ઘૂંટણ નો સોજો

ઘૂંટણનો સોજો એક સામાન્ય સમસ્યા છે જે કોઈ પણ ઉંમરે થઈ શકે છે. આ સ્થિતિમાં ઘૂંટણની આસપાસ પ્રવાહી જમા થાય છે, જેના કારણે દુખાવો, અગવડતા અને હલનચલનમાં મુશ્કેલી થઈ શકે છે. આ લેખમાં આપણે ઘૂંટણના સોજાના કારણો, લક્ષણો, નિદાન અને સારવાર વિશે વિગતવાર ચર્ચા કરીશું.

ઘૂંટણના સોજાના કારણો

ઘૂંટણના સોજાના અનેક કારણો હોઈ શકે છે. કેટલાક મુખ્ય કારણો નીચે મુજબ છે:

• ઈજા: ઘૂંટણ પર સીધી ઈજા, જેમ કે પડી જવું, અથડાવું, કે રમતો રમતી વખતે થતી ઈજા (જેમ કે ACL ફાટવું, મેનિસ્કસ ટીયર) સોજાનું મુખ્ય કારણ બની શકે છે.
• અતિશય ઉપયોગ (Overuse): વારંવાર એક જ પ્રકારની ગતિવિધિઓ કરવી, જેમ કે દોડવું, કૂદવું, અથવા લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવું, ઘૂંટણના સાંધા પર દબાણ લાવી શકે છે અને સોજો લાવી શકે છે.
• આર્થરાઈટિસ (Arthritis):
  • ઑસ્ટિઓઆર્થરાઈટિસ (Osteoarthritis): આ ઘૂંટણના ઘસારાને કારણે થતો સૌથી સામાન્ય પ્રકારનો આર્થરાઈટિસ છે. જેમ જેમ ઉંમર વધે છે તેમ તેમ કાર્ટિલેજ ઘસાય છે, જેનાથી સોજો અને દુખાવો થાય છે.
  • ગાઉટ (Gout): શરીરમાં યુરિક એસિડનું પ્રમાણ વધવાથી સાંધામાં સ્ફટિકો જમા થાય છે, જેનાથી અચાનક અને તીવ્ર સોજો અને દુખાવો થાય છે.
  • સ્યુડોગાઉટ (Pseudogout).
• બર્સાઈટિસ (Bursitis): ઘૂંટણની આસપાસની બર્સા (પ્રવાહી ભરેલી કોથળીઓ જે ઘર્ષણ ઘટાડે છે) માં સોજો આવવો.
• ટેન્ડિનાઇટિસ (Tendinitis): ઘૂંટણની આસપાસના સ્નાયુબંધમાં (tendons) સોજો આવવો.
• ચેપ (Infection): ઘૂંટણના સાંધામાં બેક્ટેરિયલ અથવા ફંગલ ચેપ લાગવાથી પણ સોજો અને તીવ્ર દુખાવો થઈ શકે છે.
• સિસ્ટીક ફોર્મેશન (Cystic Formation).

ઘૂંટણના સોજાના લક્ષણો

ઘૂંટણના સોજાના સામાન્ય લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• સોજો અને દેખીતો ફુગાવો: ઘૂંટણની આસપાસની ત્વચા ખેંચાયેલી અથવા ફૂલેલી દેખાઈ શકે છે.
• ઘૂંટણનો દુખાવો: સોજા સાથે દુખાવો પણ સામાન્ય રીતે થાય છે, જે ચાલવાથી કે ઘૂંટણને વાળવાથી વધી શકે છે.
• કડકતા: ઘૂંટણ વાળવામાં અથવા સીધું કરવામાં મુશ્કેલી પડે છે, ખાસ કરીને સવારે અથવા લાંબા સમય સુધી આરામ કર્યા પછી.
• લાલાશ અને ગરમી: અસરગ્રસ્ત વિસ્તાર સ્પર્શ કરવાથી ગરમ લાગી શકે છે અને લાલ દેખાઈ શકે છે.
• હલનચલનમાં ઘટાડો: ઘૂંટણનો સોજો સાંધાની ગતિ મર્યાદિત કરી શકે છે, જેનાથી ચાલવું, ઊભા થવું કે સીડી ચડવી મુશ્કેલ બની શકે છે.

