શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી શું છે?

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી (Hearing Loss) એટલે કે વ્યક્તિની એક અથવા બંને કાનથી અવાજ સાંભળવાની ક્ષમતામાં ઘટાડો થવો. આ ઘટાડો હળવો, મધ્યમ, ગંભીર અથવા સંપૂર્ણ હોઈ શકે છે.

સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, જે અવાજો તમે પહેલાં સ્પષ્ટ રીતે સાંભળી શકતા હતા, તે હવે તમને ઓછા સંભળાય છે અથવા તો બિલકુલ સંભળાતા નથી.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી કોઈ રોગ નથી, પરંતુ તે ઘણાં વિવિધ કારણોસર થઈ શકે છે. તે જન્મજાત હોઈ શકે છે (જન્મથી હાજર) અથવા જીવનના કોઈપણ તબક્કામાં થઈ શકે છે.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાની ડિગ્રી અને પ્રકાર વ્યક્તિએ વ્યક્તિએ અલગ અલગ હોઈ શકે છે. કેટલાક લોકો અમુક ચોક્કસ આવર્તન (frequency) ના અવાજો સાંભળવામાં મુશ્કેલી અનુભવી શકે છે, જ્યારે અન્ય લોકોને બધા જ પ્રકારના અવાજો સાંભળવામાં તકલીફ પડી શકે છે.

જો તમને અથવા તમારા કોઈ પરિચિતને શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનો અનુભવ થઈ રહ્યો હોય, તો ઓડિયોલોજિસ્ટ (શ્રવણ નિષ્ણાત) પાસે તપાસ કરાવવી મહત્વપૂર્ણ છે જેથી કારણ જાણી શકાય અને યોગ્ય સારવાર અથવા વ્યવસ્થાપન કરી શકાય.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી નાં કારણો શું છે?

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાના ઘણાં કારણો હોઈ શકે છે, જેમને મુખ્યત્વે બે ભાગમાં વહેંચી શકાય છે: જન્મજાત કારણો અને જીવનકાળ દરમિયાનના કારણો.

જન્મજાત કારણો (Congenital Causes): આ કારણો જન્મથી જ હાજર હોય છે.

• આનુવંશિક પરિબળો (Genetic Factors): માતા-પિતા તરફથી વારસામાં મળેલા જનીનો શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ બની શકે છે. ઘણા પ્રકારની જન્મજાત બહેરાશ આનુવંશિક હોય છે.
• ગર્ભાવસ્થા દરમિયાનની સમસ્યાઓ (Problems During Pregnancy):
  • ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતાને રૂબેલા (Rubella) અથવા અન્ય ચેપી રોગો થવા.
  • ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન અમુક દવાઓ લેવી (ઓટોટોક્સિક દવાઓ).
  • જન્મ સમયે ઓક્સિજનની કમી થવી (Birth asphyxia).
  • પ્રિમેચ્યોર જન્મ (Premature birth).
  • લો બર્થ વેઇટ (Low birth weight).
• કાનની રચનામાં ખામી (Malformations of the Ear): જન્મથી જ કાનની આંતરિક, મધ્ય અથવા બાહ્ય રચનામાં ખામી હોવી.

જીવનકાળ દરમિયાનના કારણો (Acquired Causes): આ કારણો જન્મ પછી જીવનના કોઈપણ તબક્કામાં થાય છે.

• વૃદ્ધત્વ (Age-related Hearing Loss – Presbycusis): ઉંમર વધવાની સાથે ધીમે ધીમે શ્રવણશક્તિ ઘટતી જાય છે. આ સામાન્ય રીતે બંને કાનને સમાન રીતે અસર કરે છે અને ઊંચી આવર્તનવાળા અવાજો સાંભળવામાં વધુ મુશ્કેલી પડે છે.
• અવાજનું પ્રદૂષણ (Noise-induced Hearing Loss): લાંબા સમય સુધી અથવા ખૂબ જ તીવ્ર અવાજના સંપર્કમાં રહેવાથી કાનના આંતરિક ભાગના સંવેદનશીલ કોષોને નુકસાન થાય છે, જેના કારણે કાયમી શ્રવણશક્તિ ગુમાવી શકાય છે.
• કાનમાં ચેપ (Ear Infections – Otitis Media): વારંવાર અથવા લાંબા સમય સુધી કાનમાં ચેપ લાગવાથી મધ્ય કાનમાં પ્રવાહી જમા થાય છે અને શ્રવણમાં તકલીફ પડે છે. જો સારવાર ન કરવામાં આવે તો કાયમી નુકસાન પણ થઈ શકે છે.
• કાનમાં મેલ જમા થવો (Earwax Buildup – Cerumen Impaction): કાનમાં વધુ પડતો મેલ જમા થવાથી કાનની નળી બંધ થઈ શકે છે અને સાંભળવામાં તકલીફ પડી શકે છે.
• કાનના પડદામાં કાણું પડવું (Eardrum Perforation): અચાનક અવાજનો મોટો ધડાકો, કાનમાં કોઈ તીક્ષ્ણ વસ્તુ નાખવી અથવા કાનમાં ચેપના કારણે કાનના પડદામાં કાણું પડી શકે છે.
• ઓટોસ્ક્લેરોસિસ (Otosclerosis): આ સ્થિતિમાં મધ્ય કાનની નાની હાડકીઓ (ossicles) અસામાન્ય રીતે વધે છે અને અવાજના કંપનોને આંતરિક કાન સુધી પહોંચાડવામાં અવરોધ ઊભો કરે છે.
• મેનિયર્સ ડિસીઝ (Meniere’s Disease): આ આંતરિક કાનની વિકૃતિ છે જે ચક્કર, કાનમાં ગણગણાટ (tinnitus) અને વધઘટ થતી શ્રવણશક્તિ ગુમાવવા જેવા લક્ષણો પેદા કરે છે.
• ઓટોટોક્સિક દવાઓ (Ototoxic Medications): કેટલીક દવાઓ, જેમ કે અમુક એન્ટિબાયોટિક્સ, કેન્સરની દવાઓ અને વધુ માત્રામાં એસ્પિરિન લેવાથી કાનના આંતરિક ભાગને નુકસાન થઈ શકે છે.
• માથામાં ઈજા (Head Injury): માથામાં ગંભીર ઈજા થવાથી કાનના આંતરિક ભાગ અથવા મગજના શ્રવણ કેન્દ્રોને નુકસાન થઈ શકે છે.
• ટ્યુમર (Tumors): કાનમાં અથવા મગજમાં અમુક પ્રકારના ટ્યુમર શ્રવણ નસો પર દબાણ લાવીને શ્રવણશક્તિ ગુમાવી શકે છે (દા.ત., એકોસ્ટિક ન્યુરોમા).
• અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ (Other Health Conditions): અમુક રોગો જેમ કે મલ્ટીપલ સ્ક્લેરોસિસ અને સ્ટ્રોક પણ શ્રવણશક્તિને અસર કરી શકે છે.

