આર્થ્રોડેસિસ (Arthrodesis/Joint Fusion)

આર્થ્રોડેસિસ (Arthrodesis/Joint Fusion): સાંધાને કાયમ માટે સ્થિર કરવાની પ્રક્રિયા

આર્થ્રોડેસિસ, જેને સામાન્ય ભાષામાં સાંધાનું જોડાણ (Joint Fusion) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે એક શસ્ત્રક્રિયા પ્રક્રિયા છે જેમાં બે હાડકાંને કાયમી ધોરણે જોડી દેવામાં આવે છે, જેથી તે સાંધામાં કોઈપણ પ્રકારની હલનચલન ન થાય. આ પ્રક્રિયાનો મુખ્ય હેતુ તીવ્ર દુખાવો ઘટાડવાનો અને સાંધાને સ્થિરતા પ્રદાન કરવાનો છે, ખાસ કરીને જ્યારે અન્ય કોઈ સારવાર વિકલ્પો અસરકારક ન હોય.

આર્થ્રોડેસિસ શું છે?

સામાન્ય સાંધામાં બે કે તેથી વધુ હાડકાં હોય છે જે કાર્ટિલેજ (ગાદી) અને સાંધાની કેપ્સ્યુલ દ્વારા જોડાયેલા હોય છે, જે તેમને સરળતાથી હલનચલન કરવાની મંજૂરી આપે છે. આર્થ્રોડેસિસમાં, સર્જન સાંધાના કાર્ટિલેજને દૂર કરે છે અને હાડકાંની સપાટીઓને એકબીજા સાથે જોડી દે છે, જેથી તે સમય જતાં એક જ મજબૂત હાડકા તરીકે રૂઝાઈ જાય. આ પ્રક્રિયાથી સાંધામાં થતી તમામ હલનચલન બંધ થઈ જાય છે, જેના પરિણામે દુખાવો થતો નથી કારણ કે ઘસાતી સપાટીઓ હવે અસ્તિત્વમાં નથી.

આર્થ્રોડેસિસ શા માટે કરવામાં આવે છે?

આર્થ્રોડેસિસ સામાન્ય રીતે ત્યારે જ એક વિકલ્પ તરીકે ગણવામાં આવે છે જ્યારે સાંધાને લગતી ગંભીર સમસ્યાઓ હોય અને અન્ય બિન-સર્જિકલ અથવા ઓછી આક્રમક સર્જરીઓ નિષ્ફળ ગઈ હોય. તેના મુખ્ય કારણો નીચે મુજબ છે:

1. તીવ્ર, ક્રોનિક સાંધાનો દુખાવો:
   • ગંભીર આર્થરાઇટિસ: ખાસ કરીને ઓસ્ટિઓઆર્થરાઇટિસ (હાડકાંનો ઘસારો), રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ (રોગપ્રતિકારક શક્તિ દ્વારા સાંધાને નુકસાન), અથવા પોસ્ટ-ટ્રોમેટિક આર્થરાઇટિસ (ઇજા પછી થતો સંધિવા) જે પીડા રાહત માટે દવાઓ, ફિઝિયોથેરાપી અથવા અન્ય સર્જરીઓથી નિયંત્રિત ન થઈ શકતી હોય.
   • સાંધાનો નાશ: જ્યારે સાંધાના કાર્ટિલેજ સંપૂર્ણપણે નાશ પામ્યા હોય.
2. સાંધાની અસ્થિરતા (Joint Instability):
   • વારંવાર ડિસલોકેશન (સાંધો ખસી જવો) અથવા સાંધાની ગંભીર અસ્થિરતા, ખાસ કરીને જ્યારે અસ્થિબંધન (ligaments) ને ગંભીર નુકસાન થયું હોય અને અન્ય રિપેર શક્ય ન હોય.
   • આનાથી સાંધાને કાયમી સ્થિરતા મળે છે.
3. ગંભીર સાંધાની વિકૃતિ (Severe Joint Deformity):
   • જ્યારે સાંધા એટલા વિકૃત થઈ ગયા હોય કે તે કાર્યક્ષમતા ગુમાવી દે અથવા ગંભીર પીડા પેદા કરે, જેમ કે કેટલીક ન્યુરોલોજીકલ સ્થિતિઓ (દા.ત., સ્ટ્રોક, સેરેબ્રલ પાલ્સી) પછી.
4. ચેપ (Infection):
   • સાંધામાં ક્રોનિક ચેપ (સેપ્ટિક આર્થરાઇટિસ) જે અન્ય સારવારોથી નિયંત્રિત ન થઈ શકે. સાંધાને ફ્યુઝ કરવાથી ચેપને દૂર કરવામાં અને ફેલાતો અટકાવવામાં મદદ મળે છે.
5. ગાંઠ (Tumor):
   • સાંધામાં હાડકાની ગાંઠને કારણે સાંધાનો નાશ થયો હોય.

કયા સાંધામાં આર્થ્રોડેસિસ કરવામાં આવે છે?

