો ઉપયોગ કરે છે.
  • પીઈટી સ્કેન (પોઝિટ્રોન એમિશન ટોમોગ્રાફી): શરીરમાં કેન્સર કોષોની પ્રવૃત્તિને શોધવા માટે થોડી માત્રામાં કિરણોત્સર્ગી પદાર્થનો ઉપયોગ કરે છે.
  • અલ્ટ્રાસાઉન્ડ: શરીરના આંતરિક અવયવોની તસવીરો બનાવવા માટે ઉચ્ચ-આવર્તન ધ્વનિ તરંગોનો ઉપયોગ કરે છે.
  • બોન સ્કેન: કેન્સર હાડકાંમાં ફેલાયું છે કે કેમ તે તપાસવા માટે થોડી માત્રામાં કિરણોત્સર્ગી પદાર્થનો ઉપયોગ કરે છે.
• બાયોપ્સી: આ પ્રક્રિયામાં શંકાસ્પદ વિસ્તારમાંથી કોષો અથવા પેશીઓનો નમૂનો લેવામાં આવે છે અને કેન્સર કોષો માટે માઇક્રોસ્કોપ હેઠળ તપાસવામાં આવે છે. બાયોપ્સી મોટાભાગના કેન્સરના નિદાનની પુષ્ટિ કરવાનો ચોક્કસ માર્ગ છે. બાયોપ્સી વિવિધ રીતે કરી શકાય છે, જેમાં સોયની મદદથી, એન્ડોસ્કોપી દરમિયાન અથવા શસ્ત્રક્રિયા દ્વારા સમાવેશ થાય છે.
• એન્ડોસ્કોપી: આ પ્રક્રિયામાં શરીરની અંદરના અવયવોને સીધા જોવા માટે કેમેરા સાથે જોડાયેલી પાતળી, લવચીક ટ્યુબ (એન્ડોસ્કોપ) દાખલ કરવામાં આવે છે. બાયોપ્સીના નમૂનાઓ પણ એન્ડોસ્કોપી દરમિયાન લઈ શકાય છે.
• જિનેટિક પરીક્ષણ: અમુક પ્રકારના કેન્સરના જોખમને વધારતા વારસાગત જનીન પરિવર્તનોને ઓળખવા માટે જિનેટિક પરીક્ષણ કરી શકાય છે. કેન્સરનું નિદાન થયા પછી, ગાંઠના જિનેટિક પરીક્ષણથી સારવારના વિકલ્પો નક્કી કરવામાં પણ મદદ મળી શકે છે.

કેન્સર ની સારવાર શું છે?

કેન્સરની સારવાર કેન્સરનો પ્રકાર, તેની તબક્કો (કેટલો ફેલાયો છે), વ્યક્તિનું એકંદર આરોગ્ય અને તેમની પસંદગીઓ જેવા ઘણા પરિબળો પર આધાર રાખે છે. કેન્સરની સારવારના મુખ્ય ધ્યેયો હોઈ શકે છે:

• ઇલાજ: કેન્સરને સંપૂર્ણપણે દૂર કરવું અને તેને પાછા આવતો અટકાવવો.
• નિયંત્રણ: કેન્સરની વૃદ્ધિને રોકવી અથવા ધીમી કરવી અને તેના ફેલાવાને નિયંત્રિત કરવો જ્યારે ઇલાજ શક્ય ન હોય.
• ઉપશામક સંભાળ: કેન્સર અથવા તેની સારવારના લક્ષણોને દૂર કરીને જીવનની ગુણવત્તા સુધારવી. આ કોઈપણ તબક્કામાં સારવાર સાથે અથવા વગર કરી શકાય છે.