જો તમને શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનો અનુભવ થઈ રહ્યો હોય તો કારણ જાણવા અને યોગ્ય સારવાર માટે તાત્કાલિક ઓડિયોલોજિસ્ટની સલાહ લેવી જોઈએ.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી નાં ચિહ્નો અને લક્ષણો શું છે?

સહાયક: શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાના ચિહ્નો અને લક્ષણો ધીમે ધીમે અથવા અચાનક દેખાઈ શકે છે અને તેની તીવ્રતા હળવાથી લઈને સંપૂર્ણ બહેરાશ સુધીની હોઈ શકે છે. તેના કેટલાક સામાન્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો નીચે મુજબ છે:

• અન્ય લોકોને સ્પષ્ટ રીતે સાંભળવામાં મુશ્કેલી પડવી: ખાસ કરીને જ્યારે તેઓ ધીમેથી બોલતા હોય અથવા પૃષ્ઠભૂમિમાં ઘોંઘાટ હોય ત્યારે વાતચીત સમજવામાં તકલીફ પડે છે.
• વારંવાર લોકોને પોતાનું વાક્ય ફરીથી બોલવા માટે કહેવું.
• ટેલિફોન પર વાતચીત સમજવામાં મુશ્કેલી પડવી.
• ટીવી અથવા રેડિયોનો અવાજ અન્ય લોકો માટે ખૂબ વધારે હોવા છતાં પણ વધારવાની જરૂર લાગવી.
• એવું લાગવું કે લોકો ગણગણી રહ્યા છે અથવા તેમના શબ્દો સ્પષ્ટ નથી.
• ઉચ્ચ આવર્તનવાળા અવાજો સાંભળવામાં તકલીફ પડવી જેમ કે પક્ષીઓનો કલરવ અથવા ડોરબેલનો અવાજ.
• વ્યક્તિ સાથે વાત કરતી વખતે તેના ચહેરા તરફ જોવાની જરૂર લાગવી જેથી હોઠના હલનચલન અને હાવભાવથી સમજવામાં મદદ મળે.
• સામાજિક પરિસ્થિતિઓથી દૂર રહેવું કારણ કે વાતચીત સાંભળવામાં મુશ્કેલી પડે છે.
• કાનમાં રણકાર, ગુંજારવ અથવા અન્ય અવાજોનો અનુભવ થવો (ટિનિટસ).
• કાનમાં દબાણ અથવા ભરાઈ ગયેલું લાગવું.
• ચક્કર આવવા અથવા સંતુલન ગુમાવવું (કેટલાક પ્રકારના શ્રવણ નુકશાનમાં).

બાળકોમાં શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાના સંકેતો:

• મોટા અવાજો પર પણ કોઈ પ્રતિક્રિયા ન આપવી.
• છ મહિનાની ઉંમર પછી અવાજની દિશામાં માથું ન ફેરવવું.
• એક વર્ષની ઉંમર સુધીમાં ‘મામા’ અથવા ‘દાદા’ જેવા એક શબ્દો ન બોલવા.
• પોતાનું નામ બોલાવવામાં આવે ત્યારે પ્રતિભાવ ન આપવો.
• વારંવાર ‘હં’ કહેવું.
• બોલવામાં વિલંબ થવો.
• અસ્પષ્ટ બોલવું.
• સૂચનાઓ સમજવામાં અને તેનું પાલન કરવામાં મુશ્કેલી પડવી.
• ટીવી અથવા અન્ય ઉપકરણોનો અવાજ ખૂબ વધારે રાખવો.

જો તમને અથવા તમારા બાળકને શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાના આમાંના કોઈપણ ચિહ્નો અથવા લક્ષણોનો અનુભવ થતો હોય, તો તાત્કાલિક ડૉક્ટર અથવા ઓડિયોલોજિસ્ટની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે જેથી યોગ્ય નિદાન અને સારવાર થઈ શકે.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી નું જોખમ કોને વધારે છે?

કેટલાક ચોક્કસ પરિબળો ધરાવતા લોકોને શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું જોખમ વધારે હોય છે. આ પરિબળો નીચે મુજબ છે:

