મણકા મા નસ દબાવી

મણકા મા નસ દબાવી શું છે?

મણકા મા નસ દબાવી (જેને અંગ્રેજીમાં Pinched Nerve in the Spine કહેવાય છે) એ એવી સ્થિતિ છે જેમાં કરોડરજ્જુમાંથી નીકળતી કોઈ નસ પર આસપાસની પેશીઓ, જેમ કે હાડકાં, કાર્ટિલેજ (કાસ્થિ), સ્નાયુઓ અથવા કંડરા (tendons) દ્વારા વધુ પડતું દબાણ આવે છે.

આ દબાણ શા માટે થાય છે?

• હર્નિએટેડ ડિસ્ક (Herniated Disc): કરોડરજ્જુના મણકાઓની વચ્ચે ગાદી જેવી ડિસ્ક હોય છે. જ્યારે આ ડિસ્કનો બહારનો ભાગ ફાટી જાય છે અને અંદરનો નરમ પદાર્થ બહાર આવીને નજીકની નસ પર દબાણ કરે છે, ત્યારે તેને હર્નિએટેડ ડિસ્ક કહેવાય છે. આ નસ દબાવવાનું એક સામાન્ય કારણ છે.
• સ્પાઇનલ સ્ટેનોસિસ (Spinal Stenosis): કરોડરજ્જુની નહેર (spinal canal) સાંકડી થઈ જાય છે, જેના કારણે નસો પર દબાણ આવે છે.
• બોન સ્પર્સ (Bone Spurs): હાડકાંના અસામાન્ય વિકાસને કારણે (જેને ઓસ્ટિઓફાઇટ્સ પણ કહેવાય છે), તે નસ પર દબાણ કરી શકે છે. આ મોટેભાગે ઓસ્ટિઓઆર્થરાઇટિસ (સંધિવા) જેવી સ્થિતિમાં જોવા મળે છે.
• ઈજા: અકસ્માત કે પડી જવા જેવી ઈજાઓને કારણે મણકા ખસી શકે છે અથવા સોજો આવી શકે છે, જે નસ પર દબાણ કરી શકે છે.
• સંધિવા (Arthritis): સાંધાના સોજાને કારણે પણ નસ દબાઈ શકે છે.
• વજન વધવું: શરીરનું વધુ વજન કરોડરજ્જુ પર વધારાનું દબાણ લાવી શકે છે.
• વારંવાર થતી એક જેવી હલનચલન (Repetitive motions): અમુક પ્રકારના કામ કે પ્રવૃત્તિઓ જેમાં વારંવાર એક જેવી શારીરિક હલનચલન થતી હોય, તે પણ નસ દબાવવાનું કારણ બની શકે છે.

નસ દબાવવાના લક્ષણો શું હોઈ શકે છે?

લક્ષણો કઈ નસ દબાઈ છે અને ક્યાં દબાઈ છે તેના પર આધાર રાખે છે. સામાન્ય લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• દુખાવો: તીવ્ર, બળતરાવાળો અથવા રહી રહીને થતો દુખાવો, જે અસરગ્રસ્ત વિસ્તાર (જેમ કે ગરદન, પીઠ) માં થાય છે અને હાથ કે પગ સુધી ફેલાઈ શકે છે (જેમ કે સાયટિકામાં).
• ખાલી ચડી જવી (Numbness) અથવા ઝણઝણાટી (Tingling): અસરગ્રસ્ત નસ દ્વારા જે ભાગને સંવેદના મળે છે, ત્યાં ખાલી ચડી જાય અથવા ઝણઝણાટી થાય.
• બળતરા: ખાસ કરીને હાથ કે પગમાં બળતરા થવી.
• સ્નાયુઓની નબળાઈ: અસરગ્રસ્ત વિસ્તારના સ્નાયુઓ નબળા પડી શકે છે, જેના કારણે વસ્તુઓ પકડવામાં કે ચાલવામાં તકલીફ પડે.
• વારંવાર પગ “સુન્ન” થઈ જવો.

જો તમને આમાંના કોઈપણ લક્ષણોનો અનુભવ થતો હોય, તો ડોક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે. તેઓ યોગ્ય નિદાન કરીને સારવારની ભલામણ કરી શકે છે, જેમાં આરામ, દવાઓ, ફિઝીયોથેરાપી અથવા અમુક કિસ્સાઓમાં સર્જરીનો સમાવેશ થઈ શકે છે.

મણકા મા નસ દબાવાના કારણો શું છે?

મણકા મા નસ દબાવવાના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે. મુખ્ય કારણો નીચે મુજબ છે:

1. હર્નિએટેડ ડિસ્ક (Herniated Disc / ગાદી ખસવી): કરોડરજ્જુના બે મણકા વચ્ચે રહેલી ગાદી (ડિસ્ક) જ્યારે પોતાની જગ્યાએથી ખસી જાય અથવા તેનો અમુક ભાગ બહાર આવી જાય, ત્યારે તે નજીકથી પસાર થતી નસ પર દબાણ કરે છે. આ સૌથી સામાન્ય કારણોમાંનું એક છે.
2. સ્પાઇનલ સ્ટેનોસિસ (Spinal Stenosis): કરોડરજ્જુની અંદરની નહેર (જ્યાંથી કરોડરજ્જુ પસાર થાય છે) સાંકડી થઈ જાય છે. આ સાંકડાશને કારણે અંદર રહેલી નસો પર દબાણ આવે છે. આ મોટે ભાગે ઉંમર સાથે થતા ફેરફારોને કારણે થાય છે.
3. બોન સ્પર્સ (Bone Spurs / હાડકાંની વૃદ્ધિ): શરીરમાં થતા ઘસારા, ખાસ કરીને ઓસ્ટિઓઆર્થરાઇટિસ (સંધિવા)ને કારણે, મણકાના છેડા પર હાડકાંની અસામાન્ય વૃદ્ધિ થાય છે. આ વધારાના હાડકાં નસ પર દબાણ કરી શકે છે.
4. ઈજા (Injury): અકસ્માત, પડી જવું, રમત દરમિયાન થતી ઈજાઓ અથવા વજન ઊંચકવા જેવી પ્રવૃત્તિઓથી મણકાને નુકસાન થઈ શકે છે અથવા સોજો આવી શકે છે, જે નસ પર દબાણનું કારણ બને છે.
5. સંધિવા (Arthritis): કરોડરજ્જુના સાંધામાં થતો સંધિવા (સોજો અને ઘસારો) પણ નસ દબાવવાનું કારણ બની શકે છે.
6. વજન વધવું (Obesity): શરીરનું વધુ પડતું વજન કરોડરજ્જુ અને તેની આસપાસની રચનાઓ પર વધારાનું દબાણ લાવે છે, જે નસ દબાવવામાં ફાળો આપી શકે છે.
7. વારંવાર થતી એક જેવી હલનચલન (Repetitive Motions): લાંબા સમય સુધી અમુક ચોક્કસ પ્રકારની શારીરિક પ્રવૃત્તિઓ કે મુદ્રાઓ (જેમ કે કમ્પ્યુટર પર લાંબો સમય કામ કરવું, અમુક પ્રકારના ઉદ્યોગોમાં થતું કામ) પણ નસ પર દબાણ લાવી શકે છે.
8. ગાંઠ (Tumor): ભાગ્યે જ, કરોડરજ્જુમાં કે તેની આસપાસ થયેલી ગાંઠ પણ નસ પર દબાણ કરી શકે છે.

