પગ માં ફ્રેક્ચર
પગનું ફ્રેક્ચર એ ખૂબ જ સામાન્ય ઈજાઓમાંની એક છે. ચાલતા-ફરતા, દોડતી વખતે, કોઈ પડી જવાથી કે અકસ્માતના કારણે પગનું હાડકું તૂટી જવું સામાન્ય ઘટના છે. જો યોગ્ય સમયે સારવાર ન કરવામાં આવે તો આ પ્રકારની ઈજાથી લાંબા સમય સુધી પગમાં દુખાવો, ચાલવામાં તકલીફ, સ્થાયી નબળાઈ કે વિકલાંગતા પણ આવી શકે છે.
આ લેખમાં આપણે પગમાં ફ્રેક્ચર કેવી રીતે થાય છે, તેના પ્રકારો, લક્ષણો, સારવાર, કાળજી અને બચાવ વિશે સંપૂર્ણ માહિતી મેળવીશું.
પગમાં ફ્રેક્ચર થવાના કારણો
પગમાં ફ્રેક્ચર સામાન્ય રીતે હાડકાં પર તેમની સહનશક્તિ કરતાં વધુ બળ અથવા દબાણ લાગવાથી થાય છે. મુખ્ય કારણોમાં શામેલ છે:
હાડકાના ચેપ (Bone Infections).
આઘાતજનક ઇજાઓ (Traumatic Injuries):
પડી જવું: ખાસ કરીને ઊંચાઈ પરથી પડી જવાથી, પગ લપસી જવાથી અથવા રમતગમત દરમિયાન ખોટી રીતે પગ મુકાઈ જવાથી.
વાહન અકસ્માત: મોટરસાયકલ કે અન્ય વાહન અકસ્માતમાં પગ પર સીધો અને જોરદાર આઘાત લાગવો.
રમતગમતની ઇજાઓ: ફૂટબોલ, બાસ્કેટબોલ, દોડ જેવી રમતોમાં અચાનક દિશા બદલવી, કૂદકો મારવો અથવા વિરોધી ખેલાડી સાથે અથડાઈ જવું.
સીધો ફટકો: પગ પર કોઈ ભારે વસ્તુ પડવી અથવા સીધો ફટકો લાગવો.
સ્ટ્રેસ ફ્રેક્ચર (Stress Fractures):
આ ગંભીર આઘાતને કારણે થતા નથી, પરંતુ હાડકાં પર પુનરાવર્તિત અને લાંબા સમય સુધી લાગતા ઓછા દબાણને કારણે થાય છે. લાંબા અંતરના દોડવીરો, સૈનિકો અથવા જે લોકો વારંવાર એક જ પ્રકારની કસરત કરે છે, તેમને પગના હાડકાંમાં (ખાસ કરીને મેટાટાર્સલ હાડકાંમાં) સ્ટ્રેસ ફ્રેક્ચર થઈ શકે છે.
પેટોલોજિકલ ફ્રેક્ચર (Pathological Fractures):
આ ફ્રેક્ચર હાડકાંના કોઈ અંતર્ગત રોગને કારણે થાય છે જે હાડકાંને નબળા પાડે છે. આવા કિસ્સાઓમાં, સામાન્ય દબાણ અથવા હળવી ઇજા પણ ફ્રેક્ચરનું કારણ બની શકે છે.
ઓસ્ટીયોપોરોસિસ (Osteoporosis): હાડકાંનું ઘનત્વ ઘટવાથી અને હાડકાં પોલા થવાથી નબળા પડે છે, જેનાથી ફ્રેક્ચરનું જોખમ વધે છે.
કેન્સર (Cancer): હાડકામાં ફેલાયેલું કેન્સર અથવા હાડકાનું પોતાનું કેન્સર (પ્રાથમિક હાડકાનો ગાંઠ).
- ઊંચાઈ પરથી પડી જવું
- વાહન અકસ્માત
- ભારે વસ્તુ પગ પર પડવી
- દોડતા-ફરતા પગ લપસવું
- જૂના દર્દીઓમાં ઓસ્ટીઓપોરોસિસ (હાડકાંની નબળાઈ)
- સ્પોર્ટ્સ ઇજાઓ
- એક જ ભાગ પર વારંવાર ભાર પડવાથી સ્ટ્રેસ ફ્રેક્ચર
પગના ફ્રેક્ચરના પ્રકારો
પગમાં ઘણા પ્રકારના ફ્રેક્ચર થઈ શકે છે:
- સ્ટ્રેસ ફ્રેક્ચર (Stress Fracture)
લાંબા ગાળે ચાલવા, દોડવા કે વારંવાર એક જ ભાગ પર ભાર પડવાથી નાની નાની તિરાડો હાડકાંમાં આવે છે. - ટ્રાન્સવર્સ ફ્રેક્ચર (Transverse Fracture)
હાડકું સીધી રેખામાં તૂટે છે. - ઓબ્લીક ફ્રેક્ચર (Oblique Fracture)
હાડકાં ત્રાંસું અથવા ખૂણાવાળું તૂટે છે. - કોમ્યુનિટી ફ્રેક્ચર (Comminuted Fracture)
હાડકાં ઘણી ટુકડીમાં તૂટી જાય છે. - સ્પાયરલ ફ્રેક્ચર (Spiral Fracture)
હાડકાં ફેરવાતા ફસાઈને તૂટે છે જે સામાન્ય રીતે સ્પોર્ટ્સ ઇજાઓમાં થાય છે. - કમ્પાઉન્ડ ફ્રેક્ચર (Compound Fracture)
હાડકાં તૂટીને ત્વચાની બહાર આવી જાય છે જેને ઓપન ફ્રેક્ચર પણ કહે છે.