કેન્સરની સારવારના મુખ્ય પ્રકારોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• સર્જરી (શસ્ત્રક્રિયા): કેન્સરગ્રસ્ત ગાંઠ અને આસપાસના કેટલાક તંદુરસ્ત પેશીઓને શારીરિક રીતે દૂર કરવી. તે નિદાન, સ્ટેજિંગ અને લક્ષણોને દૂર કરવા માટે પણ ઉપયોગી થઈ શકે છે.
• કિમોથેરાપી: કેન્સર કોષોને મારવા અથવા તેમની વૃદ્ધિ ધીમી કરવા માટે દવાઓનો ઉપયોગ કરવો. આ દવાઓ મોટે ભાગે નસમાં આપવામાં આવે છે અથવા ગોળીઓના સ્વરૂપમાં લઈ શકાય છે. તે સમગ્ર શરીરમાં કેન્સર કોષો સુધી પહોંચી શકે છે, જે ફેલાયેલા કેન્સરની સારવાર માટે ઉપયોગી છે.
• રેડિયેશન થેરાપી (વિકિરણ ઉપચાર): કેન્સર કોષોને મારવા અને ગાંઠોને સંકોચવા માટે ઉચ્ચ-ઊર્જા કિરણો (જેમ કે એક્સ-રે, પ્રોટોન) નો ઉપયોગ કરવો. તે બાહ્ય રીતે મશીન દ્વારા અથવા આંતરિક રીતે શરીરની અંદર કિરણોત્સર્ગી પદાર્થ મૂકીને આપી શકાય છે.
• ઇમ્યુનોથેરાપી: શરીરની પોતાની રોગપ્રતિકારક શક્તિને કેન્સર સામે લડવામાં મદદ કરવા માટે દવાઓનો ઉપયોગ કરવો. આ ઉપચાર કેન્સર કોષોને શોધવા અને નાશ કરવામાં રોગપ્રતિકારક તંત્રને ઉત્તેજીત કરે છે.
• હોર્મોન થેરાપી: કેટલાક કેન્સર હોર્મોન્સ દ્વારા વધે છે (જેમ કે સ્તન અને પ્રોસ્ટેટ કેન્સર). હોર્મોન થેરાપી આ હોર્મોન્સને શરીરમાં બનતા અટકાવે છે અથવા કેન્સર કોષો સુધી પહોંચતા અટકાવે છે.
• ટાર્ગેટેડ થેરાપી: આ દવાઓ કેન્સર કોષોમાં ચોક્કસ પરિવર્તનો અથવા પ્રોટીનને લક્ષ્ય બનાવે છે જે તેમને વધવા અને ફેલાવવામાં મદદ કરે છે. સામાન્ય કોષોને ઓછું નુકસાન થાય છે.
• સ્ટેમ સેલ ટ્રાન્સપ્લાન્ટ (બોન મેરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટ): આ પ્રક્રિયા ક્ષતિગ્રસ્ત અથવા કેન્સરગ્રસ્ત સ્ટેમ સેલ્સને સ્વસ્થ સ્ટેમ સેલ્સ સાથે બદલે છે. તે મોટે ભાગે લ્યુકેમિયા અને લિમ્ફોમા જેવા રક્ત કેન્સરની સારવાર માટે વપરાય છે.
• ક્રાયોએબ્લેશન: કેન્સર કોષોને ઠંડક દ્વારા મારી નાખવા માટે ખૂબ જ ઠંડા તાપમાનનો ઉપયોગ કરવો.
• રેડિયોફ્રીક્વન્સી એબ્લેશન: કેન્સર કોષોને ગરમ કરીને મારી નાખવા માટે ઇલેક્ટ્રિકલ ઊર્જાનો ઉપયોગ કરવો.
• લેસર થેરાપી: કેન્સર કોષોને નાશ કરવા માટે પ્રકાશના સાંકડા બીમનો ઉપયોગ કરવો.
• ક્લિનિકલ ટ્રાયલ્સ: આ નવા કેન્સર સારવારની પદ્ધતિઓનો અભ્યાસ છે. તેમાં ભાગ લેવાથી નવીનતમ સારવાર ઉપલબ્ધ થઈ શકે છે, પરંતુ સંભવિત જોખમો અને લાભો વિશે જાણવું મહત્વપૂર્ણ છે.