આ કારણોને લીધે નસ પર દબાણ આવતાં દુખાવો, ખાલી ચડવી, ઝણઝણાટી કે નબળાઈ જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે.

મણકા મા નસ દબાવાના ચિહ્નો અને લક્ષણો શું છે?

મણકા મા નસ દબાવવાના ચિહ્નો અને લક્ષણો એ વાત પર આધાર રાખે છે કે કરોડરજ્જુના કયા ભાગમાં (ગરદન, પીઠનો ઉપરનો ભાગ, કમર) કઈ નસ દબાઈ રહી છે. તેમ છતાં, કેટલાક સામાન્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો નીચે મુજબ છે:

1. દુખાવો:
   • આ દુખાવો તીવ્ર, ધારદાર, બળતરાવાળો અથવા સતત રહેતો હોઈ શકે છે.
   • દુખાવો મુખ્યત્વે નસ દબાઈ હોય તે વિસ્તારમાં (જેમ કે ગરદન કે કમરમાં) થાય છે.
   • ઘણીવાર આ દુખાવો ત્યાંથી શરૂ થઈને શરીરના બીજા ભાગોમાં ફેલાય છે (રેડિએટ થાય છે). જેમ કે:
     • ગરદનમાં નસ દબાય: દુખાવો ખભા, હાથ અને આંગળીઓ સુધી જઈ શકે છે.
     • કમરમાં નસ દબાય (સાયટિકા): દુખાવો નિતંબ (buttock), જાંઘ, પગ અને પંજા સુધી જઈ શકે છે.
2. ખાલી ચડી જવી (Numbness) અને ઝણઝણાટી (Tingling):
   • જે નસ દબાઈ હોય, તે શરીરના જે ભાગને સંવેદના પહોંચાડતી હોય, તે ભાગમાં ખાલી ચડી જાય છે અથવા કીડીઓ ચાલતી હોય તેવી (pins and needles) ઝણઝણાટીનો અનુભવ થાય છે. આ લક્ષણ હાથ, આંગળીઓ, પગ કે પંજામાં જોવા મળી શકે છે.
3. બળતરા:
   • ઘણીવાર દુખાવાની સાથે અથવા અલગથી બળતરા જેવી સંવેદના પણ થઈ શકે છે, ખાસ કરીને હાથ કે પગમાં.
4. સ્નાયુઓની નબળાઈ (Muscle Weakness):
   • દબાયેલી નસ જે સ્નાયુઓને નિયંત્રિત કરતી હોય, તે સ્નાયુઓ નબળા પડી શકે છે.
   • આને કારણે વસ્તુઓ પકડવામાં, હાથ ઊંચો કરવામાં, ચાલવામાં કે પગ ઉઠાવવામાં તકલીફ પડી શકે છે.
5. સંવેદનામાં ફેરફાર:
   • અસરગ્રસ્ત વિસ્તારમાં સ્પર્શની સંવેદના ઓછી થઈ શકે છે.
6. મુદ્રા (Posture) સાથે લક્ષણોમાં ફેરફાર:
   • બેસવા, ઊભા રહેવા, સૂવાની સ્થિતિ બદલવાથી અથવા ચોક્કસ હલનચલન (જેમ કે ગરદન ફેરવવી, કમર ઝુકાવવી) કરવાથી દુખાવો કે અન્ય લક્ષણો વધી કે ઘટી શકે છે.
7. વારંવાર હાથ કે પગ “સુન્ન” થઈ જવો:
   • એવું લાગવું કે જાણે હાથ કે પગ સુન્ન પડી ગયો છે અથવા “ભારે” થઈ ગયો છે.

જો તમને આમાંના કોઈ પણ ચિહ્નો કે લક્ષણો લાંબા સમયથી દેખાઈ રહ્યા હોય, તો તાત્કાલિક ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો જરૂરી છે જેથી યોગ્ય નિદાન અને સારવાર થઈ શકે.

કોને મણકા મા નસ દબાવાનું જોખમ વધારે છે?

