હાડકું ધીમે રૂઝાવવું (Delayed Union)

જ્યારે કોઈ વ્યક્તિને હાડકું તૂટી જાય છે, ત્યારે શરીરની કુદરતી પ્રક્રિયા તેને જોડવાનો પ્રયાસ કરે છે. સામાન્ય રીતે, હાડકું યોગ્ય સમયગાળામાં જોડાઈ જાય છે, પરંતુ કેટલાક કિસ્સાઓમાં, આ પ્રક્રિયા ધીમી પડી જાય છે.

આ સ્થિતિને ડિલેઇડ યુનિયન (Delayed Union) અથવા હાડકું ધીમે રૂઝાવવું કહેવામાં આવે છે. આ એક એવી પરિસ્થિતિ છે જ્યાં હાડકું સામાન્ય રીતે અપેક્ષિત સમયમર્યાદામાં રૂઝાતું નથી, પરંતુ રૂઝાવવાની પ્રક્રિયા હજી ચાલુ હોય છે.

હાડકું ધીમે રૂઝાવવાના મુખ્ય કારણો

હાડકું ધીમે રૂઝાવવા પાછળ અનેક કારણો જવાબદાર હોઈ શકે છે. આ કારણોને સમજવાથી યોગ્ય નિદાન અને સારવારમાં મદદ મળે છે.

1. અયોગ્ય રક્ત પુરવઠો (Poor Blood Supply)

• હાડકાને રૂઝાવવા માટે પૂરતા પ્રમાણમાં લોહી અને પોષક તત્વોની જરૂર હોય છે.
• જો તૂટેલા હાડકાની આસપાસની નસોને નુકસાન થયું હોય, તો લોહીનો પુરવઠો ઓછો થઈ જાય છે, જેના કારણે રૂઝાવવાની પ્રક્રિયા ધીમી પડે છે.
• શરીરના અમુક ભાગો, જેમ કે પગની ઘૂંટી, સ્કેફોઇડ (કાંડાનું હાડકું) અને ફેમરનું ગળું (femoral neck), કુદરતી રીતે ઓછો રક્ત પુરવઠો ધરાવે છે, તેથી ત્યાં ઇજા થાય તો રૂઝાવવાની પ્રક્રિયા ધીમી થઈ શકે છે.

2. હાડકાનું અસ્થિરતા (Instability)

• હાડકું યોગ્ય રીતે રૂઝાઈ શકે તે માટે તેને સ્થિર રાખવું ખૂબ જ જરૂરી છે.
• જો હાડકાના ટુકડા યોગ્ય રીતે ગોઠવાયેલા ન હોય અથવા તેમને હલનચલનથી બચાવવા માટે પ્લાસ્ટર કે સળિયાનો ઉપયોગ ન થયો હોય, તો રૂઝાવવાની પ્રક્રિયા અવરોધાઈ શકે છે.

3. ચેપ (Infection)

• ખુલ્લા ફ્રેક્ચર (જ્યાં હાડકું ચામડીમાંથી બહાર આવી જાય) અથવા શસ્ત્રક્રિયા બાદ જો ચેપ લાગે, તો તે રૂઝાવવાની પ્રક્રિયાને ગંભીર રીતે અસર કરી શકે છે.
• ચેપને કારણે હાડકાની આસપાસના કોષોને નુકસાન થાય છે અને રૂઝાવવાની પ્રક્રિયા અટકી જાય છે.

4. પોષક તત્વોની ઉણપ અને ખરાબ સ્વાસ્થ્ય (Poor Nutrition and Health)

• વિટામિન ડી અને કેલ્શિયમ જેવા પોષક તત્વો હાડકાના સ્વાસ્થ્ય માટે અત્યંત જરૂરી છે.
• ધૂમ્રપાન, દારૂનું સેવન, ડાયાબિટીસ, એનિમિયા અને ગંભીર પોષણની ઉણપ જેવી સ્થિતિઓ રૂઝાવવાની પ્રક્રિયાને ધીમી કરી શકે છે.