ઘણીવાર, કેન્સરની સારવારમાં આ ઉપચારોનું સંયોજન સામેલ હોય છે. સારવાર યોજના વ્યક્તિગત કેન્સરના પ્રકાર, તબક્કા અને અન્ય પરિબળોના આધારે તૈયાર કરવામાં આવે છે.

કેન્સરની સારવારના ઘણા સંભવિત આડઅસરો હોઈ શકે છે, જે ઉપયોગમાં લેવાતી સારવારના પ્રકાર અને વ્યક્તિગત પ્રતિક્રિયા પર આધાર રાખે છે. સામાન્ય આડઅસરોમાં થાક, ઉબકા, વાળ ખરવા, મોઢામાં ચાંદા, ભૂખ ન લાગવી, લોહીના કોષોની સંખ્યામાં ઘટાડો અને ત્વચામાં ફેરફાર શામેલ હોઈ શકે છે. ડૉક્ટરો આ આડઅસરોને સંચાલિત કરવામાં મદદ કરવા માટે પગલાં લે છે.

કેન્સર માં શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

કેન્સરના દર્દીઓ માટે શું ખાવું અને શું ન ખાવું તે અંગે કોઈ એક-સાઇઝ-ફીટ-ઓલ જવાબ નથી. દરેક વ્યક્તિની જરૂરિયાતો તેમની ચોક્કસ પરિસ્થિતિ, સારવાર અને આડઅસરો પર આધારિત છે. જો કે, સામાન્ય માર્ગદર્શિકા છે જે મદદરૂપ થઈ શકે છે:

શું ખાવું:

• ફળો અને શાકભાજી: દરરોજ વિવિધ રંગોના ફળો અને શાકભાજીઓ ભરપૂર માત્રામાં ખાઓ. તે વિટામિન્સ, ખનિજો અને એન્ટીઑકિસડન્ટોથી ભરપૂર હોય છે જે શરીરને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે.
• આખા અનાજ: બ્રાઉન રાઇસ, ઓટમીલ, ક્વિનોઆ અને આખા ઘઉંની બ્રેડ જેવા આખા અનાજમાં ફાઇબર હોય છે જે પાચન માટે સારું છે અને તમને લાંબા સમય સુધી પેટ ભરેલું રાખે છે.
• પ્રોટીન: માંસ, મરઘાં, માછલી, ઇંડા, કઠોળ, બદામ અને બીજ જેવા પ્રોટીનયુક્ત ખોરાક લો. પ્રોટીન શરીરને પેશીઓને રિપેર કરવામાં અને રોગપ્રતિકારક શક્તિને જાળવવામાં મદદ કરે છે. સારવાર દરમિયાન માંસપેશીઓ જાળવવા માટે પૂરતું પ્રોટીન લેવું ખાસ કરીને મહત્વનું છે.
• સ્વસ્થ ચરબી: એવોકાડો, ઓલિવ ઓઇલ, બદામ અને બીજમાં જોવા મળતી મોનોઅનસેચ્યુરેટેડ અને પોલીઅનસેચ્યુરેટેડ ચરબી શરીર માટે સારી છે. ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સથી ભરપૂર ખોરાક (જેમ કે સૅલ્મોન) બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• પુષ્કળ પ્રવાહી: પાણી, સૂપ અને હર્બલ ચા જેવા પ્રવાહી પીને હાઇડ્રેટેડ રહો. સારવાર દરમિયાન ડિહાઇડ્રેશનને ટાળવું ખૂબ જ મહત્વનું છે.
• નાના, વારંવાર ભોજન: જો તમને ભૂખ ઓછી લાગતી હોય અથવા ઉબકા આવતા હોય, તો દિવસ દરમિયાન મોટા ભોજનને બદલે નાના, વારંવાર ભોજન લેવાનો પ્રયાસ કરો.