ઘૂંટણના સોજાનું નિદાન

ડોક્ટર ઘૂંટણના સોજાનું નિદાન કરવા માટે નીચેની પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ કરી શકે છે:

• શારીરિક તપાસ (Physical Examination): ડોક્ટર ઘૂંટણની તપાસ કરશે, સોજો, કોમળતા, ગરમી અને ગતિની શ્રેણીનું મૂલ્યાંકન કરશે.
• એક્સ-રે (X-ray): હાડકાના ફ્રેક્ચર, આર્થરાઈટિસ અથવા અન્ય હાડકા સંબંધિત સમસ્યાઓ તપાસવા માટે.
• એમઆરઆઈ (MRI): સ્નાયુબંધ, અસ્થિબંધ, કાર્ટિલેજ અને બર્સા જેવી નરમ પેશીઓની વિગતવાર છબીઓ મેળવવા માટે.
• અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): પ્રવાહી જમાવટ, બર્સાઈટિસ અથવા અન્ય નરમ પેશીઓની સમસ્યાઓ જોવા માટે.
• રક્ત પરીક્ષણ (Blood Tests): રુમેટોઇડ આર્થરાઈટિસ, ગાઉટ અથવા ચેપ જેવા અંતર્ગત કારણોને ઓળખવા માટે.

ઘૂંટણના સોજાની સારવાર

ઘૂંટણના સોજાની સારવાર તેના મૂળ કારણ પર આધાર રાખે છે.

ઘરગથ્થુ ઉપચારો અને સામાન્ય સંભાળ:

• આરામ (Rest): ઘૂંટણને આરામ આપવો અને વધુ પડતી ગતિવિધિઓ ટાળવી.
• બરફ (Ice): સોજાવાળા વિસ્તાર પર ૧૫-૨૦ મિનિટ માટે બરફ લગાવવાથી સોજો અને દુખાવો ઓછો થાય છે.
• સંકુચન (Compression): કમ્પ્રેશન બેન્ડેજ અથવા પાટો બાંધવાથી સોજો ઘટાડવામાં મદદ મળે છે.
• ઊંચાઈ પર રાખવું (Elevation): ઘૂંટણને હૃદયના સ્તરથી ઊંચો રાખવાથી પ્રવાહીનો ભરાવો ઓછો થાય છે.
• દવાઓ (Medications):
  • નોન-સ્ટીરોઈડલ એન્ટી-ઈન્ફ્લેમેટરી દવાઓ (NSAIDs).
  • કોર્ટીકોસ્ટીરોઈડ્સ (Corticosteroids): ગંભીર સોજાના કિસ્સામાં, ડોક્ટર સાંધામાં સ્ટીરોઈડ ઇન્જેક્શન આપી શકે છે.
  • એન્ટીબાયોટિક્સ (Antibiotics): જો ચેપ કારણભૂત હોય, તો એન્ટીબાયોટિક્સ સૂચવવામાં આવે છે.

તબીબી સારવાર:

• ફિઝિકલ થેરાપી (Physical Therapy).
• પ્રવાહી કાઢવું (Fluid Aspiration): જો ઘૂંટણમાં વધુ પડતું પ્રવાહી જમા થયું હોય, તો ડોક્ટર સોયનો ઉપયોગ કરીને તેને કાઢી શકે છે.
• શસ્ત્રક્રિયા (Surgery): જો અન્ય સારવારો અસરકારક ન હોય અથવા જો ઈજા ગંભીર હોય (જેમ કે ફાટેલા અસ્થિબંધ અથવા કાર્ટિલેજ), તો શસ્ત્રક્રિયાની જરૂર પડી શકે છે.

નિવારણ

ઘૂંટણના સોજાને સંપૂર્ણપણે ટાળવું શક્ય ન હોઈ શકે, પરંતુ કેટલાક પગલાં લઈને જોખમ ઘટાડી શકાય છે:

• તંદુરસ્ત વજન જાળવો: વધુ વજન ઘૂંટણ પર વધુ દબાણ લાવે છે.
• નિયમિત વ્યાયામ કરો: ઘૂંટણની આસપાસના સ્નાયુઓને મજબૂત રાખવા માટે નિયમિત કસરત કરો.
• યોગ્ય ફૂટવેર પહેરો: કસરત કરતી વખતે અથવા લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેતી વખતે યોગ્ય ફૂટવેર પહેરો.
• ઈજાથી બચો: રમતો રમતી વખતે સલામતીના સાધનોનો ઉપયોગ કરો અને સાવચેતી રાખો.
• શરીરની સ્થિતિનું ધ્યાન રાખો: યોગ્ય મુદ્રા (posture) જાળવવી અને વજન ઉપાડતી વખતે ધ્યાન રાખવું.

ઘૂંટણનો સોજો એક પરેશાન કરતી સ્થિતિ હોઈ શકે છે, પરંતુ યોગ્ય નિદાન અને સારવાર દ્વારા મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં રાહત મેળવી શકાય છે. જો તમને ઘૂંટણમાં સોજો આવે અને તે દૂર ન થાય, તો તાત્કાલિક ડોક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.