અમુક લોકોને અથવા અમુક પરિસ્થિતિઓમાં મણકા મા નસ દબાવાનું જોખમ અન્ય કરતાં વધારે હોય છે. આ જોખમી પરિબળો નીચે મુજબ છે:

1. વધતી ઉંમર: ઉંમર વધવાની સાથે કરોડરજ્જુમાં ઘસારો (જેમ કે ડિસ્કનું નબળું પડવું, સાંધાનો ઘસારો – ઓસ્ટિઓઆર્થરાઇટિસ) અને ફેરફારો (જેમ કે બોન સ્પર્સ, સ્પાઇનલ સ્ટેનોસિસ) થવાની શક્યતા વધે છે, જે નસ દબાવવાનું જોખમ વધારે છે. હર્નિએટેડ ડિસ્ક યુવાન અને મધ્યમ વયના લોકોમાં વધુ સામાન્ય છે, જ્યારે સ્ટેનોસિસ અને આર્થરાઇટિસ સંબંધિત સમસ્યાઓ મોટી ઉંમરે વધુ જોવા મળે છે.
2. વ્યવસાય (Occupation): જે લોકોના કામમાં ભારે વજન ઊંચકવું, વારંવાર વળવું, ખેંચવું, લાંબા સમય સુધી બેસી રહેવું (ખાસ કરીને ખોટી મુદ્રામાં, જેમ કે કમ્પ્યુટર વર્ક), અથવા વારંવાર એક સરખી હલનચલન કરવી પડતી હોય, તેમને નસ દબાવાનું જોખમ વધુ રહે છે. દા.ત. બાંધકામ કામદારો, ડ્રાઇવરો, ઓફિસ કર્મચારીઓ.
3. વધુ વજન અથવા મેદસ્વીતા (Obesity): શરીરનું વધારાનું વજન કરોડરજ્જુ પર સતત દબાણ વધારે છે, જેનાથી ડિસ્ક અને સાંધા પર ભાર આવે છે અને નસ દબાઈ શકે છે.
4. સંધિવા (Arthritis): જે લોકોને ઓસ્ટિઓઆર્થરાઇટિસ (ગાંઠિયો વા) કે રુમેટોઈડ આર્થરાઈટિસ જેવા રોગ હોય, તેમના કરોડરજ્જુના સાંધામાં સોજો અને ફેરફારો થવાને કારણે નસ દબાઈ શકે છે.
5. કરોડરજ્જુની ઈજા (Spinal Injury): ભૂતકાળમાં થયેલી કોઈ ઈજા, અકસ્માત કે પડી જવાને કારણે કરોડરજ્જુને નુકસાન થયું હોય, તો ભવિષ્યમાં નસ દબાવાની શક્યતા રહે છે.
6. ખોટી મુદ્રા (Poor Posture): લાંબા સમય સુધી ખોટી રીતે બેસવા, ઊભા રહેવા કે સૂવાથી કરોડરજ્જુ પર અયોગ્ય દબાણ આવે છે, જે નસ દબાવાનું કારણ બની શકે છે.
7. વારસાગત પરિબળો (Genetics): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, કરોડરજ્જુની રચનાની સમસ્યાઓ (જેમ કે સ્પાઇનલ સ્ટેનોસિસની વૃત્તિ) વારસાગત હોઈ શકે છે.
8. અમુક રમતો કે પ્રવૃત્તિઓ: વજન ઉંચકવાની કસરતો (વેઇટલિફ્ટિંગ) અથવા વધુ પડતી અસરવાળી રમતો (high-impact sports) કે જેમાં કરોડરજ્જુ પર વારંવાર જોર આવે, તે જોખમ વધારી શકે છે.
9. ડાયાબિટીસ (Diabetes): ડાયાબિટીસ નસોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, જેનાથી તેઓ દબાણ પ્રત્યે વધુ સંવેદનશીલ બને છે.
10. ગર્ભાવસ્થા (Pregnancy): ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન વજન વધવાને કારણે અને હોર્મોન્સના ફેરફારોને લીધે કમર પર દબાણ વધી શકે છે, જોકે આ સામાન્ય રીતે હંગામી હોય છે.

જો તમારામાં આમાંથી કોઈ જોખમી પરિબળો હોય, તો કરોડરજ્જુની સંભાળ રાખવી અને યોગ્ય જીવનશૈલી અપનાવવી વધુ મહત્વપૂર્ણ બની જાય છે.

મણકા મા નસ દબાવા સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

મણકા મા નસ દબાવી એ પોતે એક સ્થિતિ છે, પરંતુ તે ઘણીવાર અન્ય રોગો અથવા તબીબી પરિસ્થિતિઓનું પરિણામ અથવા તેની સાથે સંકળાયેલું હોય છે. નસ દબાવા સાથે જોડાયેલા મુખ્ય રોગો અને પરિસ્થિતિઓ નીચે મુજબ છે:

1. ઓસ્ટિઓઆર્થરાઇટિસ (Osteoarthritis / સંધિવાનો ઘસારો): આ સાંધાના ઘસારાનો સૌથી સામાન્ય પ્રકાર છે. કરોડરજ્જુના સાંધામાં થતા ઘસારાને કારણે હાડકાંની અસાધારણ વૃદ્ધિ (Bone Spurs) થઈ શકે છે, જે નસ પર દબાણ કરી શકે છે.
2. રુમેટોઈડ આર્થરાઈટિસ (Rheumatoid Arthritis): આ એક ઓટોઇમ્યુન રોગ છે જેમાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ સાંધા પર હુમલો કરે છે, જેનાથી સોજો આવે છે. કરોડરજ્જુના સાંધામાં થતો આ સોજો પણ નસ દબાવી શકે છે.
3. સ્પાઇનલ સ્ટેનોસિસ (Spinal Stenosis): આ સ્થિતિમાં કરોડરજ્જુની નહેર (જ્યાંથી કરોડરજ્જુ અને નસો પસાર થાય છે) સાંકડી થઈ જાય છે. આ સાંકડાશ જન્મજાત હોઈ શકે છે અથવા ઉંમર સાથે થતા ફેરફારો (જેમ કે આર્થરાઇટિસ, ડિસ્કની સમસ્યા) ને કારણે વિકસી શકે છે, અને તે નસો પર દબાણ લાવે છે.
4. ડિજનરેટિવ ડિસ્ક ડિસીઝ (Degenerative Disc Disease): ઉંમર સાથે અથવા ઈજાને કારણે કરોડરજ્જુની ગાદી (ડિસ્ક) નબળી પડે છે, સુકાઈ જાય છે અને તેની ઊંચાઈ ઘટે છે. આનાથી મણકા એકબીજાની નજીક આવે છે અને નસ માટેની જગ્યા ઓછી થઈ શકે છે, અથવા હર્નિએટેડ ડિસ્ક થઈ શકે છે.
5. હર્નિએટેડ ડિસ્ક (Herniated Disc / ગાદી ખસવી): જ્યારે ડિસ્કનું જેલી જેવું કેન્દ્ર તેના બાહ્ય આવરણમાંથી બહાર નીકળી જાય છે, ત્યારે તે સીધું જ નજીકની નસ પર દબાણ કરે છે.
6. સ્પોન્ડિલોલિસ્થેસિસ (Spondylolisthesis): આ સ્થિતિમાં કરોડરજ્જુનો એક મણકો તેની નીચેના મણકા પરથી આગળની તરફ સરકી જાય છે. આ સરકવાથી પણ નસ દબાઈ શકે છે.
7. કરોડરજ્જુની ગાંઠ (Spinal Tumors): જો કે આ ઓછું સામાન્ય છે, પણ કરોડરજ્જુમાં કે તેની આસપાસ થતી ગાંઠ (સામાન્ય કે કેન્સરની) વૃદ્ધિ પામીને નસ પર દબાણ કરી શકે છે.
8. કરોડરજ્જુની વક્રતા (Spinal Deformities): સ્કોલિયોસિસ (Scoliosis) જેવી કરોડરજ્જુની અસામાન્ય વક્રતા પણ કરોડરજ્જુની રચનામાં ફેરફાર લાવીને નસો પર અસમાન દબાણ લાવી શકે છે.
9. ડાયાબિટીસ (Diabetes): ડાયાબિટીસ સીધી રીતે નસ દબાવતું નથી, પરંતુ તે નસોને નબળી પાડી શકે છે (ડાયાબિટીક ન્યુરોપથી), જેના કારણે તેઓ દબાણ પ્રત્યે વધુ સંવેદનશીલ બને છે અને લક્ષણો વધુ ગંભીર બની શકે છે.

આ રોગો અથવા સ્થિતિઓ કરોડરજ્જુની રચનામાં ફેરફાર લાવી શકે છે, જેના પરિણામે નસ પર દબાણ આવે છે અને દુખાવો, ખાલી ચડવી, ઝણઝણાટી જેવા લક્ષણો ઉત્પન્ન થાય છે.

મણકા મા નસ દબાવાનું નિદાન કેવી રીતે કરવું?

મણકા મા નસ દબાવી એ પોતે એક સ્થિતિ છે, પરંતુ તે ઘણીવાર અન્ય રોગો અથવા તબીબી પરિસ્થિતિઓનું પરિણામ અથવા તેની સાથે સંકળાયેલું હોય છે. નસ દબાવા સાથે જોડાયેલા મુખ્ય રોગો અને પરિસ્થિતિઓ નીચે મુજબ છે:

1. ઓસ્ટિઓઆર્થરાઇટિસ (Osteoarthritis / સંધિવાનો ઘસારો): આ સાંધાના ઘસારાનો સૌથી સામાન્ય પ્રકાર છે. કરોડરજ્જુના સાંધામાં થતા ઘસારાને કારણે હાડકાંની અસાધારણ વૃદ્ધિ (Bone Spurs) થઈ શકે છે, જે નસ પર દબાણ કરી શકે છે.
2. રુમેટોઈડ આર્થરાઈટિસ (Rheumatoid Arthritis): આ એક ઓટોઇમ્યુન રોગ છે જેમાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ સાંધા પર હુમલો કરે છે, જેનાથી સોજો આવે છે. કરોડરજ્જુના સાંધામાં થતો આ સોજો પણ નસ દબાવી શકે છે.
3. સ્પાઇનલ સ્ટેનોસિસ (Spinal Stenosis): આ સ્થિતિમાં કરોડરજ્જુની નહેર (જ્યાંથી કરોડરજ્જુ અને નસો પસાર થાય છે) સાંકડી થઈ જાય છે. આ સાંકડાશ જન્મજાત હોઈ શકે છે અથવા ઉંમર સાથે થતા ફેરફારો (જેમ કે આર્થરાઇટિસ, ડિસ્કની સમસ્યા) ને કારણે વિકસી શકે છે, અને તે નસો પર દબાણ લાવે છે.
4. ડિજનરેટિવ ડિસ્ક ડિસીઝ (Degenerative Disc Disease): ઉંમર સાથે અથવા ઈજાને કારણે કરોડરજ્જુની ગાદી (ડિસ્ક) નબળી પડે છે, સુકાઈ જાય છે અને તેની ઊંચાઈ ઘટે છે. આનાથી મણકા એકબીજાની નજીક આવે છે અને નસ માટેની જગ્યા ઓછી થઈ શકે છે, અથવા હર્નિએટેડ ડિસ્ક થઈ શકે છે.
5. હર્નિએટેડ ડિસ્ક (Herniated Disc / ગાદી ખસવી): જ્યારે ડિસ્કનું જેલી જેવું કેન્દ્ર તેના બાહ્ય આવરણમાંથી બહાર નીકળી જાય છે, ત્યારે તે સીધું જ નજીકની નસ પર દબાણ કરે છે.
6. સ્પોન્ડિલોલિસ્થેસિસ (Spondylolisthesis): આ સ્થિતિમાં કરોડરજ્જુનો એક મણકો તેની નીચેના મણકા પરથી આગળની તરફ સરકી જાય છે. આ સરકવાથી પણ નસ દબાઈ શકે છે.
7. કરોડરજ્જુની ગાંઠ (Spinal Tumors): જો કે આ ઓછું સામાન્ય છે, પણ કરોડરજ્જુમાં કે તેની આસપાસ થતી ગાંઠ (સામાન્ય કે કેન્સરની) વૃદ્ધિ પામીને નસ પર દબાણ કરી શકે છે.
8. કરોડરજ્જુની વક્રતા (Spinal Deformities): સ્કોલિયોસિસ (Scoliosis) જેવી કરોડરજ્જુની અસામાન્ય વક્રતા પણ કરોડરજ્જુની રચનામાં ફેરફાર લાવીને નસો પર અસમાન દબાણ લાવી શકે છે.
9. ડાયાબિટીસ (Diabetes): ડાયાબિટીસ સીધી રીતે નસ દબાવતું નથી, પરંતુ તે નસોને નબળી પાડી શકે છે (ડાયાબિટીક ન્યુરોપથી), જેના કારણે તેઓ દબાણ પ્રત્યે વધુ સંવેદનશીલ બને છે અને લક્ષણો વધુ ગંભીર બની શકે છે.