શું ન ખાવું:

• પ્રોસેસ્ડ અને રેડ મીટ: હોટ ડોગ્સ, બેકન અને સોસેજ જેવા પ્રોસેસ્ડ મીટ અને વધુ માત્રામાં રેડ મીટનું સેવન ટાળો, કારણ કે તે અમુક પ્રકારના કેન્સરના વધેલા જોખમ સાથે સંકળાયેલા છે.
• અતિશય પ્રોસેસ્ડ ખોરાક: તૈયાર ભોજન, પેકેજ્ડ નાસ્તા અને ખાંડવાળા પીણાં જેવા અતિશય પ્રોસેસ્ડ ખોરાકમાં પોષક તત્વો ઓછા હોય છે અને તે વજન વધારવામાં ફાળો આપી શકે છે.
• તળેલો ખોરાક: તળેલા ખોરાકમાં હાઇડ્રોજનયુક્ત તેલ હોય છે જે બળતરા વધારી શકે છે.
• કાચો અથવા અધૂરો રાંધેલો ખોરાક: કાચું અથવા અધૂરું રાંધેલું માંસ, મરઘાં, માછલી અને ઇંડા ખાવાનું ટાળો, કારણ કે તેમાં બેક્ટેરિયા હોઈ શકે છે જે નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો માટે હાનિકારક હોઈ શકે છે.
• અપાશ્ચરાઇઝ્ડ ડેરી ઉત્પાદનો અને જ્યુસ: અપાશ્ચરાઇઝ્ડ દૂધ અને તેના ઉત્પાદનો તેમજ અપાશ્ચરાઇઝ્ડ જ્યુસમાં હાનિકારક બેક્ટેરિયા હોઈ શકે છે.
• અમુક માછલીઓ: શાર્ક, સ્વોર્ડફિશ અને કિંગ મેકરેલ જેવી ઊંચી મર્ક્યુરીવાળી માછલીઓનું સેવન ટાળો.
• દારૂ: દારૂનું સેવન મર્યાદિત કરો અથવા ટાળો, કારણ કે તે અમુક પ્રકારના કેન્સરના જોખમને વધારી શકે છે અને સારવાર સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરી શકે છે.
• ખાંડયુક્ત ખોરાક અને પીણાં: ખાંડયુક્ત ખોરાક અને પીણાંમાં કેલરી વધુ હોય છે પરંતુ પોષક તત્વો ઓછા હોય છે. તેનું સેવન મર્યાદિત કરો.
• મીઠું અને અથાણુંવાળો ખોરાક: વધુ પડતું મીઠું અને અથાણુંવાળો ખોરાક ટાળો.

સારવારની આડઅસરોનું સંચાલન:

કેન્સરની સારવારની આડઅસરો ખાવામાં મુશ્કેલી ઊભી કરી શકે છે. અહીં કેટલીક ટીપ્સ આપી છે:

• ઉબકા: આદુ, લીંબુ અથવા ફુદીનાવાળો ખોરાક અને પીણાં લો. ચરબીયુક્ત, તળેલા અને મસાલેદાર ખોરાક ટાળો. સૂકા ખોરાક જેમ કે ફટાકડા અને ટોસ્ટ લો.
• મોઢામાં ચાંદા અથવા ગળામાં દુખાવો: નરમ ખોરાક લો જે ગળવામાં સરળ હોય. મસાલેદાર અથવા એસિડિક ખોરાક ટાળો. ઠંડા અથવા હૂંફાળા ખોરાક લો.
• સ્વાદમાં ફેરફાર: વિવિધ મસાલાઓ અને મરીનેડનો ઉપયોગ કરીને ખોરાકનો સ્વાદ વધારવાનો પ્રયાસ કરો. ખાટા અથવા તીખા સ્વાદવાળો ખોરાક મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• ઝાડા: પુષ્કળ પ્રવાહી પીવો અને સોડિયમ અને પોટેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક લો (જેમ કે કેળા અને સ્પોર્ટ્સ ડ્રિંક્સ). વધુ ફાઇબરવાળો ખોરાક ટાળો.
• કબજિયાત: પુષ્કળ પ્રવાહી પીવો અને ધીમે ધીમે તમારા આહારમાં ફાઇબરનું પ્રમાણ વધારો.