• વધતી ઉંમર: ઉંમર વધવાની સાથે શ્રવણશક્તિ કુદરતી રીતે ઘટતી જાય છે (પ્રેસ્બીક્યુસિસ). 60 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકોમાં આ સમસ્યા સામાન્ય છે.
• અવાજનું પ્રદૂષણ: જે લોકો કામના સ્થળે અથવા અન્ય જગ્યાએ લાંબા સમય સુધી અથવા ખૂબ જ તીવ્ર અવાજના સંપર્કમાં રહે છે (જેમ કે બાંધકામ કામદારો, ફેક્ટરી કામદારો, સંગીતકારો, શિકારીઓ), તેઓમાં અવાજ-પ્રેરિત શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું જોખમ વધારે હોય છે.
• આનુવંશિક ઇતિહાસ: જો તમારા પરિવારમાં કોઈને શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાની સમસ્યા હોય, તો તમને પણ આ સમસ્યા થવાનું જોખમ વધારે હોઈ શકે છે.
• અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ:
  • ડાયાબિટીસ: ડાયાબિટીસ રક્તવાહિનીઓ અને નર્વ્સને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, જેમાં કાનની નર્વ્સ પણ સામેલ છે.
  • હાઈ બ્લડ પ્રેશર: ઊંચું રક્તચાપ કાનમાં લોહીના પ્રવાહને અસર કરી શકે છે.
  • હૃદય રોગ: હૃદય રોગ રક્ત પરિભ્રમણને અસર કરી શકે છે, જે કાનના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
  • કિડની રોગ: કિડનીની સમસ્યાઓ શરીરમાં ઝેરી તત્વો જમા કરી શકે છે, જે કાનને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
  • ઓટોઇમ્યુન રોગો: કેટલીક ઓટોઇમ્યુન બીમારીઓ આંતરિક કાનને અસર કરી શકે છે.
• અમુક દવાઓ: કેટલીક દવાઓ (ઓટોટોક્સિક દવાઓ), જેમ કે અમુક એન્ટિબાયોટિક્સ (જેન્ટામિસિન, ટોબ્રામિસિન), કેન્સરની દવાઓ (સિપ્લાટીન, કાર્બોપ્લાટીન), અને વધુ માત્રામાં એસ્પિરિન અથવા અન્ય NSAIDs કાનને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• ગર્ભાવસ્થા દરમિયાનની સમસ્યાઓ: જો ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતાને રૂબેલા જેવો ચેપી રોગ થયો હોય અથવા અમુક દવાઓ લીધી હોય, તો બાળકમાં જન્મજાત શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું જોખમ વધી જાય છે.
• કાનમાં વારંવાર ચેપ લાગવો: વારંવાર અથવા લાંબા સમય સુધી કાનમાં ચેપ લાગવાથી કાનના આંતરિક ભાગને નુકસાન થઈ શકે છે.
• માથામાં ઈજા: માથામાં ગંભીર ઈજા થવાથી કાનના આંતરિક ભાગ અથવા મગજના શ્રવણ કેન્દ્રોને નુકસાન થઈ શકે છે.
• ધૂમ્રપાન: ધૂમ્રપાન રક્તવાહિનીઓને સાંકડી કરે છે અને કાનમાં લોહીના પ્રવાહને ઘટાડી શકે છે.
• જાતિ: પુરૂષોમાં ઉંમર સંબંધિત શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું જોખમ સ્ત્રીઓ કરતાં થોડું વધારે જોવા મળે છે.

જો તમારામાં આમાંથી કોઈ પણ જોખમી પરિબળો હોય, તો તમારે તમારી શ્રવણશક્તિનું નિયમિતપણે મૂલ્યાંકન કરાવવું જોઈએ અને તમારા કાનને અવાજના પ્રદૂષણથી બચાવવા જેવા નિવારક પગલાં લેવા જોઈએ.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી પોતે એક લક્ષણ હોઈ શકે છે જે ઘણી જુદી જુદી તબીબી પરિસ્થિતિઓ સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે. કેટલીક મુખ્ય રોગો અને પરિસ્થિતિઓ જે શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ બની શકે છે અથવા તેની સાથે સંકળાયેલી હોઈ શકે છે તે નીચે મુજબ છે:

• ઓટોસ્ક્લેરોસિસ (Otosclerosis): આ મધ્ય કાનની હાડકીઓની અસામાન્ય વૃદ્ધિને કારણે થાય છે અને પ્રગતિશીલ શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ બની શકે છે.
• મેનિયર્સ ડિસીઝ (Meniere’s Disease): આ આંતરિક કાનની વિકૃતિ છે જે ચક્કર, કાનમાં ગણગણાટ (ટિનિટસ) અને વધઘટ થતી શ્રવણશક્તિ ગુમાવવા જેવા લક્ષણો પેદા કરે છે.
• એકોસ્ટિક ન્યુરોમા (Acoustic Neuroma): આ શ્રવણ અને સંતુલન માટે જવાબદાર નર્વ પર બિન-કેન્સરગ્રસ્ત ટ્યુમર છે, જે ધીમે ધીમે શ્રવણશક્તિ ગુમાવી શકે છે, ટિનિટસ અને ચક્કરનું કારણ બની શકે છે.
• ક્રોનિક ઓટાઇટિસ મીડિયા (Chronic Otitis Media): વારંવાર અથવા લાંબા સમય સુધી કાનમાં ચેપ લાગવાથી કાનના પડદાને અને મધ્ય કાનની રચનાઓને નુકસાન થઈ શકે છે, જેનાથી શ્રવણશક્તિ ગુમાવી શકાય છે.
• રૂબેલા (Rubella): ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન માતાને રૂબેલાનો ચેપ લાગવાથી બાળકમાં જન્મજાત શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું જોખમ વધી જાય છે.
• મેનિન્જાઇટિસ (Meningitis): મગજ અને કરોડરજ્જુની આસપાસના પટલનો ચેપ શ્રવણ નર્વને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે અને શ્રવણશક્તિ ગુમાવી શકે છે.
• મલ્ટીપલ સ્ક્લેરોસિસ (Multiple Sclerosis – MS): આ રોગ મગજ અને કરોડરજ્જુને અસર કરે છે અને કેટલીકવાર શ્રવણ સંબંધિત સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે.
• સ્ટ્રોક (Stroke): મગજના અમુક ભાગોને અસર કરતો સ્ટ્રોક શ્રવણ પ્રક્રિયાને અસર કરી શકે છે.
• કિડની રોગ (Kidney Disease): ક્યારેક કિડની રોગ સાથે સંકળાયેલ ઝેરી તત્વો કાનને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• હાઈ બ્લડ પ્રેશર (Hypertension) અને હૃદય રોગ (Heart Disease): આ પરિસ્થિતિઓ કાનમાં રક્ત પરિભ્રમણને અસર કરી શકે છે અને લાંબા ગાળે શ્રવણશક્તિને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• ડાયાબિટીસ મેલીટસ (Diabetes Mellitus): ડાયાબિટીસ રક્તવાહિનીઓ અને નર્વ્સને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, જેમાં કાનની નર્વ્સ પણ સામેલ છે.
• ઓટોઇમ્યુન ડિસીઝ (Autoimmune Diseases): કેટલીક ઓટોઇમ્યુન બીમારીઓ જેમ કે લુપસ અને રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ આંતરિક કાનને અસર કરી શકે છે.
• સિફિલિસ (Syphilis): જન્મજાત અથવા હસ્તગત સિફિલિસ શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ બની શકે છે.
• ટ્યુમર (Tumors): મગજમાં અથવા કાનમાં અમુક પ્રકારના ટ્યુમર શ્રવણ નર્વ પર દબાણ લાવીને શ્રવણશક્તિ ગુમાવી શકે છે.

