કાનમાં ચેપ

કાનમાં ચેપ શું છે?

કાનમાં ચેપ એટલે કાનના કોઈ પણ ભાગમાં બેક્ટેરિયા અથવા વાયરસના કારણે થતો ચેપ. કાનના ચેપ બાળકોમાં વધુ જોવા મળે છે, પરંતુ તે પુખ્ત વયના લોકોને પણ થઈ શકે છે. કાનના ચેપના મુખ્ય બે પ્રકાર છે:

• મધ્ય કાનનો ચેપ (ઓટાઇટિસ મીડિયા): આ પ્રકારનો ચેપ કાનના પડદા પાછળના ભાગમાં થાય છે. તે મોટે ભાગે શરદી અથવા ગળાના ચેપ પછી થાય છે.
• બાહ્ય કાનનો ચેપ (ઓટાઇટિસ એક્સટર્ના અથવા સ્વિમર્સ ઇયર): આ પ્રકારનો ચેપ કાનની નહેરના બાહ્ય ભાગમાં થાય છે. તે ઘણીવાર પાણી કાનમાં ભરાઈ રહેવાથી થાય છે, જેમ કે સ્વિમિંગ કરતી વખતે.

કાનના ચેપના સામાન્ય લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• કાનમાં દુખાવો, જે તીવ્ર અથવા હળવો હોઈ શકે છે
• કાનમાંથી પ્રવાહી નીકળવું, જે સફેદ, પીળું અથવા લોહીવાળું હોઈ શકે છે
• સાંભળવામાં તકલીફ થવી
• કાનમાં ભરાઈ ગયેલું લાગવું
• તાવ
• માથાનો દુખાવો
• ચક્કર આવવા
• બાળકોમાં ચીડિયાપણું અને વધુ રડવું

કાનના ચેપની સારવારમાં સામાન્ય રીતે નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• પીડા નિવારક દવાઓ: દુખાવો અને તાવ ઓછો કરવા માટે પેરાસિટામોલ અથવા આઇબુપ્રોફેન જેવી દવાઓ આપવામાં આવે છે.
• એન્ટિબાયોટિક્સ: જો ચેપ બેક્ટેરિયાના કારણે થયો હોય, તો ડૉક્ટર એન્ટિબાયોટિક્સ લખી શકે છે. આ દવાઓ મોં વાટે અથવા કાનમાં નાખવાના ટીપાંના સ્વરૂપમાં હોઈ શકે છે.
• ઘરગથ્થુ ઉપચાર: ગરમ અથવા ઠંડા કોમ્પ્રેસ લગાવવાથી કાનના દુખાવામાં રાહત મળી શકે છે. ડૉક્ટરની સલાહ વગર કોઈ પણ કાનના ટીપાંનો ઉપયોગ કરવો જોઈએ નહીં.

જો તમને અથવા તમારા બાળકને કાનના ચેપના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે જેથી યોગ્ય નિદાન અને સારવાર થઈ શકે.

કાનમાં ચેપ નાં કારણો શું છે?

કાનમાં ચેપ થવાનાં ઘણાં કારણો હોઈ શકે છે, જે કાનના પ્રકાર અને વ્યક્તિની ઉંમર પર આધાર રાખે છે. અહીં કેટલાક સામાન્ય કારણો આપ્યા છે:

મધ્ય કાનનો ચેપ (ઓટાઇટિસ મીડિયા):

• બેક્ટેરિયા અને વાયરસ: મોટાભાગના મધ્ય કાનના ચેપ બેક્ટેરિયા (જેમ કે Streptococcus pneumoniae અથવા Haemophilus influenzae) અથવા વાયરસના કારણે થાય છે. આ જીવાણુઓ નાક અને ગળામાંથી યુસ્ટાચિયન ટ્યુબ દ્વારા મધ્ય કાનમાં પ્રવેશી શકે છે.
• યુસ્ટાચિયન ટ્યુબની સમસ્યાઓ: યુસ્ટાચિયન ટ્યુબ એક નાની નળી છે જે મધ્ય કાનને નાક અને ગળાના પાછળના ભાગ સાથે જોડે છે. તેનું કાર્ય મધ્ય કાનમાં હવાનું દબાણ સંતુલિત કરવાનું અને પ્રવાહીને બહાર કાઢવાનું છે. જો આ ટ્યુબ બ્લોક થઈ જાય અથવા યોગ્ય રીતે કામ ન કરે, તો મધ્ય કાનમાં પ્રવાહી જમા થઈ શકે છે, જે ચેપ માટે અનુકૂળ વાતાવરણ બનાવે છે. યુસ્ટાચિયન ટ્યુબ નીચેના કારણોસર બ્લોક થઈ શકે છે:
  • શરદી અને ફ્લૂ: આ વાયરલ ચેપ નાક અને ગળામાં સોજો લાવી શકે છે, જેના કારણે યુસ્ટાચિયન ટ્યુબ બ્લોક થઈ શકે છે.
  • એલર્જી: એલર્જી પણ નાકમાં સોજો લાવી શકે છે.
  • એડેનોઇડ્સનું વિસ્તરણ: એડેનોઇડ્સ ગળાના પાછળના ભાગમાં આવેલી પેશીઓ છે. જો તે મોટા થઈ જાય, તો તે યુસ્ટાચિયન ટ્યુબને અવરોધી શકે છે.
  • નાના બાળકોમાં યુસ્ટાચિયન ટ્યુબની રચના: બાળકોમાં યુસ્ટાચિયન ટ્યુબ ટૂંકી અને સીધી હોય છે, જેના કારણે બેક્ટેરિયા અને વાયરસ સરળતાથી મધ્ય કાનમાં પ્રવેશી શકે છે.
• ધૂમ્રપાન: ધૂમ્રપાનના સંપર્કમાં આવવાથી બાળકોમાં મધ્ય કાનના ચેપનું જોખમ વધી જાય છે.