કેન્સર માટે ઘરેલું ઉપચાર

હું તમને જણાવવા માંગુ છું કે કેન્સર માટે કોઈ સાબિત થયેલ ઘરેલું ઉપચાર નથી જે તબીબી સારવારને બદલી શકે. કેન્સર એક ગંભીર રોગ છે અને તેનો ઇલાજ કરવા માટે તબીબી નિષ્ણાતો દ્વારા આપવામાં આવતી વૈજ્ઞાનિક રીતે સાબિત થયેલી સારવારની જરૂર છે.

જો કે, કેટલીક ઘરેલું પદ્ધતિઓ છે જે કેન્સરની સારવાર દરમિયાન થતી આડઅસરોને ઘટાડવામાં અને એકંદર સુખાકારીને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે. આ પદ્ધતિઓ તબીબી સારવારના વિકલ્પ તરીકે નહીં, પરંતુ તેના પૂરક તરીકે ગણવી જોઈએ. કોઈપણ ઘરેલું ઉપચાર શરૂ કરતા પહેલા તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

કેટલીક ઘરેલું પદ્ધતિઓ જે કેન્સરના દર્દીઓને મદદ કરી શકે છે:

• આરામ અને ઊંઘ: પૂરતી ઊંઘ લેવી અને શરીરને આરામ આપવો મહત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને સારવાર દરમિયાન.
• હળવી કસરત: ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ હળવી કસરત કરવી જેમ કે ચાલવું અથવા યોગા કરવાથી થાક ઓછો થઈ શકે છે અને મૂડ સુધરી શકે છે.
• તણાવ વ્યવસ્થાપન: ધ્યાન, યોગા, મસાજ અથવા તમારી રુચિની અન્ય પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા તણાવ ઓછો કરવાનો પ્રયાસ કરો. તણાવ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે.
• સંતુલિત આહાર: આગળ જણાવ્યા મુજબ, પૌષ્ટિક ખોરાક લેવો શરીરને મજબૂત રાખવામાં અને સારવારની આડઅસરો સામે લડવામાં મદદ કરે છે.
• હાઇડ્રેશન: પુષ્કળ પાણી અને અન્ય પ્રવાહી પીને શરીરને હાઇડ્રેટેડ રાખો.
• ગરમ અને ઠંડા ઉપચાર: સ્નાયુઓમાં દુખાવો અથવા અસ્વસ્થતા માટે ગરમ અથવા ઠંડા કોમ્પ્રેસનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.
• આદુ: ઉબકાને ઓછો કરવા માટે આદુ ચા અથવા આદુના ટુકડા ચાવી શકાય છે.
• ફુદીનો: ફુદીનાની ચા અથવા ફુદીનાનું તેલ ઉબકા અને પાચન સમસ્યાઓમાં મદદ કરી શકે છે.
• કેમોમાઈલ ચા: કેમોમાઈલ ચા શાંત અસર ધરાવે છે અને ઊંઘમાં સુધારો કરી શકે છે.

યાદ રાખો:

• કોઈપણ ઘરેલું ઉપચાર કેન્સરની તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી.
• કોઈપણ નવી પદ્ધતિ શરૂ કરતા પહેલા હંમેશા તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લો.
• ગેરમાર્ગે દોરતી અથવા બિનવૈજ્ઞાનિક માહિતી પર વિશ્વાસ ન કરો.

કેન્સર ને કેવી રીતે અટકાવવું?