જો તમને શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનો અનુભવ થઈ રહ્યો હોય, તો તેનું ચોક્કસ કારણ જાણવા માટે ડોક્ટરની સલાહ લેવી અને યોગ્ય તપાસ કરાવવી મહત્વપૂર્ણ છે. કારણને આધારે સારવાર શક્ય બની શકે છે.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી નું નિદાન

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું નિદાન કરવા માટે ઓડિયોલોજિસ્ટ (શ્રવણ નિષ્ણાત) વિવિધ પરીક્ષણો અને મૂલ્યાંકન પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરે છે. નિદાન પ્રક્રિયામાં સામાન્ય રીતે નીચેના પગલાંઓનો સમાવેશ થાય છે:

1. તબીબી ઇતિહાસ અને શારીરિક તપાસ (Medical History and Physical Examination):

• ઓડિયોલોજિસ્ટ તમારા લક્ષણો, શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાની શરૂઆત અને તેની પ્રગતિ વિશે પૂછશે.
• તેઓ તમારા તબીબી ઇતિહાસ (તમને અગાઉ થયેલી બીમારીઓ, દવાઓ, અવાજના પ્રદૂષણનો સંપર્ક વગેરે) અને તમારા પરિવારના તબીબી ઇતિહાસ વિશે માહિતી મેળવશે.
• તેઓ તમારા કાનની બાહ્ય રચના અને કાનની નળીમાં કોઈ સમસ્યા છે કે કેમ તે જોવા માટે ઓટોસ્કોપ (otoscope) નામના સાધનનો ઉપયોગ કરીને તપાસ કરશે.

2. શ્રવણશક્તિ પરીક્ષણો (Hearing Tests – Audiological Evaluation):

• પ્યોર ટોન ઓડિયોમેટ્રી (Pure-Tone Audiometry): આ સૌથી સામાન્ય અને મૂળભૂત શ્રવણશક્તિ પરીક્ષણ છે. તમને હેડફોન પહેરાવવામાં આવશે અને વિવિધ આવર્તન (frequency) અને તીવ્રતા (intensity) ના શુદ્ધ ટોન સંભળાવવામાં આવશે. જ્યારે તમે અવાજ સાંભળો છો ત્યારે તમારે બટન દબાવવાનું અથવા હાથ ઊંચો કરવાનું કહેવામાં આવશે. આ પરીક્ષણ નક્કી કરે છે કે તમે કઈ આવર્તન અને તીવ્રતા પર સૌથી નબળો અવાજ સાંભળી શકો છો. પરિણામોને ઓડિયોગ્રામ પર પ્લોટ કરવામાં આવે છે, જે તમારી શ્રવણશક્તિના સ્તર અને પ્રકારને દર્શાવે છે.
• સ્પીચ ઓડિયોમેટ્રી (Speech Audiometry): આ પરીક્ષણ નક્કી કરે છે કે તમે સામાન્ય વાતચીતના અવાજોને કેટલી સારી રીતે સમજી શકો છો. તમને વિવિધ તીવ્રતાના શબ્દો સાંભળાવવામાં આવશે અને તમારે તેનું પુનરાવર્તન કરવાનું કહેવામાં આવશે. આ પરીક્ષણ સ્પીચ રિસેપ્શન થ્રેશોલ્ડ (SRT) અને વર્ડ રેકગ્નિશન સ્કોર (WRS) જેવી માહિતી આપે છે.
• ટાયમ્પેનોમેટ્રી (Tympanometry): આ પરીક્ષણ મધ્ય કાન અને કાનના પડદાની કાર્યક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરે છે. કાનની નળીમાં એક નાનું પ્રોબ દાખલ કરવામાં આવે છે જે હવાના દબાણમાં ફેરફાર કરે છે અને કાનના પડદાની હિલચાલને માપે છે. આ પરીક્ષણ મધ્ય કાનમાં પ્રવાહી જમા થવું અથવા કાનના પડદામાં સમસ્યાઓ જેવી સ્થિતિઓ ઓળખવામાં મદદ કરે છે.
• એકોસ્ટિક રિફ્લેક્સ ટેસ્ટિંગ (Acoustic Reflex Testing): આ પરીક્ષણ તીવ્ર અવાજના પ્રતિભાવમાં મધ્ય કાનની નાની માંસપેશીઓના સંકોચનને માપે છે. આ પરીક્ષણ શ્રવણ માર્ગના વિવિધ ભાગોની કાર્યક્ષમતા વિશે માહિતી આપી શકે છે.

3. અન્ય પરીક્ષણો (Further Tests):

જો પ્રારંભિક પરીક્ષણોમાં કોઈ સમસ્યા જણાય તો અથવા શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ વધુ સ્પષ્ટ ન હોય તો, ઓડિયોલોજિસ્ટ વધુ વિગતવાર પરીક્ષણોની ભલામણ કરી શકે છે, જેમ કે:

• ઓટોએકોસ્ટિક એમિશન (Otoacoustic Emissions – OAEs): આ પરીક્ષણ આંતરિક કાનના વાળ કોષો (hair cells) દ્વારા ઉત્પન્ન થતા ખૂબ જ નબળા અવાજોને માપે છે. જો આ અવાજો હાજર હોય, તો સૂચવે છે કે આંતરિક કાનનો ભાગ સામાન્ય રીતે કાર્ય કરી રહ્યો છે. આ પરીક્ષણ ખાસ કરીને બાળકો અને શિશુઓમાં શ્રવણશક્તિની તપાસ માટે ઉપયોગી છે.
• ઓડિટરી બ્રેઇનસ્ટેમ રિસ્પોન્સ (Auditory Brainstem Response – ABR): આ પરીક્ષણ શ્રવણ નર્વ અને મગજના સ્ટેમમાં વિદ્યુત પ્રવૃત્તિને માપે છે જ્યારે તમે અવાજો સાંભળો છો. આ પરીક્ષણ શ્રવણ માર્ગમાં કોઈ અવરોધ અથવા સમસ્યા છે કે કેમ તે નક્કી કરવામાં મદદ કરે છે, ખાસ કરીને શિશુઓ, નાના બાળકો અને અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ ધરાવતા લોકોમાં.
• ઇમેજિંગ ટેસ્ટ (Imaging Tests): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ જાણવા માટે એમઆરઆઈ (MRI) અથવા સીટી સ્કેન (CT scan) જેવા ઇમેજિંગ ટેસ્ટની ભલામણ કરવામાં આવી શકે છે, ખાસ કરીને જો એકોસ્ટિક ન્યુરોમા અથવા અન્ય માળખાકીય સમસ્યાની શંકા હોય.