બાહ્ય કાનનો ચેપ (ઓટાઇટિસ એક્સટર્ના અથવા સ્વિમર્સ ઇયર):

• ભેજ: કાનની નહેરમાં વધુ પડતો ભેજ બેક્ટેરિયા અને ફંગલ વૃદ્ધિ માટે અનુકૂળ વાતાવરણ બનાવે છે. આ ઘણીવાર સ્વિમિંગ કર્યા પછી અથવા કાનને યોગ્ય રીતે સૂકવવામાં ન આવે તો થાય છે.
• ઇજા: કાનની નહેરમાં ખંજવાળવાથી, કાન સાફ કરવા માટે ક્યુ-ટિપ્સનો વધુ પડતો ઉપયોગ કરવાથી અથવા અન્ય વસ્તુઓ નાખવાથી ત્વચામાં નાની તિરાડો પડી શકે છે, જેના દ્વારા બેક્ટેરિયા અથવા ફંગલ પ્રવેશી શકે છે.
• રસાયણો: હેર સ્પ્રે અથવા અન્ય રસાયણો કાનની નહેરમાં બળતરા પેદા કરી શકે છે, જેનાથી ચેપનું જોખમ વધી જાય છે.
• ત્વચાની સ્થિતિઓ: ખરજવું અથવા સૉરાયસિસ જેવી ત્વચાની સ્થિતિઓ બાહ્ય કાનના ચેપનું જોખમ વધારી શકે છે.

આ મુખ્ય કારણો છે જે કાનમાં ચેપ લાગવા માટે જવાબદાર હોઈ શકે છે. જો તમને કાનના ચેપના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે જેથી યોગ્ય કારણ જાણી શકાય અને સારવાર શરૂ કરી શકાય.

કાનમાં ચેપ ચિહ્નો અનેનાં લક્ષણો શું છે?

કાનમાં ચેપ લાગ્યો હોય ત્યારે તેનાં ચિહ્નો અને લક્ષણો ચેપના પ્રકાર (મધ્ય કાનનો ચેપ કે બાહ્ય કાનનો ચેપ) અને વ્યક્તિની ઉંમરના આધારે અલગ અલગ હોઈ શકે છે. અહીં કેટલાક સામાન્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો જણાવ્યા છે:

મધ્ય કાનનો ચેપ (ઓટાઇટિસ મીડિયા) ના ચિહ્નો અને લક્ષણો:

બાળકોમાં:

• કાનમાં દુખાવો: ખાસ કરીને જ્યારે બાળક સૂતું હોય અથવા કાનને ખેંચે કે ઘસે ત્યારે વધુ જોવા મળે છે.
• ચીડિયાપણું અને વધુ રડવું: સામાન્ય કરતાં વધુ બેચેન અને રડ્યા કરે છે.
• ઊંઘવામાં તકલીફ: કાનના દુખાવાના કારણે રાત્રે વારંવાર જાગી જવું.
• તાવ: હળવો અથવા ઊંચો તાવ આવી શકે છે.
• કાનમાંથી પ્રવાહી નીકળવું: સફેદ, પીળું અથવા લોહીવાળું પ્રવાહી નીકળી શકે છે (જો કાનનો પડદો ફાટે તો).
• સાંભળવામાં તકલીફ: અવાજો પ્રત્યે ઓછો પ્રતિસાદ આપવો.
• ભૂખ ઓછી લાગવી: કાનના દુખાવાના કારણે ખાવામાં રસ ન હોવો.
• ઉલટી અથવા ઝાડા: કેટલાક બાળકોમાં આ લક્ષણો પણ જોવા મળી શકે છે.

પુખ્ત વયના લોકોમાં:

• કાનમાં દુખાવો: તીવ્ર અથવા હળવો દુખાવો અનુભવાય છે.
• કાનમાંથી પ્રવાહી નીકળવું: સફેદ, પીળું અથવા લોહીવાળું પ્રવાહી નીકળી શકે છે.
• સાંભળવામાં તકલીફ: અવાજો સ્પષ્ટ રીતે ન સંભળાય.
• કાનમાં ભરાઈ ગયેલું લાગવું: કાનમાં દબાણ અથવા પૂર્ણતાની લાગણી થવી.
• ચક્કર આવવા: સંતુલન ગુમાવવું અથવા ફરતું લાગવું.

બાહ્ય કાનનો ચેપ (ઓટાઇટિસ એક્સટર્ના અથવા સ્વિમર્સ ઇયર) ના ચિહ્નો અને લક્ષણો:

• કાનમાં તીવ્ર દુખાવો: ખાસ કરીને જ્યારે કાનને સ્પર્શ કરવામાં આવે અથવા કાનનો લોબ ખેંચવામાં આવે ત્યારે દુખાવો વધે છે.
• કાનની આસપાસ સોજો અને લાલાશ: કાનની બહારનો ભાગ અને આસપાસની ત્વચા લાલ અને સોજેલી દેખાય છે.
• કાનમાંથી પ્રવાહી નીકળવું: પાતળું, પાણી જેવું પ્રવાહી અથવા જાડું, પરુ જેવું પ્રવાહી નીકળી શકે છે.
• કાનમાં ખંજવાળ: સતત ખંજવાળ આવતી હોય તેવું લાગવું.
• સાંભળવામાં તકલીફ: કાનની નહેર સોજાના કારણે બ્લોક થવાથી સાંભળવામાં તકલીફ પડી શકે છે.
• કાનમાં ભરાઈ ગયેલું લાગવું: કાનમાં દબાણ અથવા પૂર્ણતાની લાગણી થવી.
• ગળામાં લસિકા ગાંઠોમાં સોજો: કાનની નજીકના ગળાના ભાગમાં સોજો આવી શકે છે.

જો તમને અથવા તમારા બાળકને આમાંથી કોઈ પણ ચિહ્નો અથવા લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ જેથી યોગ્ય નિદાન અને સારવાર થઈ શકે. કાનના ચેપને અવગણવાથી ગંભીર સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.

કાનમાં ચેપ નું જોખમ કોને વધારે છે?

કાનમાં ચેપ લાગવાનું જોખમ અમુક ચોક્કસ પરિબળો ધરાવતા લોકોમાં વધારે હોય છે. આ પરિબળો વ્યક્તિની ઉંમર, જીવનશૈલી અને સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત હોઈ શકે છે. અહીં કેટલાક મુખ્ય જૂથો અને પરિબળો આપ્યા છે જે કાનના ચેપનું જોખમ વધારે છે:

બાળકો:

• નાની ઉંમર (6 મહિનાથી 2 વર્ષ): બાળકોમાં યુસ્ટાચિયન ટ્યુબ ટૂંકી અને સીધી હોય છે, જેના કારણે બેક્ટેરિયા અને વાયરસ સરળતાથી મધ્ય કાનમાં પ્રવેશી શકે છે. તેમની રોગપ્રતિકારક શક્તિ પણ પુખ્ત વયના લોકો જેટલી વિકસિત હોતી નથી.
• ડે-કેર સેન્ટરમાં જતાં બાળકો: જે બાળકો મોટા જૂથોમાં સાથે રમતા હોય છે, તેઓ શરદી અને અન્ય ચેપી રોગોના સંપર્કમાં વધુ આવે છે, જેનાથી કાનના ચેપનું જોખમ વધે છે.
• બોટલથી દૂધ પીતા બાળકો: સૂતી વખતે બોટલથી દૂધ પીવાથી દૂધ યુસ્ટાચિયન ટ્યુબમાં જઈ શકે છે, જે ચેપનું કારણ બની શકે છે.