આર્થ્રોડેસિસ શરીરના કોઈપણ સાંધામાં થઈ શકે છે, પરંતુ તે સામાન્ય રીતે નીચેના સાંધામાં વધુ જોવા મળે છે:

• પગની ઘૂંટી (Ankle Arthrodesis): ગંભીર આર્થરાઇટિસ અથવા અસ્થિરતા માટે સામાન્ય.
• કાંડું (Wrist Arthrodesis): ખાસ કરીને ગંભીર ઇજાઓ અથવા આર્થરાઇટિસ પછી.
• આંગળીઓ અને અંગૂઠા (Finger and Toe Arthrodesis): ક્રોનિક દુખાવો અથવા વિકૃતિઓ માટે.
• ખભા (Shoulder Arthrodesis): જ્યારે અન્ય સારવારો નિષ્ફળ જાય અને પેઇન રિલીફ અને સ્થિરતાની જરૂર હોય.
• ઘૂંટણ (Knee Arthrodesis).
• હિપ (Hip Arthrodesis): આ પણ હવે દુર્લભ છે, કારણ કે હિપ રિપ્લેસમેન્ટ વધુ સામાન્ય અને અસરકારક છે.

આર્થ્રોડેસિસની પ્રક્રિયા:

આર્થ્રોડેસિસ એક સર્જિકલ પ્રક્રિયા છે જેમાં સામાન્ય રીતે નીચેના પગલાં શામેલ હોય છે:

1. એનેસ્થેસિયા (Anaesthesia).
2. ચીરો (Incision): સર્જન સાંધા પર ચીરો મૂકે છે.
3. કાર્ટિલેજ દૂર કરવું: સાંધાના કાર્ટિલેજ (જે દર્દનું કારણ હોય છે) ને સંપૂર્ણપણે દૂર કરવામાં આવે છે, જેથી હાડકાની સપાટીઓ ખુલ્લી પડે.
4. હાડકાંનું જોડાણ: હાડકાંની સપાટીઓને એકબીજા સાથે નજીક લાવવામાં આવે છે અને તેમને યોગ્ય સ્થિતિમાં ગોઠવવામાં આવે છે.
5. સ્થિરીકરણ (Stabilization): હાડકાંને એકસાથે પકડી રાખવા માટે મેટલ પ્લેટ્સ, સ્ક્રૂ, સળિયા (rods) અથવા વાયર જેવા હાર્ડવેરનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
6. બંધ કરવું: ચીરો બંધ કરવામાં આવે છે.

આર્થ્રોડેસિસ પછીની પુનઃપ્રાપ્તિ:

પુનઃપ્રાપ્તિનો સમયગાળો સાંધાના સ્થાન, સર્જરીની ગંભીરતા અને વ્યક્તિગત રૂઝાવવાની ક્ષમતા પર આધાર રાખે છે.

• સ્થિરીકરણ: સર્જરી પછી, અસરગ્રસ્ત સાંધાને પ્લાસ્ટર, બ્રેસ અથવા સ્પ્લિન્ટ દ્વારા ઘણા અઠવાડિયા કે મહિનાઓ સુધી સ્થિર રાખવામાં આવે છે જેથી હાડકાં યોગ્ય રીતે જોડાઈ શકે.
• પીડા વ્યવસ્થાપન: સર્જરી પછી દુખાવો નિયંત્રિત કરવા માટે દવાઓ આપવામાં આવે છે.
• ફિઝિયોથેરાપી (Physical Therapy). આનાથી આસપાસના સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવવામાં અને અન્ય સાંધાની ગતિશીલતા જાળવી રાખવામાં મદદ મળે છે.
• સંપૂર્ણ જોડાણ.

આર્થ્રોડેસિસના ફાયદા અને ગેરફાયદા:

ફાયદા:

• દુખાવામાં નોંધપાત્ર ઘટાડો: સાંધાની હલનચલન બંધ થવાથી ક્રોનિક દુખાવો દૂર થાય છે.
• સાંધાની સ્થિરતા: સાંધાને કાયમી સ્થિરતા મળે છે.
• લાંબા ગાળાના પરિણામો: મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં કાયમી ઉકેલ મળે છે.

ગેરફાયદા:

• સાંધાની હલનચલન ગુમાવવી: આ સૌથી મોટો ગેરફાયદો છે, કારણ કે સાંધો કાયમ માટે સ્થિર થઈ જાય છે.
• આસપાસના સાંધા પર અસર: ફ્યુઝ થયેલા સાંધાની હલનચલન ન થવાથી, તેની આસપાસના સાંધા પર વધુ દબાણ આવી શકે છે, જેનાથી ભવિષ્યમાં તેમાં આર્થરાઇટિસ થવાની શક્યતા વધી શકે છે.
• લાંબી પુનઃપ્રાપ્તિ: સર્જરી પછી લાંબા સમય સુધી સ્થિરીકરણ અને પુનર્વસનની જરૂર પડે છે.
• સર્જરીના જોખમો: કોઈપણ સર્જરીની જેમ, ચેપ, રક્તસ્ત્રાવ, નર્વ ડેમેજ અથવા હાર્ડવેરની સમસ્યાઓનું જોખમ રહેલું છે.