કેન્સરને સંપૂર્ણપણે અટકાવવું શક્ય નથી, કારણ કે ઘણા પરિબળો જેમ કે આનુવંશિકતા અને પર્યાવરણીય પરિબળો ભૂમિકા ભજવે છે. જો કે, તમે તમારા જીવનશૈલીમાં કેટલાક ફેરફારો કરીને અને અમુક સાવચેતીઓ રાખીને કેન્સર થવાનું જોખમ નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી શકો છો. અહીં કેટલીક મહત્વપૂર્ણ બાબતો છે:

સ્વસ્થ જીવનશૈલી અપનાવો:

• ધૂમ્રપાન છોડો: ધૂમ્રપાન ઘણા પ્રકારના કેન્સરનું મુખ્ય કારણ છે, જેમાં ફેફસાં, મોં, ગળા, અન્નનળી, મૂત્રાશય, સ્વાદુપિંડ અને ગર્ભાશયનું કેન્સર સામેલ છે. જો તમે ધૂમ્રપાન કરો છો, તો તેને છોડવું તમારા સ્વાસ્થ્ય માટે તમે લઈ શકો તે સૌથી મહત્વપૂર્ણ પગલાં પૈકીનું એક છે. બીજાના ધૂમ્રપાનના સંપર્કમાં આવવાનું પણ ટાળો.
• સ્વસ્થ આહાર લો:
  • ફળો અને શાકભાજી ભરપૂર ખાઓ: વિવિધ રંગોના ફળો અને શાકભાજીઓ વિટામિન્સ, ખનિજો અને એન્ટીઑકિસડન્ટોથી ભરપૂર હોય છે જે કેન્સર સામે રક્ષણ કરવામાં મદદ કરી શકે છે.
  • આખા અનાજ પસંદ કરો: બ્રાઉન રાઇસ, ઓટમીલ અને આખા ઘઉંની બ્રેડ જેવા આખા અનાજમાં ફાઇબર હોય છે જે કોલોન કેન્સરનું જોખમ ઘટાડી શકે છે.
  • પ્રોસેસ્ડ અને રેડ મીટનું સેવન મર્યાદિત કરો: હોટ ડોગ્સ, બેકન અને સોસેજ જેવા પ્રોસેસ્ડ મીટ અને વધુ માત્રામાં રેડ મીટનું સેવન અમુક પ્રકારના કેન્સરના વધેલા જોખમ સાથે સંકળાયેલું છે.
  • દારૂનું સેવન મર્યાદિત કરો: વધુ પડતું દારૂનું સેવન મોં, ગળા, અન્નનળી, લીવર અને સ્તન કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.
  • ખાંડવાળા પીણાં ટાળો: ખાંડવાળા પીણાંમાં કેલરી વધુ હોય છે પરંતુ પોષક તત્વો ઓછા હોય છે, જે વજન વધારી શકે છે અને આડકતરી રીતે કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.
• સ્વસ્થ વજન જાળવો: મેદસ્વીતા સ્તન, કોલોન, ગર્ભાશય, કિડની અને અન્નનળીના કેન્સર સહિત અનેક પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધારે છે. સંતુલિત આહાર અને નિયમિત કસરત દ્વારા સ્વસ્થ વજન જાળવો.
• નિયમિત કસરત કરો: દર અઠવાડિયે ઓછામાં ઓછી 150 મિનિટની મધ્યમ-તીવ્રતાવાળી એરોબિક કસરત અથવા 75 મિનિટની જોરદાર-તીવ્રતાવાળી એરોબિક કસરત કરો. નિયમિત કસરત તમને સ્વસ્થ વજન જાળવવામાં અને રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત કરવામાં મદદ કરે છે.