તમારા લક્ષણો અને પ્રારંભિક મૂલ્યાંકનના આધારે, ઓડિયોલોજિસ્ટ નક્કી કરશે કે તમારા માટે કયા પરીક્ષણો સૌથી યોગ્ય છે. વહેલું અને સચોટ નિદાન શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાના કારણને ઓળખવામાં અને યોગ્ય સારવાર અથવા વ્યવસ્થાપન યોજના બનાવવામાં મદદ કરે છે.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી ની સારવાર

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાની સારવાર તેના કારણ અને પ્રકાર પર આધાર રાખે છે. દરેક વ્યક્તિ માટે સારવાર અલગ અલગ હોઈ શકે છે. શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાની કેટલીક સામાન્ય સારવાર પદ્ધતિઓ નીચે મુજબ છે:

1. તબીબી સારવાર (Medical Treatment):

• કાનમાં ચેપની સારવાર: જો શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ કાનમાં ચેપ હોય, તો એન્ટિબાયોટિક્સ અથવા અન્ય દવાઓથી ચેપની સારવાર કરવામાં આવે છે.
• મેલ દૂર કરવો: જો કાનમાં મેલ જમા થવાથી શ્રવણમાં તકલીફ હોય, તો ડોક્ટર અથવા ઓડિયોલોજિસ્ટ સુરક્ષિત રીતે મેલ દૂર કરે છે.
• કાનના પડદાની સારવાર: નાના કાણાં ક્યારેક જાતે જ રૂઝાઈ જાય છે, પરંતુ મોટા કાણાં માટે સર્જરીની જરૂર પડી શકે છે (ટાયમ્પેનોપ્લાસ્ટી).
• ઓટોસ્ક્લેરોસિસની સારવાર: ઓટોસ્ક્લેરોસિસ માટે સ્ટેપેડેક્ટોમી નામની સર્જરી કરવામાં આવે છે, જેમાં મધ્ય કાનની અસામાન્ય હાડકીને બદલવામાં આવે છે. શ્રવણ સાધન (hearing aid) પણ મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• મેનિયર્સ ડિસીઝનું વ્યવસ્થાપન: આ સ્થિતિની કોઈ કાયમી સારવાર નથી, પરંતુ લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવા માટે દવાઓ, આહારમાં ફેરફાર અને ક્યારેક સર્જરીનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
• એકોસ્ટિક ન્યુરોમાની સારવાર: આ ટ્યુમરને સર્જરી દ્વારા દૂર કરી શકાય છે અથવા રેડિયોથેરાપીથી તેની વૃદ્ધિને નિયંત્રિત કરી શકાય છે.
• ઓટોટોક્સિક દવાઓ બંધ કરવી: જો કોઈ દવા શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ હોય, તો ડોક્ટરની સલાહ મુજબ તેને બંધ કરવી અથવા બદલવી જોઈએ.

2. શ્રવણ સાધનો (Hearing Aids):

• શ્રવણ સાધનો નાના ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો છે જે અવાજને મોટો કરીને સાંભળવામાં મદદ કરે છે. તે વિવિધ પ્રકારો અને શૈલીઓમાં ઉપલબ્ધ છે અને વ્યક્તિની શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાની ડિગ્રી અને જરૂરિયાતો અનુસાર પ્રોગ્રામ કરવામાં આવે છે.
• શ્રવણ સાધનો મોટાભાગના પ્રકારની શ્રવણશક્તિ ગુમાવવા માટે અસરકારક હોઈ શકે છે, ખાસ કરીને ઉંમર સંબંધિત અને અવાજ-પ્રેરિત શ્રવણશક્તિ ગુમાવવા માટે.

3. કોક્લિયર ઇમ્પ્લાન્ટ (Cochlear Implants):

• કોક્લિયર ઇમ્પ્લાન્ટ એક નાનું ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણ છે જે ગંભીરથી લઈને સંપૂર્ણ શ્રવણશક્તિ ગુમાવનાર લોકો માટે ઉપયોગી છે. તે કાનના આંતરિક ભાગ (કોક્લિયા) ને સીધી રીતે ઉત્તેજિત કરે છે અને મગજને ધ્વનિ સંકેતો મોકલે છે.
• કોક્લિયર ઇમ્પ્લાન્ટમાં એક બાહ્ય ભાગ હોય છે જે કાનની પાછળ પહેરવામાં આવે છે અને એક આંતરિક ભાગ હોય છે જે સર્જરી દ્વારા કોક્લિયામાં મૂકવામાં આવે છે.

4. સહાયક શ્રવણ ઉપકરણો અને તકનીક (Assistive Listening Devices and Technology):

• આ ઉપકરણો ચોક્કસ પરિસ્થિતિઓમાં સાંભળવામાં મદદ કરે છે, જેમ કે ટેલિવિઝન જોવા માટે એમ્પ્લીફાઇડ હેડફોન, વાતચીત માટે વ્યક્તિગત સાંભળવાના ઉપકરણો અને જાહેર સ્થળોએ ઇન્ફ્રારેડ અથવા FM સિસ્ટમ.
• ટેક્સ્ટ મેસેજિંગ, વિડિયો કૉલિંગ અને સ્પીચ-ટુ-ટેક્સ્ટ એપ્લિકેશન્સ પણ વાતચીતને સરળ બનાવી શકે છે.

5. શ્રવણ પુનર્વસન (Auditory Rehabilitation):

• આ પ્રક્રિયામાં શ્રવણશક્તિ ગુમાવ્યા પછી સાંભળવાની અને વાતચીત કરવાની કુશળતાને ફરીથી શીખવા અથવા સુધારવામાં મદદ કરવામાં આવે છે. તેમાં શ્રવણ સાધનો અથવા કોક્લિયર ઇમ્પ્લાન્ટનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો, લિપ રીડિંગ (હોઠ વાંચવું) અને વાતચીતની વ્યૂહરચનાઓ શીખવી શામેલ છે.