પર્યાવરણીય પરિબળો:

• ધૂમ્રપાનના સંપર્કમાં આવવું: જે બાળકો અથવા પુખ્ત વયના લોકો ધૂમ્રપાન કરતા લોકોની આસપાસ રહે છે, તેઓમાં કાનના ચેપનું જોખમ વધારે હોય છે. ધુમાડો યુસ્ટાચિયન ટ્યુબ અને શ્વસનતંત્રમાં બળતરા પેદા કરી શકે છે.
• ઋતુ: શરદી અને ફ્લૂ સામાન્ય રીતે પાનખર અને શિયાળામાં વધુ જોવા મળે છે, જેના કારણે આ ઋતુઓમાં કાનના ચેપનું જોખમ પણ વધી જાય છે.
• ઊંચાઈમાં ફેરફાર: હવાઈ મુસાફરી અથવા ઊંચાઈવાળા સ્થળોએ જવાથી કાનમાં દબાણ બદલાય છે, જે યુસ્ટાચિયન ટ્યુબને અસર કરી શકે છે અને ચેપનું જોખમ વધારી શકે છે.

સ્વાસ્થ્ય સંબંધિત પરિબળો:

• વારંવાર શરદી થવી: જે લોકોને વારંવાર શરદી અથવા ગળામાં ચેપ લાગે છે, તેઓમાં કાનના ચેપનું જોખમ વધારે હોય છે.
• એલર્જી: એલર્જીના કારણે નાકમાં સોજો આવી શકે છે, જે યુસ્ટાચિયન ટ્યુબને બ્લોક કરી શકે છે અને કાનના ચેપનું જોખમ વધારી શકે છે.
• એડેનોઇડ્સની સમસ્યા: મોટા એડેનોઇડ્સ યુસ્ટાચિયન ટ્યુબને અવરોધી શકે છે.
• પ્રતિરક્ષા નબળી હોવી: જે લોકોની રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી હોય છે (જેમ કે અમુક રોગો અથવા દવાઓના કારણે), તેઓ ચેપ માટે વધુ સંવેદનશીલ હોય છે.
• ડાઉન સિન્ડ્રોમ અથવા ફાટેલું તાળવું: આ સ્થિતિઓ ધરાવતા બાળકોમાં યુસ્ટાચિયન ટ્યુબની સમસ્યાઓ વધુ જોવા મળે છે, જેના કારણે કાનના ચેપનું જોખમ વધી જાય છે.
• પાણીમાં વધુ સમય વિતાવવો (બાહ્ય કાનનો ચેપ): જે લોકો સ્વિમિંગ અથવા અન્ય જળ પ્રવૃત્તિઓમાં વધુ સમય વિતાવે છે, તેઓમાં બાહ્ય કાનના ચેપ (સ્વિમર્સ ઇયર) નું જોખમ વધારે હોય છે કારણ કે કાનની નહેરમાં ભેજ રહેવાથી બેક્ટેરિયા અને ફંગલ વૃદ્ધિ પામે છે.
• કાનમાં ઇજા અથવા બળતરા: કાનમાં ક્યુ-ટિપ્સનો વધુ પડતો ઉપયોગ અથવા અન્ય વસ્તુઓ નાખવાથી કાનની નહેરમાં ઇજા થઈ શકે છે, જેનાથી ચેપનું જોખમ વધે છે.

જો તમે અથવા તમારું બાળક આમાંથી કોઈ પણ જોખમી પરિબળો ધરાવતા હોવ તો કાનના ચેપના લક્ષણો વિશે વધુ ધ્યાન રાખવું અને જરૂર પડે તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

કાનમાં ચેપ સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

કાનમાં ચેપ સીધો કોઈ એક ચોક્કસ રોગ નથી, પરંતુ તે અન્ય પરિસ્થિતિઓ અથવા રોગો સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે અથવા તેની ગૂંચવણો પેદા કરી શકે છે. અહીં કેટલાક રોગો અને પરિસ્થિતિઓ જણાવ્યા છે જે કાનના ચેપ સાથે સંકળાયેલા હોઈ શકે છે:

શરૂઆતના રોગો જે કાનના ચેપનું કારણ બની શકે છે:

• શરદી અને ફ્લૂ (Upper Respiratory Infections): વાયરસ જે શરદી અને ફ્લૂનું કારણ બને છે તે યુસ્ટાચિયન ટ્યુબમાં સોજો લાવી શકે છે, જેના કારણે મધ્ય કાનમાં પ્રવાહી જમા થાય છે અને ચેપ લાગી શકે છે.
• સાઇનસાઇટિસ (Sinusitis): સાઇનસમાં થતો ચેપ નાક અને ગળાને અસર કરે છે અને યુસ્ટાચિયન ટ્યુબને બ્લોક કરી શકે છે, જેનાથી કાનમાં ચેપ લાગવાનું જોખમ વધે છે.
• એલર્જી: એલર્જીના કારણે નાકમાં સોજો આવી શકે છે, જે યુસ્ટાચિયન ટ્યુબને અસર કરે છે અને કાનના ચેપ તરફ દોરી જાય છે.
• ગળામાં ચેપ (Sore Throat): બેક્ટેરિયલ અથવા વાયરલ ગળાનો ચેપ યુસ્ટાચિયન ટ્યુબ દ્વારા કાન સુધી ફેલાઈ શકે છે.