આ રોગો અથવા સ્થિતિઓ કરોડરજ્જુની રચનામાં ફેરફાર લાવી શકે છે, જેના પરિણામે નસ પર દબાણ આવે છે અને દુખાવો, ખાલી ચડવી, ઝણઝણાટી જેવા લક્ષણો ઉત્પન્ન થાય છે.

મણકા મા નસ દબાવાની સારવાર શું છે?

મણકામાં નસ દબાવાની સારવાર તેના કારણ અને તીવ્રતા પર આધાર રાખે છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, બિન-સર્જિકલ સારવાર અસરકારક હોય છે. અહીં કેટલીક સામાન્ય સારવાર પદ્ધતિઓ જણાવવામાં આવી છે:

ઘરે કરી શકાય તેવી સારવાર:

• આરામ: અસરગ્રસ્ત વિસ્તારને આરામ આપવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. એવી પ્રવૃત્તિઓ ટાળો જે દુખાવો વધારે છે.
• બરફ અને ગરમી: સોજો ઘટાડવા માટે દિવસમાં ઘણી વખત 15-20 મિનિટ માટે બરફ લગાવો. થોડા દિવસો પછી, સ્નાયુઓને આરામ આપવા માટે ગરમીનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.
• ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓ: આઇબુપ્રોફેન (Advil, Motrin) અથવા નેપ્રોક્સેન (Aleve) જેવી નોનસ્ટીરોઇડલ એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી દવાઓ (NSAIDs) દુખાવો અને સોજો ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• સારી મુદ્રા: બેસતી અને ઊભી રહેતી વખતે સારી મુદ્રા જાળવવી મહત્વપૂર્ણ છે જેથી કરોડરજ્જુ પર ઓછું દબાણ આવે.
• હળવી કસરતો: જ્યારે દુખાવો ઓછો થાય ત્યારે, ગરદન અને ખભાના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા અને લવચીકતા વધારવા માટે હળવી કસરતો કરી શકાય છે. જો કે, કોઈ પણ કસરત શરૂ કરતા પહેલા ડૉક્ટર અથવા ફિઝિયોથેરાપિસ્ટની સલાહ લેવી જરૂરી છે.

ડૉક્ટર દ્વારા કરવામાં આવતી સારવાર:

• શારીરિક ઉપચાર (ફિઝિયોથેરાપી): ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમને ચોક્કસ કસરતો અને સ્ટ્રેચિંગ શીખવી શકે છે જે દુખાવો ઘટાડવામાં, સ્નાયુઓને મજબૂત કરવામાં અને ગતિની શ્રેણી સુધારવામાં મદદ કરે છે. તેઓ ટ્રેક્શન (traction) જેવી તકનીકોનો પણ ઉપયોગ કરી શકે છે.
• સર્વાઇકલ કોલર: ગરદનની હિલચાલને મર્યાદિત કરવા માટે ટૂંકા ગાળા માટે સોફ્ટ સર્વાઇકલ કોલર પહેરવાની ભલામણ કરવામાં આવી શકે છે. આ ગરદનના સ્નાયુઓને આરામ આપે છે. જો કે, લાંબા સમય સુધી તેનો ઉપયોગ કરવાથી સ્નાયુઓ નબળા પડી શકે છે.
• દવાઓ:
  • મજબૂત પેઇનકિલર્સ: જો ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓથી રાહત ન મળે તો ડૉક્ટર મજબૂત પેઇનકિલર્સ લખી શકે છે.
  • સ્નાયુ રિલેક્સન્ટ્સ: સ્નાયુઓની ખેંચાણ ઘટાડવા માટે સ્નાયુ રિલેક્સન્ટ્સનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.
  • એન્ટિ-સીઝર દવાઓ: કેટલીક એન્ટિ-સીઝર દવાઓ, જેમ કે ગેબાપેન્ટિન, નર્વના દુખાવામાં મદદ કરી શકે છે.
  • ટ્રાઇસાયક્લિક એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ: આ દવાઓ પણ ક્યારેક નર્વના દુખાવા માટે વપરાય છે.
  • કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સ: સોજો અને દુખાવો ઘટાડવા માટે કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સ ગોળીઓ અથવા ઇન્જેક્શન દ્વારા આપી શકાય છે.
• સ્ટેરોઇડ ઇન્જેક્શન: કેટલાક કિસ્સાઓમાં, અસરગ્રસ્ત નર્વની આસપાસ સ્ટેરોઇડ ઇન્જેક્ટ કરવામાં આવે છે જેથી સોજો અને દુખાવો ઓછો થાય.
• ચિરોપ્રેક્ટિક સારવાર: કેટલાક લોકો ચિરોપ્રેક્ટિક સારવારથી રાહત અનુભવે છે, જેમાં કરોડરજ્જુને હળવેથી મેનીપ્યુલેટ કરવામાં આવે છે.

સર્જરી:

જો રૂઢિચુસ્ત સારવારથી ઘણા મહિનાઓ સુધી કોઈ સુધારો ન થાય અને નર્વ પર દબાણ ગંભીર હોય તો સર્જરીની જરૂર પડી શકે છે. સર્જરીનો હેતુ નર્વ પરના દબાણને દૂર કરવાનો છે. સર્જરીનો પ્રકાર દબાયેલી નર્વના સ્થાન અને કારણ પર આધાર રાખે છે.