તમારા માટે કઈ સારવાર શ્રેષ્ઠ છે તે તમારી શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાના કારણ, પ્રકાર અને તીવ્રતા પર આધાર રાખે છે. ઓડિયોલોજિસ્ટ તમારી શ્રવણશક્તિનું સંપૂર્ણ મૂલ્યાંકન કરશે અને તમારી જરૂરિયાતો અનુસાર યોગ્ય સારવાર યોજનાની ભલામણ કરશે. વહેલી સારવાર શરૂ કરવાથી વધુ સારા પરિણામો મળી શકે છે.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

સામાન્ય રીતે, શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી સીધી રીતે કોઈ ચોક્કસ ખોરાક ખાવા અથવા ન ખાવા સાથે સંકળાયેલી નથી. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ આંતરિક કાનની સમસ્યાઓ, અવાજનું પ્રદૂષણ, ઉંમર, આનુવંશિકતા અથવા અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ હોય છે.

જો કે, એકંદરે સ્વસ્થ આહાર જાળવવો તમારા કાન સહિત સમગ્ર શરીરના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે. કેટલાક પોષક તત્વો અને આહારની ટેવો પર ધ્યાન આપવું ફાયદાકારક હોઈ શકે છે:

શું ખાવું જોઈએ:

• ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ: કેટલીક માછલીઓ (જેમ કે સૅલ્મોન, મેકરેલ, ટુના), અળસીના બીજ અને અખરોટમાં ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ હોય છે, જે રક્ત પરિભ્રમણને સુધારવામાં અને બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. કાનના સ્વાસ્થ્ય માટે સારો રક્ત પ્રવાહ મહત્વપૂર્ણ છે.
• એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ: ફળો, શાકભાજી અને આખા અનાજમાં એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ હોય છે, જે કોષોને નુકસાનથી બચાવવામાં મદદ કરે છે. આ કાનના સંવેદનશીલ કોષોને સુરક્ષિત કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• ફોલિક એસિડ: લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી, કઠોળ અને ફોર્ટિફાઇડ અનાજમાં ફોલિક એસિડ હોય છે, જે કોષ વૃદ્ધિ અને કાર્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે. કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે તે ઉંમર સંબંધિત શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું જોખમ ઘટાડી શકે છે, જો કે વધુ સંશોધનની જરૂર છે.
• મેગ્નેશિયમ: બદામ, બીજ, આખા અનાજ અને લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજીમાં મેગ્નેશિયમ હોય છે, જે રક્તવાહિનીઓના કાર્ય અને નર્વ ટ્રાન્સમિશન માટે મહત્વપૂર્ણ છે. કેટલાક સંશોધનો સૂચવે છે કે તે અવાજ-પ્રેરિત શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાથી બચાવવામાં મદદ કરી શકે છે.
• વિટામિન ડી: ચરબીયુક્ત માછલી, ઇંડાની જરદી અને ફોર્ટિફાઇડ ખોરાકમાં વિટામિન ડી હોય છે, જે હાડકાંના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે. કેટલાક અભ્યાસો શ્રવણશક્તિ સાથે તેના જોડાણની તપાસ કરી રહ્યા છે.

શું ન ખાવું જોઈએ (અથવા મર્યાદિત કરવું જોઈએ):

• વધુ મીઠું (સોડિયમ): વધુ મીઠું ખાવાથી શરીરમાં પ્રવાહી જમા થઈ શકે છે અને તે મેનિયર્સ ડિસીઝ જેવા આંતરિક કાનના વિકારોના લક્ષણોને વધુ ખરાબ કરી શકે છે.
• પ્રોસેસ્ડ ફૂડ: આ ખોરાકમાં ઘણીવાર વધુ મીઠું, બિનઆરોગ્યપ્રદ ચરબી અને કૃત્રિમ ઘટકો હોય છે, જે એકંદરે સ્વાસ્થ્ય માટે સારા નથી.
• વધુ પડતું કેફીન અને આલ્કોહોલ: કેટલાક લોકોમાં વધુ પડતું કેફીન અને આલ્કોહોલ ટિનિટસના લક્ષણોને વધારી શકે છે. જો તમને ટિનિટસ હોય તો તેનું સેવન મર્યાદિત કરવું જોઈએ.
• બિનઆરોગ્યપ્રદ ચરબી (સંતૃપ્ત અને ટ્રાન્સ ફેટ): આ ચરબીઓ રક્તવાહિનીઓને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે અને હૃદય રોગનું જોખમ વધારે છે, જે પરોક્ષ રીતે કાનના સ્વાસ્થ્યને અસર કરી શકે છે.

મહત્વની નોંધ:

• શ્રવણશક્તિ ગુમાવવા માટે કોઈ ચોક્કસ “આહાર યોજના” નથી.
• સ્વસ્થ અને સંતુલિત આહાર લેવો એ એકંદર સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે, જેમાં તમારા કાનનું સ્વાસ્થ્ય પણ સામેલ છે.
• જો તમને શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાની સમસ્યા હોય, તો ઓડિયોલોજિસ્ટની સલાહ લેવી અને તેમની ભલામણોનું પાલન કરવું સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે. આહારમાં કોઈપણ મોટો ફેરફાર કરતા પહેલા તમારા ડોક્ટરની સલાહ લો.

યાદ રાખો કે યોગ્ય તબીબી સારવાર અને વ્યવસ્થાપન શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાની અસરને ઘટાડવામાં સૌથી વધુ મદદરૂપ થશે. સ્વસ્થ આહાર તેને પૂરક બની શકે છે.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી માટે ઘરેલું ઉપચાર

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી માટે કોઈ સાબિત થયેલા ઘરેલું ઉપચાર નથી જે તેને સંપૂર્ણપણે ઠીક કરી શકે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ કાનના આંતરિક ભાગમાં થયેલું કાયમી નુકસાન હોય છે. જો કે, કેટલાક ઘરેલું ઉપચારો અને જીવનશૈલીમાં ફેરફારો લક્ષણોને હળવા કરવામાં, કાનના સ્વાસ્થ્યને ટેકો આપવામાં અને વધુ નુકસાનને રોકવામાં મદદ કરી શકે છે. કોઈપણ ઘરેલું ઉપચાર શરૂ કરતા પહેલા તમારા ડોક્ટર અથવા ઓડિયોલોજિસ્ટની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

અહીં કેટલાક સંભવિત ઘરેલું ઉપચારો અને સ્વ-સંભાળની ટીપ્સ આપવામાં આવી છે જે મદદરૂપ થઈ શકે છે:

1. અવાજના પ્રદૂષણથી બચાવ:

• તમારા કાનને વધુ પડતા અવાજના સંપર્કમાં આવવાથી બચાવો. જો તમારે ઘોંઘાટવાળા વાતાવરણમાં કામ કરવું પડતું હોય અથવા રહેવું પડતું હોય, તો ઇયરપ્લગ અથવા ઇયરમફ્સ જેવા શ્રવણ સંરક્ષણનો ઉપયોગ કરો.