કાનના ચેપની ગૂંચવણો તરીકે થતા રોગો અથવા પરિસ્થિતિઓ:

• કાનના પડદાનું ફાટવું (Tympanic Membrane Perforation): મધ્ય કાનમાં વધુ પડતા દબાણના કારણે કાનનો પડદો ફાટી શકે છે.
• સાંભળવાની ખોટ (Hearing Loss): વારંવાર થતા અથવા લાંબા સમય સુધી રહેતા કાનના ચેપ કાયમી સાંભળવાની ખોટનું કારણ બની શકે છે.
• બોલવામાં અને વિકાસમાં વિલંબ (Speech and Developmental Delays): બાળકોમાં વારંવાર સાંભળવાની તકલીફ થવાથી બોલવામાં અને અન્ય વિકાસલક્ષી કૌશલ્યોમાં વિલંબ થઈ શકે છે.
• માસ્ટોઇડાઇટિસ (Mastoiditis): કાનના પાછળના હાડકામાં (માસ્ટોઇડ) ચેપ ફેલાઈ શકે છે, જે એક ગંભીર સ્થિતિ છે.
• મેનિન્જાઇટિસ (Meningitis): દુર્લભ કિસ્સાઓમાં, કાનનો ચેપ મગજ અને કરોડરજ્જુની આસપાસના પટલમાં ફેલાઈ શકે છે, જે મેનિન્જાઇટિસનું કારણ બની શકે છે.
• કોલેસ્ટેટોમા (Cholesteatoma): મધ્ય કાનમાં ત્વચા જેવી વૃદ્ધિ થઈ શકે છે, જે હાડકાંને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે અને સાંભળવાની ખોટ કરી શકે છે.
• ચહેરાના લકવો (Facial Paralysis): ક્યારેક ચેપ ચહેરાની ચેતાને અસર કરી શકે છે, જેનાથી ચહેરાના સ્નાયુઓમાં નબળાઈ આવી શકે છે.
• અંતઃકર્ણનો ચેપ (Labyrinthitis): મધ્ય કાનનો ચેપ અંદરના કાનમાં ફેલાઈ શકે છે, જે ચક્કર અને સંતુલનની સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે.

તેથી, કાનનો ચેપ પોતે એક રોગ હોવા છતાં, તે અન્ય રોગો અથવા પરિસ્થિતિઓ સાથે ગાઢ રીતે સંકળાયેલ છે અને તેની ગૂંચવણો ગંભીર હોઈ શકે છે. જો તમને કાનના ચેપના લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

કાનમાં ચેપ નું નિદાન

કાનમાં ચેપનું નિદાન સામાન્ય રીતે ડૉક્ટર દ્વારા શારીરિક તપાસ અને તમારા અથવા તમારા બાળકના લક્ષણોના આધારે કરવામાં આવે છે. કેટલીકવાર, વધુ માહિતી મેળવવા માટે વધારાના પરીક્ષણોની જરૂર પડી શકે છે. અહીં કાનના ચેપના નિદાનની પ્રક્રિયા સમજાવવામાં આવી છે:

શારીરિક તપાસ:

• તબીબી ઇતિહાસની ચર્ચા: ડૉક્ટર તમારા અથવા તમારા બાળકના લક્ષણો વિશે પૂછશે, જેમ કે કાનમાં દુખાવો ક્યારે શરૂ થયો, કેટલો સમય ચાલે છે, કોઈ પ્રવાહી નીકળે છે કે કેમ, તાવ છે કે કેમ અને શું પહેલાં કાનમાં ચેપ લાગ્યો હતો.
• ઓટોસ્કોપી (Otoscopy): આ કાનની તપાસ માટેનું મુખ્ય સાધન છે. ડૉક્ટર ઓટોસ્કોપ નામનું એક નાનું સાધન વાપરે છે જેમાં પ્રકાશ અને એક મોટું કાચ હોય છે. આ સાધન વડે ડૉક્ટર કાનની નહેર અને કાનના પડદાને જોઈ શકે છે. મધ્ય કાનના ચેપમાં, કાનનો પડદો લાલ, સોજોવાળો અથવા જાડો દેખાઈ શકે છે. ક્યારેક પડદા પાછળ પરુ અથવા પ્રવાહી પણ દેખાઈ શકે છે. બાહ્ય કાનના ચેપમાં, કાનની નહેર લાલ અને સોજેલી દેખાઈ શકે છે અને તેમાં પ્રવાહી અથવા પરુ હોઈ શકે છે.

વધારાના પરીક્ષણો (જો જરૂરી હોય તો):

• ટાયમ્પેનોમેટ્રી (Tympanometry): આ પરીક્ષણ મધ્ય કાનમાં દબાણ અને કાનના પડદાની હલનચલનની તપાસ કરે છે. કાનમાં એક નાનું સાધન મૂકવામાં આવે છે જે હવાનું દબાણ બદલે છે અને અવાજ મોકલે છે. આનાથી ડૉક્ટરને ખબર પડે છે કે મધ્ય કાનમાં પ્રવાહી છે કે કેમ.
• ટાયમ્પેનોસેન્ટેસિસ (Tympanocentesis): આ એક દુર્લભ પ્રક્રિયા છે જેમાં કાનના પડદામાં એક નાની સોય નાખીને મધ્ય કાનમાંથી પ્રવાહીનો નમૂનો લેવામાં આવે છે. આ નમૂનો લેબોરેટરીમાં મોકલવામાં આવે છે જેથી ચેપનું કારણ બનેલા બેક્ટેરિયા અથવા વાયરસને ઓળખી શકાય. આ પરીક્ષણ સામાન્ય રીતે ત્યારે જ કરવામાં આવે છે જ્યારે ચેપ ગંભીર હોય, એન્ટિબાયોટિક્સની સારવારથી સુધારો ન થતો હોય અથવા ગૂંચવણોની શંકા હોય.
• શ્રવણ પરીક્ષણ (Hearing Test): જો વારંવાર કાનમાં ચેપ લાગતો હોય અથવા સાંભળવામાં તકલીફ જણાતી હોય, તો ડૉક્ટર શ્રવણ પરીક્ષણની ભલામણ કરી શકે છે જેથી સાંભળવાની ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરી શકાય.
• લેબોરેટરી પરીક્ષણો: કાનમાંથી નીકળતા પ્રવાહીનો નમૂનો લઈને તેને લેબોરેટરીમાં તપાસ માટે મોકલી શકાય છે જેથી ચેપનું કારણ જાણવા મળે.

