વેરિસેલા-ઝોસ્ટર (ચિકનપોક્સ/શીંગલ્સ)
વેરિસેલા-ઝોસ્ટર વાયરસ એક અત્યંત સામાન્ય વાયરસ છે જે બે અલગ-અલગ રોગોનું કારણ બને છે: ચિકનપોક્સ (અછબડા) અને શીંગલ્સ (દાદર). મોટાભાગના લોકોને તેમના જીવનમાં એક વખત ચિકનપોક્સ થાય છે, સામાન્ય રીતે બાળપણમાં.
એકવાર વ્યક્તિ ચિકનપોક્સમાંથી સાજા થઈ જાય, પછી પણ આ વાયરસ શરીરમાં સુષુપ્ત (નિષ્ક્રિય) અવસ્થામાં રહે છે. પાછળથી, જ્યારે વ્યક્તિની રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી પડે છે, ત્યારે આ સુષુપ્ત વાયરસ ફરી સક્રિય થઈને શીંગલ્સનું કારણ બની શકે છે. આ લેખમાં, આપણે આ બંને રોગો વિશે વિગતવાર ચર્ચા કરીશું.
ચિકનપોક્સ (અછબડા)
ચિકનપોક્સ એ વેરિસેલા-ઝોસ્ટર વાયરસનો પ્રથમ હુમલો છે. તે અત્યંત ચેપી રોગ છે, જે ખાસ કરીને બાળકોમાં જોવા મળે છે.
ચિકનપોક્સના લક્ષણો: લક્ષણો સામાન્ય રીતે વાયરસના સંપર્કમાં આવ્યાના 10 થી 21 દિવસ પછી દેખાય છે અને 5 થી 10 દિવસ સુધી રહે છે.
- તાવ: હળવો થી મધ્યમ તાવ.
- થાક અને નબળાઈ: આખા શરીરમાં થાક અને અસ્વસ્થતા.
- માથાનો દુખાવો: માથામાં દુખાવો અને શરીરમાં કળતર.
- ભૂખ ન લાગવી: ભૂખ ઓછી થવી.
ચિકનપોક્સનો ફેલાવો: ચિકનપોક્સ હવા દ્વારા (ઉધરસ અને છીંક દ્વારા) અને ફોલ્લાના પ્રવાહી સાથે સીધા સંપર્ક દ્વારા ફેલાય છે. જે વ્યક્તિને ક્યારેય ચિકનપોક્સ થયો નથી અથવા રસી લીધી નથી, તે સરળતાથી સંક્રમિત થઈ શકે છે.
ચિકનપોક્સની સારવાર: મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, ચિકનપોક્સના લક્ષણો હળવા હોય છે અને તે જાતે જ મટી જાય છે.
- આરામ: પૂરતો આરામ કરવો.
- હાઇડ્રેશન: પુષ્કળ પ્રવાહી, જેમ કે પાણી અને સૂપ, પીવા.
- ખંજવાળ ટાળવી: ફોલ્લાઓને ખંજવાળવાથી ચેપ લાગી શકે છે અને ડાઘ પડી શકે છે. ખંજવાળ ઘટાડવા માટે કેલામાઇન લોશન અથવા બેકિંગ સોડાના પાણીથી સ્નાન કરવું ફાયદાકારક છે.
- દવાઓ:
- ગંભીર કિસ્સાઓમાં, ડૉક્ટર એન્ટિવાયરલ દવાઓ સૂચવી શકે છે.
શીંગલ્સ (દાદર) અથવા હર્પીસ ઝોસ્ટર
શીંગલ્સ એ વેરિસેલા-ઝોસ્ટર વાયરસના ફરીથી સક્રિય થવાથી થતો રોગ છે. જે વ્યક્તિને ચિકનપોક્સ થયો હોય તેના શરીરમાં આ વાયરસ વર્ષો સુધી સુષુપ્ત અવસ્થામાં રહે છે. જ્યારે રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી પડે છે (ઉંમર વધવા સાથે, તણાવ કે અન્ય બીમારીને કારણે), ત્યારે વાયરસ ફરી સક્રિય થઈને ચેતા કોષોમાંથી પસાર થઈને ત્વચા પર પીડાદાયક ફોલ્લા અને દાદરનું કારણ બને છે.
શીંગલ્સના લક્ષણો:
- તીવ્ર દુખાવો: ફોલ્લા દેખાય તે પહેલા જ ત્વચા પર એકપક્ષીય (શરીરની એક જ બાજુએ) તીવ્ર દુખાવો, બળતરા, ઝણઝણાટી કે સંવેદનશીલતા.
- પીડાદાયક ફોલ્લા: દુખાવાવાળા વિસ્તારમાં ફોલ્લાઓનો સમૂહ દેખાય છે, જે સામાન્ય રીતે એક પટ્ટી (band) જેવો આકાર બનાવે છે.
- માથાનો દુખાવો અને થાક: તાવ, માથાનો દુખાવો અને સામાન્ય થાક.
શીંગલ્સનો ફેલાવો: શીંગલ્સ પોતે ચેપી નથી.
શીંગલ્સની સારવાર: શીંગલ્સની સારવારમાં એન્ટિવાયરલ દવાઓનો ઉપયોગ થાય છે, જે લક્ષણોને ઘટાડવામાં અને ગૂંચવણોને અટકાવવામાં મદદ કરે છે.
- એન્ટિવાયરલ દવાઓ: એસાયક્લોવીર (Acyclovir), વેલાસાયક્લોવીર (Valacyclovir) અને ફેમસિકલોવીર (Famciclovir) જેવી દવાઓ લક્ષણો શરૂ થયાના 72 કલાકની અંદર લેવાથી વધુ અસરકારક હોય છે.
- પેઈન કિલર્સ.
- સહાયક સારવાર: ફોલ્લાઓને સ્વચ્છ અને સૂકા રાખવા. ઠંડા કોમ્પ્રેસનો ઉપયોગ કરવાથી દુખાવામાં રાહત મળે છે.
બચાવ અને નિવારણ
- ચિકનપોક્સ રસી.
- આ રસી ભવિષ્યમાં શીંગલ્સ થવાનું જોખમ પણ ઘટાડે છે.
- શીંગલ્સ રસી (Zoster Vaccine).
નિષ્કર્ષ
વેરિસેલા-ઝોસ્ટર વાયરસ એક સામાન્ય પરંતુ જટિલ વાયરસ છે જે બે અલગ-અલગ રોગોનું કારણ બને છે. ચિકનપોક્સ મોટેભાગે હળવો હોય છે, પરંતુ તે શરીરમાં શીંગલ્સના વાયરસને છોડી જાય છે. શીંગલ્સ વધુ પીડાદાયક અને ગંભીર હોઈ શકે છે, ખાસ કરીને વૃદ્ધો માટે.
યોગ્ય રસીકરણ, સ્વચ્છતા અને સમયસર તબીબી સલાહ આ બંને રોગોથી બચવા અને ગૂંચવણોને ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. જો તમને આમાંથી કોઈ પણ રોગના લક્ષણો જણાય, તો તરત જ ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે.