5. અન્ય પરિબળો

• વય: વૃદ્ધ લોકોમાં હાડકું રૂઝાવવાની પ્રક્રિયા યુવાનો કરતાં ધીમી હોય છે.
• ગંભીર ઇજા: જો હાડકા સાથે આસપાસના સ્નાયુઓ, નસો અને ચામડીને પણ ગંભીર નુકસાન થયું હોય, તો રૂઝાવવામાં વધુ સમય લાગે છે.
• દવાઓ: કેટલીક દવાઓ, જેમ કે સ્ટીરોઈડ્સ (steroids), રૂઝાવવાની પ્રક્રિયાને અવરોધી શકે છે.

લક્ષણો

જો હાડકું ધીમે રૂઝાઈ રહ્યું હોય, તો નીચેના લક્ષણો જોવા મળી શકે છે:

• હાડકું તૂટ્યા પછી લાંબા સમય સુધી સતત દુખાવો રહેવો.
• સોજો અને લાલાશ જે લાંબા સમય સુધી ઓછી ન થાય.
• ઇજાગ્રસ્ત ભાગને હલાવવામાં મુશ્કેલી પડવી.
• પ્લાસ્ટર કાઢી નાખ્યા પછી પણ ઇજાગ્રસ્ત ભાગમાં અસ્થિરતા (instability)નો અનુભવ થવો.

નિદાન અને સારવાર

જો ડોક્ટરને શંકા હોય કે હાડકું ધીમે રૂઝાઈ રહ્યું છે, તો તેઓ નીચે મુજબની તપાસ કરી શકે છે:

• એક્સ-રે (X-ray): સમય સમય પર એક્સ-રે લેવાથી હાડકું કેટલું જોડાયું છે તેનો ખ્યાલ આવે છે.
• સીટી સ્કેન (CT Scan).
• લોહીની તપાસ (Blood Test): પોષક તત્વોની ઉણપ અથવા ચેપની તપાસ માટે.

સારવારનો મુખ્ય હેતુ રૂઝાવવાની પ્રક્રિયાને ફરીથી વેગ આપવાનો છે. આ માટે નીચેના ઉપાયો અપનાવી શકાય છે:

1. હાડકાને સ્થિર કરવું (Stabilization): જો અસ્થિરતા હોય, તો સર્જરી દ્વારા પ્લેટ, સ્ક્રૂ અથવા સળિયા (rods) મૂકીને હાડકાને સ્થિર કરવામાં આવે છે.
2. હાડકાનું કલમ (Bone Grafting):
   • (દા.ત. નિતંબના હાડકામાંથી) હાડકું લઈને તૂટેલા હાડકા પર મૂકવામાં આવે છે. આનાથી રૂઝાવવાની પ્રક્રિયાને વેગ મળે છે.
3. ઉત્તેજન (Stimulation): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, હાડકાના રૂઝાવવા માટે અલ્ટ્રાસાઉન્ડ અથવા ઇલેક્ટ્રિકલ સ્ટીમ્યુલેટરનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, જે હાડકાના કોષોને સક્રિય કરે છે.
4. ચેપની સારવાર: જો ચેપ હોય, તો એન્ટિબાયોટિક્સ દ્વારા તેની સારવાર કરવી જરૂરી છે.
5. પોષણમાં સુધારો: વિટામિન ડી અને કેલ્શિયમ જેવા પૂરક તત્વો આપીને અને ધૂમ્રપાન જેવી આદતો છોડીને સ્વાસ્થ્ય સુધારવામાં આવે છે.

જો તમને લાગે કે તમારું હાડકું સામાન્ય કરતાં ધીમી ગતિએ રૂઝાઈ રહ્યું છે, તો તાત્કાલિક તમારા ડોક્ટરની સલાહ લો. યોગ્ય નિદાન અને સમયસર સારવારથી જ આ સમસ્યાને દૂર કરી શકાય છે અને હાડકાને ફરીથી મજબૂત બનાવી શકાય છે.