સામાન્ય રીતે, મોટાભાગના કાનના ચેપનું નિદાન શારીરિક તપાસ અને લક્ષણોના આધારે થઈ જાય છે અને વધારાના પરીક્ષણોની જરૂર પડતી નથી. જો તમારા અથવા તમારા બાળકમાં કાનના ચેપના લક્ષણો દેખાય તો યોગ્ય નિદાન અને સારવાર માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

કાનમાં ચેપ ની સારવાર

કાનમાં ચેપની સારવાર ચેપના પ્રકાર (મધ્ય કાનનો ચેપ કે બાહ્ય કાનનો ચેપ) અને તેની ગંભીરતા પર આધાર રાખે છે. અહીં બંને પ્રકારના ચેપ માટે સામાન્ય સારવાર પદ્ધતિઓ જણાવવામાં આવી છે:

મધ્ય કાનનો ચેપ (ઓટાઇટિસ મીડિયા) ની સારવાર:

• ઘરગથ્થુ ઉપચાર: ઘણા હળવા મધ્ય કાનના ચેપ એન્ટિબાયોટિક્સ વિના પણ થોડા દિવસોમાં જાતે જ ઠીક થઈ જાય છે. આ સમય દરમિયાન લક્ષણોને હળવા કરવા માટે નીચેના ઉપાયો કરી શકાય છે:
  • પીડા નિવારક દવાઓ: ડોક્ટરની સલાહ મુજબ પેરાસિટામોલ (Paracetamol) અથવા આઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen) જેવી ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓનો ઉપયોગ દુખાવો અને તાવને ઓછો કરવા માટે કરી શકાય છે. બાળકો માટે ડોઝ તેમની ઉંમર અને વજન પ્રમાણે હોવો જોઈએ.
  • ગરમ અથવા ઠંડા કોમ્પ્રેસ: કાન પર ગરમ અથવા ઠંડા પાણીનો શેક કરવાથી દુખાવામાં રાહત મળી શકે છે.
  • પર્યાપ્ત આરામ: શરીરને ચેપ સામે લડવા માટે પૂરતો આરામ કરવો જરૂરી છે.
  • પુષ્કળ પ્રવાહી લેવું: પાણી અને અન્ય પ્રવાહી લેવાથી ડિહાઇડ્રેશનથી બચી શકાય છે.
• એન્ટિબાયોટિક્સ: જો ચેપ બેક્ટેરિયાના કારણે થયો હોય અને લક્ષણો ગંભીર હોય અથવા થોડા દિવસોમાં સુધારો ન જણાય તો ડૉક્ટર એન્ટિબાયોટિક્સ લખી શકે છે.
  • મોં દ્વારા લેવાની દવાઓ: સામાન્ય રીતે એમોક્સિસિલિન (Amoxicillin) જેવી એન્ટિબાયોટિક દવાઓ 5 થી 10 દિવસ માટે આપવામાં આવે છે. ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલો ડોઝ અને સમયગાળો ચોક્કસપણે પાળવો જોઈએ, ભલે લક્ષણો વહેલા સુધરી જાય.
  • કાનમાં નાખવાના ટીપાં (જો કાનનો પડદો ફાટેલો હોય તો): જો કાનના પડદામાં છિદ્ર હોય અને કાનમાંથી પરુ નીકળતું હોય, તો ડૉક્ટર કાનમાં નાખવાના એન્ટિબાયોટિક ટીપાં આપી શકે છે. મોં દ્વારા લેવાતી દવાઓ સાથે આ ટીપાં પણ આપવામાં આવી શકે છે.
• ડીકોન્જેસ્ટન્ટ્સ (Decongestants): નાક બંધ હોય તો ડૉક્ટર નાક ખોલવાની દવાઓ (ડીકોન્જેસ્ટન્ટ્સ) આપી શકે છે, જેનાથી યુસ્ટાચિયન ટ્યુબ ખુલે અને મધ્ય કાનમાંથી પ્રવાહી નીકળવામાં મદદ મળે. જો કે, બાળકો માટે આ દવાઓનો ઉપયોગ ડૉક્ટરની સલાહ વગર ન કરવો જોઈએ.
• સર્જરી (ભાગ્યે જ જરૂર પડે): વારંવાર થતા કાનના ચેપ અથવા ગૂંચવણોના કિસ્સામાં, ડૉક્ટર સર્જરીની ભલામણ કરી શકે છે.
  • મિરિંગોટોમી (Myringotomy): આ પ્રક્રિયામાં કાનના પડદામાં એક નાનું છિદ્ર કરવામાં આવે છે જેથી મધ્ય કાનમાંથી પ્રવાહી નીકળી શકે. ક્યારેક આ છિદ્રમાં એક નાની ટ્યુબ (ટાયમ્પેનોસ્ટોમી ટ્યુબ અથવા પીઈ ટ્યુબ) પણ મૂકવામાં આવે છે, જે થોડા મહિનાઓ સુધી કાનમાં રહે છે અને પ્રવાહીને બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે અને હવાનું પરિભ્રમણ જાળવે છે. આ ટ્યુબ સામાન્ય રીતે જાતે જ પડી જાય છે.

બાહ્ય કાનનો ચેપ (ઓટાઇટિસ એક્સટર્ના અથવા સ્વિમર્સ ઇયર) ની સારવાર:

• કાનના ટીપાં: બાહ્ય કાનના ચેપની સારવાર માટે સામાન્ય રીતે કાનમાં નાખવાના ટીપાંનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. આ ટીપાંમાં એન્ટિબાયોટિક્સ, એન્ટિફંગલ દવાઓ અને સોજો ઘટાડતી દવાઓ હોઈ શકે છે. ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલા ડોઝ અને સમયગાળા પ્રમાણે ટીપાં નાખવા જોઈએ.
• કાનને સાફ કરવો: ડૉક્ટર કાનની નહેરને સાફ કરી શકે છે જેથી પરુ અને અન્ય કચરો દૂર થઈ જાય અને ટીપાં અસરકારક રીતે કામ કરી શકે. ઘરે જાતે કાનની નહેરને સાફ કરવાનો પ્રયાસ ન કરવો જોઈએ, કારણ કે તેનાથી સમસ્યા વધી શકે છે.
• પીડા નિવારક દવાઓ: દુખાવાને ઓછો કરવા માટે ઓવર-ધ-કાઉન્ટર પીડા નિવારક દવાઓનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.
• કાનને સૂકો રાખવો: ચેપ ઠીક ન થાય ત્યાં સુધી કાનને પાણીથી બચાવવો જોઈએ. સ્નાન કરતી વખતે અથવા વાળ ધોતી વખતે કાનમાં રૂનું પૂમડું મૂકી શકાય છે. સ્વિમિંગ કરવાનું ટાળવું જોઈએ.