2. કાનની સ્વચ્છતાનું ધ્યાન રાખો:

• તમારા કાનની બહારનો ભાગ નરમ કપડાથી સાફ કરો. કાનની અંદર ક્યારેય કોઈ વસ્તુ (જેમ કે ક્યુ-ટિપ્સ) ના નાખો, કારણ કે તેનાથી કાનના પડદાને નુકસાન થઈ શકે છે અને મેલ વધુ અંદર ધકેલાઈ શકે છે.
• જો તમને વધુ પડતા મેલની સમસ્યા હોય, તો તેને દૂર કરવા માટે ડોક્ટર અથવા ઓડિયોલોજિસ્ટની સલાહ લો.

3. સ્વસ્થ આહાર જાળવો:

• સંતુલિત અને પૌષ્ટિક આહાર લો જેમાં એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ અને ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ જેવા પોષક તત્વો હોય. આ એકંદર સ્વાસ્થ્ય અને રક્ત પરિભ્રમણને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે, જે કાનના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

4. તણાવનું વ્યવસ્થાપન કરો:

• તણાવ ટિનિટસના લક્ષણોને વધારી શકે છે. યોગા, મેડિટેશન, ઊંડા શ્વાસ લેવાની કસરતો અથવા અન્ય તણાવ ઘટાડવાની તકનીકોનો ઉપયોગ કરો.

5. પૂરતી ઊંઘ લો:

• પૂરતી ઊંઘ લેવી તમારા એકંદર સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે અને તે શ્રવણ સહિત તમારી ઇન્દ્રિયોના કાર્યને ટેકો આપી શકે છે.

6. નિયમિત કસરત કરો:

• નિયમિત કસરત રક્ત પરિભ્રમણને સુધારે છે, જે કાનના સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક હોઈ શકે છે.

7. હાઇડ્રેટેડ રહો:

• પૂરતું પાણી પીવું તમારા શરીરને યોગ્ય રીતે કાર્ય કરવામાં મદદ કરે છે, જેમાં તમારા કાન પણ સામેલ છે.

8. અમુક હર્બલ ઉપચારો (સાવધાની સાથે અને ડોક્ટરની સલાહ પછી):

• કેટલાક પરંપરાગત દવાઓમાં જિંકગો બિલોબા (Ginkgo Biloba) અને મેગ્નેશિયમ જેવા પૂરક તત્વોનો ઉપયોગ શ્રવણશક્તિ સુધારવા માટે સૂચવવામાં આવે છે, પરંતુ આના વૈજ્ઞાનિક પુરાવા મર્યાદિત છે અને તે દરેક માટે અસરકારક ન હોઈ શકે. કોઈપણ પૂરક તત્વ લેતા પહેલા તમારા ડોક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે અન્ય દવાઓ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરી શકે છે અથવા આડઅસરો પેદા કરી શકે છે.

મહત્વપૂર્ણ નોંધ:

• શ્રવણશક્તિ ગુમાવવા માટે કોઈ ચમત્કારિક ઘરેલું ઉપચાર નથી.
• જો તમને શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનો અનુભવ થઈ રહ્યો હોય, તો વહેલા નિદાન અને યોગ્ય તબીબી સારવાર માટે ઓડિયોલોજિસ્ટની સલાહ લેવી સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે.
• ઘરેલું ઉપચારો તબીબી સારવારના પૂરક તરીકે ઉપયોગી થઈ શકે છે, પરંતુ તેનો વિકલ્પ નથી.
• કોઈપણ નવા ઘરેલું ઉપચાર શરૂ કરતા પહેલા તમારા ડોક્ટર સાથે વાત કરો, ખાસ કરીને જો તમને અન્ય કોઈ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ હોય અથવા તમે કોઈ દવાઓ લઈ રહ્યા હોવ.

યાદ રાખો કે વહેલું નિદાન અને યોગ્ય વ્યવસ્થાપન શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાની અસરને ઘટાડવામાં અને જીવનની ગુણવત્તા સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે.

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી કેવી રીતે અટકાવવું?

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવીને સંપૂર્ણપણે અટકાવવી હંમેશા શક્ય નથી હોતું, ખાસ કરીને ઉંમર સંબંધિત અથવા આનુવંશિક કારણોસર. જો કે, કેટલાક પગલાં લઈને તમે તેના જોખમને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી શકો છો અને તમારા કાનને વધુ નુકસાનથી બચાવી શકો છો:

1. અવાજના પ્રદૂષણથી બચાવ:

• શ્રવણ સંરક્ષણનો ઉપયોગ કરો: જો તમે ઘોંઘાટવાળા વાતાવરણમાં કામ કરતા હોવ (જેમ કે બાંધકામ, ફેક્ટરી, એરપોર્ટ) અથવા ઘોંઘાટવાળી પ્રવૃત્તિઓમાં ભાગ લેતા હોવ (જેમ કે કોન્સર્ટ, મોટરસ્પોર્ટ), તો ઇયરપ્લગ અથવા ઇયરમફ્સ જેવા શ્રવણ સંરક્ષણનો નિયમિતપણે ઉપયોગ કરો. યોગ્ય રીતે ફીટ થયેલા ઇયરપ્લગ અને ઇયરમફ્સ અવાજની તીવ્રતાને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી શકે છે.
• અવાજનું સ્તર ઓછું રાખો: હેડફોન અથવા ઇયરબડ્સનો ઉપયોગ કરતી વખતે અવાજનું સ્તર સુરક્ષિત સ્તરે રાખો. “60/60 નિયમ”નું પાલન કરો: દિવસમાં 60 મિનિટથી વધુ સમય માટે તમારા હેડફોનનો ઉપયોગ ન કરો અને વોલ્યુમ 60% થી વધુ ન રાખો.
• ઘોંઘાટવાળી જગ્યાઓ ટાળો: શક્ય હોય તો લાંબા સમય સુધી વધુ પડતા ઘોંઘાટવાળી જગ્યાઓ પર રહેવાનું ટાળો.