પગમાં ફ્રેક્ચરના લક્ષણો
- પગમાં તીવ્ર દુખાવો
- ફૂલાવું કે લાલાશ
- ચાલવામાં તકલીફ
- પગ હલાવતાં દુખાવો વધવો
- પગમાં અસ્થિરતા કે વાંકું પડી જવું
- ક્યારેક ત્વચા ફાટી જઈ હાડકું બહાર દેખાવું
- બ્લીડિંગ (ઓપન ફ્રેક્ચરમાં)
- પગનું કદ-આકાર બદલાય એવું લાગી શકે છે
પગના ફ્રેક્ચરની તપાસ (Diagnosis)
- શારીરિક પરીક્ષણ:
ડોક્ટર દર્દીના પગને જોઈ અને સ્પર્શી શકે છે કે કયા ભાગમાં દુખાવો છે. - એક્સ-રે:
ફ્રેક્ચર કેટલું ગંભીર છે તેનું નિદાન માટે સૌથી સામાન્ય ટેસ્ટ. - CT સ્કેન:
જટિલ ફ્રેક્ચર અથવા વધુ વિગતો માટે. - MRI:
પેશીઓ, લિગામેન્ટ્સ અને નરમ ткાંજની ચકાસણી માટે.
પગના ફ્રેક્ચરની સારવાર
- પ્રાથમિક સારવાર (First Aid):
- પગ હલાવશો નહીં
- સ્પ્લિન્ટ વડે પગ સ્થિર કરવો
- કોલ્ડ પેક લગાવવો
- પગ ઊંચો રાખવો
- કાસ્ટ અથવા સ્પ્લિન્ટ:
હાડકાં જમતાં-જોડતાં રહે તે માટે પ્લાસ્ટર ચડાવવું. - શસ્ત્રક્રિયા (Surgery):
જટિલ ફ્રેક્ચર કે કમ્પાઉન્ડ ફ્રેક્ચરમાં ધાતુના પ્લેટ, સ્ક્રુ કે નગ લગાવી હાડકાંને જોડવામાં આવે છે. - દવાઓ:
દુખાવા માટે પેઇન કિલર્સ અને એન્ટીબાયોટિક્સ. - ફિઝિયોથેરાપી:
હાડકાં જોડાઈ જાય પછી પગ ફરીથી મજબૂત કરવા માટે જરૂરી. - રેસ્ટ અને આરામ:
પુરતા આરામ વિના હાડકાં યોગ્ય રીતે જોડાઈ નહીં.
પગના ફ્રેક્ચર બાદ કાળજી
- પગ પર જરૂરિયાતથી વધુ ભાર ન મૂકો
- દવા નિયમિત લો
- ફિઝિયોથેરાપી મિસ ન કરો
- આરોગ્યવર્ધક, કેલ્શિયમ-પ્રોટીન યુક્ત આહાર લો
- ડોક્ટર સાથે નિયમિત ફોલોઅપ રાખો
પગના ફ્રેક્ચરના જોખમો
- હાડકાંનું યોગ્ય રીતે ન જોડાવું
- પગ નબળું પડવું
- Infection (ચેપ) આવવાની શક્યતા
- દાબથી ત્વચા સળગવું (Plasterના કારણે)
- લાંબા ગાળે પગમાં દુખાવો કે કઠોરતા
પગના ફ્રેક્ચરથી બચાવ
- ચાલતી વખતે સાવચેતી રાખો
- વિટામિન D અને કેલ્શિયમ ભરપૂર આહાર લો
- વજન નિયંત્રણમાં રાખો
- વૃદ્ધો ઘરમાં લપસણ વાળો માળખો ટાળો
- યોગ્ય જૂતાનું ઉપયોગ કરો
- સ્પોર્ટ્સમાં રક્ષણાત્મક સાધનો પહેરો
નિષ્કર્ષ
પગનું ફ્રેક્ચર ગંભીર સમસ્યા છે પણ યોગ્ય સારવાર અને કાળજીથી આ સરળતાથી સાજું થઈ શકે છે. સમયસર ડોક્ટરને બતાવવું અને તેમના સૂચન પ્રમાણે સારવાર કરાવવી એ મહત્વપૂર્ણ છે. આરામ, વ્યાયામ અને પોષણयुक्त આહાર footsteps toward recovery છે.
જો પગમાં ભારે દુખાવો કે ચાલવામાં તકલીફ રહે તો તરત નિષ્ણાતને મુલાકાત લેવો. ઉપચાર, અને ત્યારબાદ નિયમિત પુનર્વસન એ સંપૂર્ણ સ્વસ્થતા અને પગની કાર્યક્ષમતા પાછી મેળવવા માટે અનિવાર્ય છે. તમારા પગની કાળજી રાખો, કારણ કે તે તમને ગતિશીલ અને સ્વતંત્ર રાખે છે!