કાળજી અને નિવારણ:

• ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી દવાઓનો કોર્સ પૂરો કરવો મહત્વપૂર્ણ છે, ભલે લક્ષણોમાં સુધારો જણાય.
• કાનને સ્વચ્છ અને સૂકો રાખવો.
• જો સ્વિમિંગ કરતા હોવ તો ઇયરપ્લગનો ઉપયોગ કરવો અને પછી કાનને સારી રીતે સૂકવવા.
• ધૂમ્રપાનથી દૂર રહેવું અને ધૂમ્રપાન કરતા લોકોના સંપર્કમાં આવવાનું ટાળવું.
• એલર્જીને નિયંત્રિત કરવી.
• શરદી અને ફ્લૂથી બચવા માટે વારંવાર હાથ ધોવા અને બીમાર લોકોથી દૂર રહેવું.

જો તમને અથવા તમારા બાળકને કાનના ચેપના લક્ષણો જણાય તો યોગ્ય નિદાન અને સારવાર માટે તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ. જાતે સારવાર કરવાનો પ્રયાસ કરવાથી સમસ્યા વધી શકે છે અથવા ગૂંચવણો થઈ શકે છે.

કાનમાં ચેપ શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

કાનમાં ચેપ લાગ્યો હોય ત્યારે ખોરાક સીધો ચેપને મટાડવામાં મદદ કરતો નથી, પરંતુ યોગ્ય પોષણ શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત કરવામાં અને ઝડપથી સાજા થવામાં મદદ કરી શકે છે. આ સમયે શું ખાવું જોઈએ અને શું ટાળવું જોઈએ તે અંગે કોઈ ચોક્કસ આહાર સૂચનો નથી, પરંતુ સામાન્ય રીતે આરોગ્યપ્રદ આહાર લેવો ફાયદાકારક છે.

શું ખાવું જોઈએ:

• પોષક તત્વોથી ભરપૂર ખોરાક: એવો ખોરાક લો જેમાં વિટામિન્સ, મિનરલ્સ અને એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ ભરપૂર હોય. આમાં શામેલ છે:
  • ફળો અને શાકભાજી: ખાસ કરીને વિટામિન સી (જેમ કે નારંગી, લીંબુ, આમળા, સ્ટ્રોબેરી, કેપ્સિકમ) અને વિટામિન એ (જેમ કે ગાજર, પાલક, શક્કરિયા) થી ભરપૂર ખોરાક લો, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને વધારવામાં મદદ કરે છે.
  • આખા અનાજ: ઘઉં, જુવાર, બાજરી જેવા આખા અનાજ ફાઇબર અને અન્ય પોષક તત્વો પૂરા પાડે છે.
  • પ્રોટીન યુક્ત ખોરાક: દાળ, કઠોળ, ઈંડા, માછલી, ચિકન જેવા પ્રોટીન યુક્ત ખોરાક શરીરને કોષોને રિપેર કરવામાં મદદ કરે છે.
  • સ્વસ્થ ચરબી: ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ ધરાવતો ખોરાક જેમ કે માછલી, અળસીના બીજ અને અખરોટ શરીરની બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• પુષ્કળ પ્રવાહી: પાણી, સૂપ, જ્યુસ (ખાંડ વગરના), અને હર્બલ ચા જેવા પ્રવાહી લેવાથી શરીર હાઇડ્રેટેડ રહે છે અને કાનમાં જમા થયેલું પ્રવાહી પાતળું થવામાં મદદ મળી શકે છે. ગરમ પ્રવાહી ગળાને પણ આરામ આપી શકે છે, ખાસ કરીને જો શરદી અથવા ગળાના ચેપના કારણે કાનમાં ચેપ લાગ્યો હોય તો.
• હળવો અને સુપાચ્ય ખોરાક: જો તમને ઉબકા અથવા ભૂખ ન લાગતી હોય, તો હળવો અને સરળતાથી પચી જાય તેવો ખોરાક લો જેમ કે ખીચડી, દહીં, ભાત, અને બાફેલા શાકભાજી.

શું ન ખાવું જોઈએ (કોઈ ચોક્કસ ખોરાક ટાળવાની જરૂર નથી, પરંતુ આ બાબતોનું ધ્યાન રાખો):

• પ્રોસેસ્ડ અને જંક ફૂડ: આ ખોરાકમાં પોષક તત્વો ઓછા હોય છે અને તે રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે.
• વધુ પડતી ખાંડવાળો ખોરાક અને પીણાં: વધુ પડતી ખાંડ રોગપ્રતિકારક શક્તિને કામચલાઉ ધોરણે નબળી પાડી શકે છે.
• એવા ખોરાક જે એલર્જી પેદા કરી શકે છે (જો તમને એલર્જી હોય તો): જો તમને કોઈ ચોક્કસ ખોરાકની એલર્જી હોય અને તેના કારણે કાનમાં ચેપ લાગ્યો હોય અથવા લક્ષણો વધી રહ્યા હોય તો તે ખોરાક ટાળવો જોઈએ. સામાન્ય એલર્જનમાં ડેરી ઉત્પાદનો, ઘઉં, સોયા, ઈંડા અને બદામનો સમાવેશ થાય છે. જો તમને કોઈ ચોક્કસ ખોરાકની એલર્જીની શંકા હોય તો ડૉક્ટરની સલાહ લો.
• વધુ પડતા ડેરી ઉત્પાદનો (કેટલાક લોકો માટે): કેટલાક લોકો માને છે કે ડેરી ઉત્પાદનો કફ અને લાળનું ઉત્પાદન વધારે છે, જે કાનના ચેપને વધુ ખરાબ કરી શકે છે. જો તમને એવું લાગતું હોય તો ડેરી ઉત્પાદનોનું સેવન મર્યાદિત કરી શકો છો, પરંતુ આ વૈજ્ઞાનિક રીતે સાબિત થયેલું નથી.

મહત્વની નોંધ:

• કાનના ચેપની સારવાર માટે ખોરાક એકમાત્ર ઉપાય નથી. ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી દવાઓ અને સારવારનું પાલન કરવું ખૂબ જ જરૂરી છે.
• જો તમને ખોરાક સંબંધિત કોઈ ચોક્કસ ચિંતા હોય અથવા કોઈ વિશેષ આહારની જરૂર હોય, તો ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયનની સલાહ લો.