મહત્વપૂર્ણ સલાહ:

• જો તમને મણકામાં નસ દબાવાના લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લો.
• કોઈપણ કસરત અથવા સારવાર શરૂ કરતા પહેલા ડૉક્ટર અથવા ફિઝિયોથેરાપિસ્ટની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
• તમારી તબીબી સ્થિતિ અને ઇતિહાસના આધારે ડૉક્ટર તમારા માટે શ્રેષ્ઠ સારવાર યોજના નક્કી કરશે.

મણકા મા નસ દબાવાની ફિઝીયોથેરાપી સારવાર શું છે?

મણકામાં નસ દબાવાની ફિઝિયોથેરાપી સારવારનો મુખ્ય હેતુ દુખાવો ઓછો કરવો, સોજો ઘટાડવો, ગતિની શ્રેણી સુધારવી, સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા અને ભવિષ્યમાં સમસ્યા થતી અટકાવવાનો છે. ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમારી સ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કર્યા પછી વ્યક્તિગત સારવાર યોજના તૈયાર કરે છે. ફિઝિયોથેરાપીમાં સામાન્ય રીતે નીચેની તકનીકોનો સમાવેશ થાય છે:

1. દુખાવો અને સોજો ઘટાડવાની તકનીકો:

• મોડાલિટીઝ (Modalities): ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ દુખાવો અને સોજો ઘટાડવા માટે વિવિધ મોડાલિટીઝનો ઉપયોગ કરી શકે છે, જેમ કે:
  • ગરમી અને ઠંડીનો ઉપયોગ: દુખાવા અને સ્નાયુઓની જકડને ઓછી કરવા માટે ગરમીનો ઉપયોગ અને સોજો ઘટાડવા માટે બરફનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
  • અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): આ થેરાપી ઊંડા પેશીઓમાં ગરમી ઉત્પન્ન કરે છે, જે દુખાવો અને સ્નાયુઓની ખેંચાણને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
  • ઇલેક્ટ્રિકલ સ્ટીમ્યુલેશન (Electrical Stimulation): TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation) જેવી તકનીકો દુખાવાના સંકેતોને મગજ સુધી પહોંચતા અટકાવવામાં મદદ કરે છે.
• હળવા હાથે મેન્યુઅલ થેરાપી (Gentle Manual Therapy): ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ હળવા હાથે સાંધાઓ અને સ્નાયુઓને હલાવીને દુખાવો અને જકડ ઓછી કરી શકે છે.

2. ગતિની શ્રેણી સુધારવાની કસરતો:

• સ્ટ્રેચિંગ (Stretching): ગરદન અને ખભાના સ્નાયુઓને હળવેથી ખેંચવાથી જકડ ઓછી થાય છે અને ગતિની શ્રેણી સુધરે છે. ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમને યોગ્ય રીતે સ્ટ્રેચિંગ કરવાની રીતો શીખવશે.

3. સ્નાયુઓને મજબૂત કરવાની કસરતો:

• મજબૂતીકરણની કસરતો (Strengthening Exercises): ગરદન, ખભા અને પીઠના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવાથી કરોડરજ્જુને વધુ સપોર્ટ મળે છે અને નર્વ પરનું દબાણ ઓછું થાય છે. ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમારી જરૂરિયાત મુજબની કસરતો શીખવશે. આમાં આઇસોમેટ્રિક કસરતો (સ્નાયુઓને હલાવ્યા વિના સંકોચન કરવું) અને પ્રગતિશીલ પ્રતિકાર કસરતોનો સમાવેશ થઈ શકે છે.

4. મુદ્રા સુધારણા અને શરીરની મિકેનિક્સ અંગેની સલાહ:

• પોસ્ચરલ એજ્યુકેશન (Postural Education): ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમને બેસવાની, ઊભા રહેવાની અને સૂવાની સાચી રીતો શીખવશે જેથી કરોડરજ્જુ પર ઓછું દબાણ આવે.
• એર્ગોનોમિક સલાહ (Ergonomic Advice): કામ કરવાની જગ્યા અને રોજિંદી પ્રવૃત્તિઓમાં ફેરફાર કરવા અંગે સલાહ આપવામાં આવશે જેથી નર્વ પરનું દબાણ ઓછું કરી શકાય.

5. વિશેષ તકનીકો:

• નર્વ ગ્લાઇડ્સ (Nerve Glides): આ કસરતો નર્વની આસપાસની પેશીઓમાં હલનચલન લાવવામાં મદદ કરે છે, જેનાથી નર્વ પરનું દબાણ ઓછું થાય છે અને દુખાવો ઘટે છે.
• મેન્યુઅલ ટ્રેક્શન (Manual Traction): ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ હળવેથી તમારા માથાને ખેંચીને કરોડરજ્જુમાં જગ્યા બનાવે છે, જેનાથી નર્વ પરનું દબાણ ઓછું થઈ શકે છે.
• સર્વાઇકલ ટ્રેક્શન (Cervical Traction): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ઘરે અથવા ક્લિનિકમાં કરવા માટે સર્વાઇકલ ટ્રેક્શન ઉપકરણનો ઉપયોગ કરવાની ભલામણ કરવામાં આવી શકે છે.

ફિઝિયોથેરાપીની મુલાકાતોની સંખ્યા અને આવર્તન તમારી સ્થિતિની તીવ્રતા અને સુધારાની ગતિ પર આધાર રાખે છે. ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમને ઘરે કરવા માટે કસરતો પણ શીખવશે જેથી તમે તમારી જાતે પણ સુધારો જાળવી શકો.

મહત્વપૂર્ણ નોંધ: મણકામાં નસ દબાવાની સારવાર માટે ફિઝિયોથેરાપી શરૂ કરતા પહેલા ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે. ડૉક્ટર તમારી સ્થિતિનું નિદાન કરશે અને ફિઝિયોથેરાપી તમારા માટે યોગ્ય છે કે નહીં તે નક્કી કરશે.

મણકા મા નસ દબાવાના ઘરગથ્થુ ઉપચાર શું છે?