2. નિયમિત શ્રવણ તપાસ કરાવો:

• જો તમે ઘોંઘાટવાળા વાતાવરણમાં કામ કરતા હોવ અથવા તમને શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાના અન્ય જોખમી પરિબળો હોય, તો નિયમિતપણે ઓડિયોલોજિસ્ટ પાસે તમારી શ્રવણશક્તિની તપાસ કરાવો. વહેલું નિદાન સમસ્યાઓને ઓળખવામાં અને યોગ્ય પગલાં લેવામાં મદદ કરી શકે છે.

3. કાનની યોગ્ય સંભાળ રાખો:

• તમારા કાનની બહારનો ભાગ નરમ કપડાથી સાફ કરો. કાનની અંદર ક્યારેય કોઈ વસ્તુ ના નાખો.
• જો તમને વધુ પડતા મેલની સમસ્યા હોય, તો તેને દૂર કરવા માટે ડોક્ટર અથવા ઓડિયોલોજિસ્ટની સલાહ લો. જાતે પ્રયાસ કરવાથી નુકસાન થઈ શકે છે.

4. સ્વસ્થ જીવનશૈલી જાળવો:

• ધૂમ્રપાન છોડો: ધૂમ્રપાન રક્તવાહિનીઓને નુકસાન પહોંચાડે છે અને કાનમાં લોહીના પ્રવાહને ઘટાડી શકે છે.
• સ્વસ્થ આહાર લો: સંતુલિત આહાર લો જેમાં એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ અને ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ હોય.
• નિયમિત કસરત કરો: કસરત રક્ત પરિભ્રમણને સુધારે છે, જે કાનના સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે.
• તણાવનું વ્યવસ્થાપન કરો: તણાવ તમારા એકંદર સ્વાસ્થ્ય પર અસર કરી શકે છે. તણાવ ઘટાડવાની તકનીકોનો ઉપયોગ કરો.

5. અમુક દવાઓનો સાવધાનીપૂર્વક ઉપયોગ કરો:

• કેટલીક દવાઓ શ્રવણશક્તિને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે (ઓટોટોક્સિક દવાઓ). જો તમે આવી કોઈ દવા લઈ રહ્યા હોવ, તો તેના સંભવિત જોખમો વિશે તમારા ડોક્ટર સાથે વાત કરો અને તેમની સૂચનાઓનું પાલન કરો.

6. રસીકરણ કરાવો:

• રૂબેલા જેવા ચેપી રોગો ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું કારણ બની શકે છે. તેથી, રસીકરણ દ્વારા આવા રોગોથી બચવું મહત્વપૂર્ણ છે.

7. માથાની ઈજાથી બચો:

• માથામાં ઈજા શ્રવણશક્તિ ગુમાવી શકે છે. રમતો રમતી વખતે અથવા જોખમી કામ કરતી વખતે યોગ્ય સુરક્ષા સાધનોનો ઉપયોગ કરો.

યાદ રાખો કે આ પગલાંઓ શ્રવણશક્તિ ગુમાવવાનું જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ તેની કોઈ ગેરંટી નથી કે તમને ક્યારેય આ સમસ્યા નહીં થાય. જો તમને શ્રવણ સંબંધિત કોઈ ચિંતા હોય, તો વહેલા નિદાન અને માર્ગદર્શન માટે ઓડિયોલોજિસ્ટની સલાહ લેવી હંમેશા શ્રેષ્ઠ છે.

સારાંશ

શ્રવણશક્તિ ગુમાવવી એટલે અવાજો સાંભળવાની ક્ષમતામાં ઘટાડો થવો, જે હળવોથી લઈને સંપૂર્ણ હોઈ શકે છે. તેના કારણો જન્મજાત (આનુવંશિક, ગર્ભાવસ્થા દરમિયાનની સમસ્યાઓ, કાનની ખામી) અને જીવનકાળ દરમિયાનના (વૃદ્ધત્વ, અવાજનું પ્રદૂષણ, કાનમાં ચેપ, મેલ જમા થવો, દવાઓ, ઈજા) હોઈ શકે છે.

લક્ષણોમાં અવાજો સ્પષ્ટ ન સંભળાવવા, વાતચીત સમજવામાં મુશ્કેલી, વારંવાર પુનરાવર્તન માટે કહેવું, ઊંચા અવાજો સાંભળવામાં તકલીફ, ટીવીનો અવાજ મોટો રાખવો વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.

જોખમ વધતી ઉંમર, અવાજનું પ્રદૂષણ, આનુવંશિક ઇતિહાસ, ડાયાબિટીસ, હાઈ બ્લડ પ્રેશર અને અમુક દવાઓ લેતા લોકોને વધારે હોય છે. તે ઓટોસ્ક્લેરોસિસ, મેનિયર્સ ડિસીઝ અને મેનિન્જાઇટિસ જેવા રોગો સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે.

નિદાન માટે તબીબી ઇતિહાસ, શારીરિક તપાસ અને શ્રવણશક્તિ પરીક્ષણો (ઓડિયોમેટ્રી, ટાયમ્પેનોમેટ્રી, ABR) કરવામાં આવે છે.

સારવાર કારણ પર આધાર રાખે છે અને તેમાં દવાઓ, મેલ દૂર કરવો, સર્જરી (ઓટોસ્ક્લેરોસિસ, ટ્યુમર), શ્રવણ સાધનો અને કોક્લિયર ઇમ્પ્લાન્ટનો સમાવેશ થાય છે. શ્રવણ પુનર્વસન પણ મહત્વનું છે.

અટકાવવા માટે અવાજના પ્રદૂષણથી બચવું, નિયમિત શ્રવણ તપાસ કરાવવી, કાનની યોગ્ય સંભાળ રાખવી અને સ્વસ્થ જીવનશૈલી અપનાવવી જરૂરી છે. કોઈ સાબિત થયેલા ઘરેલું ઉપચાર નથી, પરંતુ સ્વ-સંભાળની ટિપ્સ લક્ષણોને હળવા કરવામાં મદદ કરી શકે છે.