સારાંશમાં, કાનમાં ચેપ હોય ત્યારે સંતુલિત અને પૌષ્ટિક આહાર લેવો શરીરને ઝડપથી સાજા થવામાં મદદ કરે છે. કોઈ ચોક્કસ ખોરાક ટાળવાની જરૂર નથી, પરંતુ આરોગ્યપ્રદ આદતો જાળવવી અને પુષ્કળ પ્રવાહી લેવું ફાયદાકારક છે. ડૉક્ટરની સલાહ અને સારવારનું પાલન કરવું સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે.

કાનમાં ચેપ માટે ઘરેલું ઉપચાર

કાનમાં ચેપ માટે કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર લક્ષણોને હળવા કરવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ તે તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી. જો તમને અથવા તમારા બાળકને કાનમાં ચેપના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ઘરેલું ઉપચાર માત્ર સહાયક ભૂમિકા ભજવી શકે છે.

અહીં કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર આપ્યા છે જે કાનના ચેપના દુખાવા અને અસ્વસ્થતાને ઓછી કરવામાં મદદ કરી શકે છે:

• ગરમ અથવા ઠંડા કોમ્પ્રેસ:
  • ગરમ કોમ્પ્રેસ: સ્વચ્છ કપડાને ગરમ પાણીમાં બોળીને નીચોવી લો અને તેને અસરગ્રસ્ત કાન પર 10-15 મિનિટ સુધી રાખો. દિવસમાં ઘણી વખત આ કરવાથી દુખાવામાં રાહત મળી શકે છે.
  • ઠંડો કોમ્પ્રેસ: આઇસ પેક અથવા ઠંડા પાણીમાં બોળેલા કપડાને કાન પર હળવેથી રાખો. તેનાથી સોજો અને દુખાવો ઓછો થઈ શકે છે.
• ગરમ તેલ (કાનમાં નાખવું નહીં): કેટલાક લોકો ગરમ કરેલા ઓલિવ ઓઈલ અથવા લસણના તેલના થોડા ટીપાં કાનની આસપાસ લગાવવાથી રાહત અનુભવે છે. મહત્વપૂર્ણ: કાનમાં કોઈપણ પ્રકારનું તેલ નાખતા પહેલાં ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે, ખાસ કરીને જો કાનનો પડદો ફાટેલો હોય તો તે નુકસાનકારક હોઈ શકે છે.
• ડુંગળીનો રસ: કેટલાક લોકો માને છે કે ડુંગળીનો રસ ગરમ કરીને તેના થોડા ટીપાં કાનની આસપાસ લગાવવાથી દુખાવામાં રાહત મળે છે. જો કે, તેનો ઉપયોગ કરતા પહેલાં ડૉક્ટરની સલાહ લેવી સલાહભર્યું છે. કાનમાં સીધો રસ નાખવો નહીં.
• ચાના ઝાડનું તેલ (ટી ટ્રી ઓઈલ) (ખૂબ જ સાવધાની સાથે): ટી ટ્રી ઓઈલમાં એન્ટિસેપ્ટિક ગુણધર્મો હોય છે. જો કે, તે ખૂબ જ તીવ્ર હોય છે અને ત્વચામાં બળતરા પેદા કરી શકે છે. તેનો ઉપયોગ કરતા પહેલાં તેને કોઈ કેરિયર ઓઈલ (જેમ કે ઓલિવ ઓઈલ અથવા નાળિયેર તેલ) સાથે પાતળું કરવું જરૂરી છે અને કાનની બહારની ત્વચા પર જ લગાવવું જોઈએ. કાનમાં નાખવું નહીં અને બાળકો માટે તેનો ઉપયોગ ટાળવો જોઈએ.
• લસણ: લસણમાં એન્ટિબેક્ટેરિયલ અને એન્ટિવાયરલ ગુણધર્મો હોય છે. લસણની કળીને ગરમ કરીને તેનો રસ કાઢીને કાનની આસપાસ લગાવવાથી દુખાવામાં થોડી રાહત મળી શકે છે. કાનમાં સીધો રસ નાખવો નહીં.
• આરામ અને પુષ્કળ પ્રવાહી: શરીરને ચેપ સામે લડવા માટે પૂરતો આરામ કરવો અને પુષ્કળ પ્રમાણમાં પાણી અને અન્ય પ્રવાહી લેવા જરૂરી છે.
• માથું ઊંચું રાખીને સૂવું: સૂતી વખતે એક વધારાનું ઓશીકું વાપરીને માથું થોડું ઊંચું રાખવાથી કાનમાં દબાણ ઓછું થઈ શકે છે અને દુખાવામાં રાહત મળી શકે છે.

ચેતવણી:

• ઘરેલું ઉપચાર ક્યારેય ડૉક્ટરની સલાહ અને તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી.
• ખાસ કરીને બાળકોના કાનના ચેપ માટે તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.
• જો કાનમાંથી પરુ નીકળતું હોય, તાવ હોય, અથવા દુખાવો ખૂબ જ તીવ્ર હોય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટર પાસે જવું જોઈએ.
• કોઈપણ પ્રકારનું તેલ અથવા પ્રવાહી ડૉક્ટરની સલાહ વગર કાનમાં નાખવું જોખમી હોઈ શકે છે અને કાનના પડદાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.

ઘરેલું ઉપચાર માત્ર લક્ષણોને હળવા કરવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ ચેપને સંપૂર્ણપણે મટાડવા માટે ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી દવાઓ અને સારવારનું પાલન કરવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

કાનમાં ચેપ કેવી રીતે અટકાવવું?

કાનમાં ચેપને સંપૂર્ણપણે અટકાવવું શક્ય નથી, પરંતુ કેટલીક સાવચેતીઓ રાખીને તેનું જોખમ ઘટાડી શકાય છે. અહીં કેટલાક અસરકારક પગલાં જણાવ્યા છે જે કાનના ચેપને રોકવામાં મદદ કરી શકે છે:

મધ્ય કાનના ચેપને અટકાવવા માટે:

• વારંવાર હાથ ધોવા: ખાસ કરીને ખાતા પહેલાં, ખાંસી કે છીંક ખાધા પછી અને બીમાર લોકોના સંપર્કમાં આવ્યા પછી સાબુ અને પાણીથી ઓછામાં ઓછું 20 સેકન્ડ સુધી હાથ ધોવા. આ રીતે વાયરસ અને બેક્ટેરિયાના ફેલાવાને અટકાવી શકાય છે.
• ધૂમ્રપાનથી દૂર રહો અને ધૂમ્રપાન કરતા લોકોના સંપર્કમાં આવવાનું ટાળો: ધૂમ્રપાન યુસ્ટાચિયન ટ્યુબ અને શ્વસનતંત્રમાં બળતરા પેદા કરે છે, જેનાથી ચેપનું જોખમ વધે છે. બાળકોને ધૂમ્રપાનવાળા વાતાવરણથી દૂર રાખો.
• બીમાર લોકોથી દૂર રહો: જો કોઈ વ્યક્તિને શરદી અથવા અન્ય ચેપી રોગ હોય તો તેના સંપર્કમાં આવવાનું ટાળો.
• રસીકરણ: તમારા અને તમારા બાળકના તમામ રસીકરણ સમયસર કરાવો, જેમાં ફ્લૂની રસીનો પણ સમાવેશ થાય છે. કેટલીક રસીઓ કાનના ચેપનું જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• શિશુઓને યોગ્ય રીતે ખોરાક આપો: બાળકને બોટલથી દૂધ પીવડાવતી વખતે તેને સીધું પકડો. સૂતી વખતે બોટલ આપવાનું ટાળો, કારણ કે તેનાથી દૂધ યુસ્ટાચિયન ટ્યુબમાં જઈ શકે છે. જો શક્ય હોય તો, છ મહિના સુધી ફક્ત સ્તનપાન કરાવો, કારણ કે તે બાળકની રોગપ્રતિકારક શક્તિને વધારે છે.
• ડે-કેર સેન્ટરમાં સ્વચ્છતાનું ધ્યાન રાખો: જો તમારું બાળક ડે-કેર સેન્ટરમાં જતું હોય તો ત્યાંની સ્વચ્છતાની પદ્ધતિઓ વિશે જાણકારી મેળવો.
• એલર્જીનું સંચાલન કરો: જો તમને અથવા તમારા બાળકને એલર્જી હોય તો તેને નિયંત્રિત કરવા માટે ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ દવાઓ લો અને એલર્જનથી દૂર રહો. એલર્જી નાકમાં સોજો લાવી શકે છે, જે કાનના ચેપનું જોખમ વધારે છે.

બાહ્ય કાનના ચેપને અટકાવવા માટે:

• કાનને સૂકા રાખો: સ્વિમિંગ કર્યા પછી અથવા સ્નાન કર્યા પછી કાનને સારી રીતે સૂકવો. તમે ટુવાલનો ઉપયોગ કરી શકો છો અથવા હળવા તાપમાને હેર ડ્રાયરનો ઉપયોગ કરી શકો છો.
• સ્વિમિંગ વખતે ઇયરપ્લગનો ઉપયોગ કરો: જો તમે વારંવાર સ્વિમિંગ કરતા હોવ તો પાણીને કાનની નહેરમાં પ્રવેશતું અટકાવવા માટે વોટરપ્રૂફ ઇયરપ્લગનો ઉપયોગ કરો.
• કાનમાં કઈપણ નાખવાનું ટાળો: કાન સાફ કરવા માટે ક્યુ-ટિપ્સ અથવા અન્ય વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરવાનું ટાળો. તેનાથી કાનની નહેરની ત્વચાને નુકસાન થઈ શકે છે અને ચેપ લાગવાનું જોખમ વધી શકે છે. કાનની બહારનો ભાગ નરમ કપડાથી સાફ કરી શકાય છે.
• કાનમાં બળતરા પેદા કરતા ઉત્પાદનો ટાળો: હેર સ્પ્રે અથવા અન્ય રસાયણોને કાનમાં જતા અટકાવો.
• જો કાનમાં પાણી જાય તો તેને હલાવીને કાઢો: સ્વિમિંગ અથવા સ્નાન કર્યા પછી જો કાનમાં પાણી ભરાઈ ગયું હોય તો માથું નમાવીને અથવા કાનને હળવેથી ખેંચીને પાણી કાઢવાનો પ્રયાસ કરો.
• પ્રોફેશનલ દ્વારા કાન સાફ કરાવો (જો જરૂર હોય તો): જો તમને કાનમાં વધુ પડતું મેલ જમા થવાની સમસ્યા હોય તો જાતે સાફ કરવાના બદલે ડૉક્ટર અથવા નિષ્ણાત દ્વારા સાફ કરાવો.

આ પગલાંઓ કાનના ચેપનું જોખમ ઘટાડવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. જો તમને વારંવાર કાનમાં ચેપ લાગતો હોય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી અને કારણ જાણવું મહત્વપૂર્ણ છે.

સારાંશ

કાનમાં ચેપ એટલે કાનના કોઈપણ ભાગમાં બેક્ટેરિયા અથવા વાયરસના કારણે થતો ચેપ, જે બાળકોમાં વધુ જોવા મળે છે. મધ્ય કાનનો ચેપ (ઓટાઇટિસ મીડિયા) કાનના પડદા પાછળ થાય છે અને ઘણીવાર શરદી પછી થાય છે, જ્યારે બાહ્ય કાનનો ચેપ (ઓટાઇટિસ એક્સટર્ના) કાનની નહેરમાં પાણી ભરાવાથી થાય છે.

કાનના ચેપના સામાન્ય લક્ષણોમાં કાનમાં દુખાવો, પ્રવાહી નીકળવું, સાંભળવામાં તકલીફ, તાવ અને માથાનો દુખાવો શામેલ છે. બાળકોમાં ચીડિયાપણું અને વધુ રડવું પણ જોવા મળે છે.

નાની ઉંમર, ડે-કેર સેન્ટરમાં જવું, ધૂમ્રપાનના સંપર્કમાં આવવું, વારંવાર શરદી થવી, એલર્જી અને પાણીમાં વધુ સમય વિતાવવો જેવા પરિબળો કાનના ચેપનું જોખમ વધારે છે.

કાનના ચેપનું નિદાન શારીરિક તપાસ અને લક્ષણોના આધારે થાય છે. સારવારમાં પીડા નિવારક દવાઓ અને બેક્ટેરિયલ ચેપ માટે એન્ટિબાયોટિક્સનો સમાવેશ થાય છે. કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર લક્ષણોને હળવા કરવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.

કાનમાં ચેપ અટકાવવા માટે વારંવાર હાથ ધોવા, ધૂમ્રપાનથી દૂર રહેવું, બીમાર લોકોથી દૂર રહેવું અને સ્વિમિંગ કરતી વખતે કાનને સૂકો રાખવો મહત્વપૂર્ણ છે. જો તમને કાનના ચેપના લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લો અને તેમની સૂચનાઓનું પાલન કરો.