મણકામાં નસ દબાવાની સમસ્યામાં રાહત મેળવવા માટે તમે કેટલાક ઘરગથ્થુ ઉપચારો અજમાવી શકો છો. જો કે, એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે આ ઉપચારો તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી અને જો દુખાવો તીવ્ર હોય અથવા લાંબા સમય સુધી રહે તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે. અહીં કેટલાક ઘરગથ્થુ ઉપચારો જણાવ્યા છે:

1. આરામ અને પ્રવૃત્તિઓમાં ફેરફાર:

• આરામ કરો: જ્યારે દુખાવો વધારે હોય ત્યારે એવી પ્રવૃત્તિઓ ટાળો જેનાથી દુખાવો વધે છે. થોડા દિવસો માટે વધુ આરામ કરો.
• પ્રવૃત્તિઓમાં ફેરફાર: તમારી રોજિંદી પ્રવૃત્તિઓમાં થોડો ફેરફાર કરો જેથી કરોડરજ્જુ પર ઓછું દબાણ આવે. ભારે વજન ઉપાડવાનું ટાળો અને લાંબા સમય સુધી એક જ સ્થિતિમાં બેસી રહેવાનું ટાળો.

2. ગરમી અને ઠંડીનો ઉપયોગ:

• બરફનો ઉપયોગ: દુખાવાના શરૂઆતના તબક્કામાં, સોજો ઘટાડવા માટે દિવસમાં ઘણી વખત 15-20 મિનિટ માટે અસરગ્રસ્ત વિસ્તાર પર બરફ લગાવો.
• ગરમીનો ઉપયોગ: થોડા દિવસો પછી, સ્નાયુઓને આરામ આપવા માટે ગરમીનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. તમે ગરમ પાણીની બોટલ અથવા હીટિંગ પેડનો ઉપયોગ કરી શકો છો. ગરમ પાણીથી સ્નાન પણ રાહત આપી શકે છે.

3. સારી મુદ્રા જાળવો:

• બેસવાની અને ઊભા રહેવાની સાચી રીત: બેસતી વખતે તમારી પીઠ સીધી રાખો અને કમરને ટેકો આપો. ઊભા રહેતી વખતે ખભા પાછળ અને પેટ અંદરની તરફ રાખો.
• સૂવાની સાચી રીત: સપાટ ગાદલા પર સૂવો અને ગરદનને ટેકો મળે તે માટે પાતળા ઓશીકાનો ઉપયોગ કરો. પેટ પર સૂવાનું ટાળો.

4. હળવી કસરતો અને સ્ટ્રેચિંગ:

• હળવી કસરતો: જ્યારે દુખાવો ઓછો થાય ત્યારે, ગરદન અને ખભાના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા અને લવચીકતા વધારવા માટે હળવી કસરતો કરી શકાય છે. જો કે, કોઈપણ કસરત શરૂ કરતા પહેલા સાવચેતી રાખવી અને જો દુખાવો વધે તો તરત જ બંધ કરી દેવી.
• હળવું સ્ટ્રેચિંગ: ગરદન અને ખભાના સ્નાયુઓને હળવેથી ખેંચવાથી જકડ ઓછી થાય છે.

5. ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓ:

• પેઇનકિલર્સ: આઇબુપ્રોફેન (Advil, Motrin) અથવા નેપ્રોક્સેન (Aleve) જેવી નોનસ્ટીરોઇડલ એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી દવાઓ (NSAIDs) દુખાવો અને સોજો ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. કોઈપણ દવા લેતા પહેલા તેના ડોઝ અને આડઅસરો વિશે માહિતી મેળવી લો.

6. પાણી પીવો:

• પૂરતું પાણી પીવાથી શરીર હાઇડ્રેટેડ રહે છે, જે ડિસ્કની તંદુરસ્તી માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

7. વજન નિયંત્રણ:

• જો તમારું વજન વધારે હોય તો તેને ઓછું કરવાથી કરોડરજ્જુ પર પડતું દબાણ ઘટી શકે છે.

8. તણાવ વ્યવસ્થાપન:

• તણાવ સ્નાયુઓને જકડી શકે છે, જેનાથી દુખાવો વધી શકે છે. યોગા, મેડિટેશન અથવા અન્ય તણાવ ઘટાડવાની તકનીકોનો ઉપયોગ કરો.

સાવચેતી:

• જો તમને હાથ અથવા પગમાં નબળાઈ, સુન્નપણું અથવા કળતર અનુભવાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લો.
• જો ઘરગથ્થુ ઉપચારોથી થોડા દિવસોમાં કોઈ સુધારો ન જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.
• કોઈપણ નવી કસરત અથવા ઉપચાર શરૂ કરતા પહેલા તમારા ડૉક્ટર અથવા ફિઝિયોથેરાપિસ્ટની સલાહ લો.

યાદ રાખો કે આ ફક્ત સામાન્ય માહિતી છે અને તબીબી સલાહનો વિકલ્પ નથી. તમારી વ્યક્તિગત સ્થિતિ માટે યોગ્ય સારવાર યોજના માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી શ્રેષ્ઠ છે.

મણકા મા નસ દબાવાનું જોખમ કેવી રીતે ઘટાડવું?

મણકામાં નસ દબાવાનું જોખમ ઘટાડવા માટે તમે તમારી રોજિંદી જીવનશૈલીમાં અને કેટલીક આદતોમાં ફેરફાર કરી શકો છો. અહીં કેટલાક મહત્વપૂર્ણ પગલાં જણાવ્યા છે:

1. સારી મુદ્રા જાળવો (Maintain Good Posture):

• બેસતી વખતે: સીધા બેસો, ખભા પાછળ અને છાતી બહાર રાખો. તમારી કમરને ટેકો આપવા માટે લમ્બર સપોર્ટ (નાનું ઓશીકું) નો ઉપયોગ કરો. પગ જમીન પર સપાટ રાખો અથવા ફૂટરેસ્ટનો ઉપયોગ કરો. લાંબા સમય સુધી એક જ સ્થિતિમાં બેસવાનું ટાળો અને દર 30 મિનિટે થોડીવાર માટે ઊભા રહો અથવા ચાલો.
• ઊભા રહેતી વખતે: સીધા ઊભા રહો, ખભા પાછળ અને પેટ અંદરની તરફ ખેંચો. તમારા વજનને બંને પગ પર સમાન રીતે વિતરિત કરો.
• સૂતી વખતે: સપાટ ગાદલા પર સૂવો અને ગરદનને ટેકો મળે તે માટે પાતળા ઓશીકાનો ઉપયોગ કરો. પેટ પર સૂવાનું ટાળો.