ચેપથી બચો:

• રસીકરણ કરાવો: હેપેટાઇટિસ બી વાયરસ (HBV) અને હ્યુમન પેપિલોમાવાયરસ (HPV) જેવા કેન્સર સાથે સંકળાયેલા વાયરસ સામે રસીકરણ ઉપલબ્ધ છે. તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરીને આ રસીઓ વિશે માહિતી મેળવો.
• સલામત જાતીય સંબંધો રાખો: HPV એક સામાન્ય જાતીય સંક્રમિત ચેપ છે જે ગર્ભાશય, ગુદા અને ગળાના કેન્સરનું કારણ બની શકે છે. સલામત જાતીય સંબંધો રાખવાથી HPVનું જોખમ ઘટાડી શકાય છે.
• હેલિકોબેક્ટર પાયલોરી (H. pylori) ની સારવાર: જો તમને H. pylori ચેપનું નિદાન થયું હોય, તો તેની સારવાર કરાવો, કારણ કે તે પેટના કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે.

પર્યાવરણીય જોખમો ટાળો:

• સૂર્યના વધુ પડતા સંપર્કમાં આવવાનું ટાળો: અલ્ટ્રાવાયોલેટ (UV) કિરણો ત્વચાના કેન્સરનું કારણ બની શકે છે. સૂર્યના તીવ્ર કિરણોથી બચવા માટે સનસ્ક્રીનનો ઉપયોગ કરો, રક્ષણાત્મક કપડાં પહેરો અને ટોપી પહેરો.
• રેડોન ગેસના સંપર્કમાં આવવાનું ટાળો: રેડોન એક કુદરતી રીતે બનતો કિરણોત્સર્ગી ગેસ છે જે ફેફસાંના કેન્સરનું જોખમ વધારી શકે છે. તમારા ઘરની રેડોન માટે તપાસ કરાવો.
• કાર્યસ્થળના જોખમોથી બચો: અમુક રસાયણો અને પદાર્થોના સંપર્કમાં આવવાથી કેન્સરનું જોખમ વધી શકે છે. જો તમે જોખમી પદાર્થો સાથે કામ કરતા હોવ તો સલામતીના નિયમોનું પાલન કરો.

નિયમિત તપાસ અને સ્ક્રિનિંગ:

• તમારા ડૉક્ટર સાથે નિયમિત તપાસ કરાવો: તમારા ડૉક્ટર તમને તમારી ઉંમર, જાતિ અને જોખમ પરિબળોના આધારે યોગ્ય કેન્સર સ્ક્રિનિંગ પરીક્ષણો વિશે સલાહ આપી શકે છે.
• સૂચવેલા સ્ક્રિનિંગ પરીક્ષણો કરાવો: સ્તન કેન્સર માટે મેમોગ્રામ, કોલોન કેન્સર માટે કોલોનોસ્કોપી અને સર્વિક્સ કેન્સર માટે પેપ સ્મીયર જેવા સ્ક્રિનિંગ પરીક્ષણો કેન્સરને તેના પ્રારંભિક તબક્કામાં શોધવામાં મદદ કરી શકે છે, જ્યારે સારવાર વધુ અસરકારક હોય છે.

સારાંશ

કેન્સર એક રોગોનો સમૂહ છે જેમાં શરીરના કોષો અનિયંત્રિત રીતે વધે છે અને ફેલાય છે. તેના નિદાનમાં શારીરિક તપાસ, લેબોરેટરી પરીક્ષણો, ઇમેજિંગ, બાયોપ્સી અને જિનેટિક પરીક્ષણનો સમાવેશ થાય છે. સારવારમાં સર્જરી, કિમોથેરાપી, રેડિયેશન થેરાપી, ઇમ્યુનોથેરાપી, હોર્મોન થેરાપી અને ટાર્ગેટેડ થેરાપી જેવી વિવિધ પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ થાય છે, જે કેન્સરના પ્રકાર અને તબક્કા પર આધાર રાખે છે.

કેન્સરને અટકાવવા માટે ધૂમ્રપાન છોડવું, સ્વસ્થ આહાર લેવો, સ્વસ્થ વજન જાળવવું, નિયમિત કસરત કરવી અને અમુક ચેપ અને પર્યાવરણીય જોખમોથી બચવું મહત્વપૂર્ણ છે. નિયમિત સ્ક્રિનિંગ પણ પ્રારંભિક તબક્કામાં કેન્સરને શોધવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.