2. યોગ્ય રીતે વજન ઉપાડો (Lift Properly):

• ભારે વસ્તુઓ ઉપાડતી વખતે તમારી કમરને વાળવાના બદલે ઘૂંટણને વાળો. વસ્તુને શરીરની નજીક રાખો અને પીઠ સીધી રાખો. વજન ઉપાડતી વખતે ક્યારેય વળવું નહીં. જો વજન વધારે હોય તો મદદ માટે પૂછો.

3. નિયમિત કસરત કરો (Exercise Regularly):

• મજબૂતીકરણની કસરતો: પીઠ, પેટ અને ગરદનના સ્નાયુઓને મજબૂત કરતી કસરતો કરોડરજ્જુને સારો ટેકો આપે છે અને નસ પરનું દબાણ ઘટાડે છે.
• લવચીકતાની કસરતો (Stretching): નિયમિત સ્ટ્રેચિંગ કરવાથી સ્નાયુઓ લવચીક રહે છે અને જકડ ઓછી થાય છે.
• ઓછી અસરવાળી એરોબિક કસરતો: ચાલવું, તરવું અથવા સાયકલ ચલાવવું જેવી કસરતો તમારા શરીરને સ્વસ્થ રાખે છે અને કરોડરજ્જુ પર ઓછું દબાણ લાવે છે.

4. સ્વસ્થ વજન જાળવો (Maintain a Healthy Weight):

• વધારે વજન તમારી કરોડરજ્જુ પર વધારાનું દબાણ લાવે છે, જેનાથી નસ દબાવાનું જોખમ વધી શકે છે. સંતુલિત આહાર લો અને નિયમિત કસરત કરીને સ્વસ્થ વજન જાળવો.

5. એર્ગોનોમિક કાર્યસ્થળ બનાવો (Create an Ergonomic Workspace):

• જો તમે લાંબા સમય સુધી કમ્પ્યુટર પર કામ કરતા હોવ તો, તમારી ખુરશી, ડેસ્ક અને મોનિટર એવી રીતે ગોઠવો જેથી તમારી મુદ્રા યોગ્ય રહે. તમારી આંખો મોનિટરની ટોચની સમાંતર હોવી જોઈએ, અને તમારી કોણી 90 ડિગ્રીના ખૂણા પર હોવી જોઈએ.

6. ધૂમ્રપાન ટાળો (Avoid Smoking):

• ધૂમ્રપાન રક્ત પરિભ્રમણને નબળું પાડે છે, જે કરોડરજ્જુના ડિસ્કને નબળા બનાવી શકે છે અને નસ દબાવાનું જોખમ વધારી શકે છે.

7. પૂરતું પાણી પીવો (Stay Hydrated):

• પાણી તમારા શરીરના તમામ કાર્યો માટે મહત્વપૂર્ણ છે, જેમાં કરોડરજ્જુના ડિસ્કની તંદુરસ્તીનો પણ સમાવેશ થાય છે. પૂરતું પાણી પીવાથી ડિસ્ક હાઇડ્રેટેડ રહે છે અને શોક એબ્સોર્બર તરીકે સારી રીતે કામ કરે છે.

8. ઊંઘની યોગ્ય સ્થિતિ (Proper Sleeping Position):

• તમારી પીઠ અથવા બાજુ પર સૂવાનો પ્રયાસ કરો. પેટ પર સૂવાથી ગરદન અને પીઠ પર તાણ આવે છે.

9. નિયમિત વિરામ લો (Take Regular Breaks):

• જો તમે લાંબા સમય સુધી બેઠા અથવા ઊભા રહેતા હોવ તો, નિયમિત વિરામ લો અને થોડીવાર માટે ચાલો અથવા સ્ટ્રેચિંગ કરો.

10. તણાવનું વ્યવસ્થાપન કરો (Manage Stress):

• તણાવ તમારા સ્નાયુઓને જકડી શકે છે, જેનાથી નસ પર દબાણ આવી શકે છે. યોગા, મેડિટેશન અથવા અન્ય તણાવ ઘટાડવાની તકનીકોનો ઉપયોગ કરો.

આ પગલાં ભરવાથી તમે મણકામાં નસ દબાવાના જોખમને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી શકો છો. જો તમને કોઈ ચિંતા હોય અથવા પીઠ કે ગરદનમાં દુખાવો અનુભવાતો હોય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી હંમેશાં શ્રેષ્ઠ છે.

સારાંશ

મણકામાં નસ દબાવાનો અર્થ છે કરોડરજ્જુની નસો પર આસપાસના હાડકાં, ડિસ્ક અથવા અન્ય પેશીઓ દ્વારા દબાણ આવવું. આના કારણે દુખાવો, સુન્નપણું, કળતર અને સ્નાયુઓની નબળાઈ જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે. તેના મુખ્ય કારણોમાં ડિસ્કનું ખસી જવું, કરોડરજ્જુમાં સાંકડી જગ્યા થવી (સ્પાઇનલ સ્ટેનોસિસ), ઇજાઓ અને આર્થરાઇટિસનો સમાવેશ થાય છે.

સારવાર તેના કારણ અને તીવ્રતા પર આધાર રાખે છે, જેમાં આરામ, બરફ અને ગરમીનો ઉપયોગ, ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓ, ફિઝિયોથેરાપી અને ગંભીર કિસ્સાઓમાં સર્જરીનો સમાવેશ થાય છે. જોખમ ઘટાડવા માટે સારી મુદ્રા જાળવવી, યોગ્ય રીતે વજન ઉપાડવું, નિયમિત કસરત કરવી અને સ્વસ્થ વજન જાળવવું મહત્વપૂર્ણ છે. જો તમને આ લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.