એન્કલ સ્પ્રેઇન માટે ફિઝિયોથેરાપી

એન્કલ સ્પ્રેઇન માટે ફિઝિયોથેરાપી

એન્કલ સ્પ્રેઇન (Ankle Sprain) અથવા ઘૂંટી મચકોડ એ એક સામાન્ય ઈજા છે જે ત્યારે થાય છે જ્યારે ઘૂંટીના સાંધાની આસપાસના અસ્થિબંધન (Ligaments) તેમની સામાન્ય મર્યાદાથી વધુ ખેંચાઈ જાય છે અથવા ફાટી જાય છે. આ ઈજા ઘણીવાર ખરબચડી સપાટી પર ચાલવાથી, સ્પોર્ટ્સ પ્રવૃત્તિઓ દરમિયાન અથવા અયોગ્ય રીતે પગ મૂકવાથી થાય છે. ઘૂંટીનો મચકોડ પીડા, સોજો અને વજન સહન કરવાની ક્ષમતામાં ઘટાડો કરે છે.

સંપૂર્ણ અને કાયમી પુનઃપ્રાપ્તિ માટે, માત્ર આરામ (Rest) અને બરફ (Ice) લગાવવો પૂરતો નથી. ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy) એ પુનર્વસન પ્રક્રિયાનો મુખ્ય ભાગ છે, જે ઘૂંટીને માત્ર સાજા કરવામાં જ નહીં, પણ ભવિષ્યમાં ફરીથી મચકોડ આવે તે જોખમ ઘટાડવામાં પણ મદદ કરે છે.

ફિઝિયોથેરાપીના ધ્યેય (Goals of Physiotherapy)

એન્કલ સ્પ્રેઇન માટેના ફિઝિયોથેરાપી કાર્યક્રમના મુખ્ય ઉદ્દેશો નીચે મુજબ છે:

  1. પીડા અને સોજો ઘટાડવો.
  2. ઘૂંટીની સામાન્ય ગતિની શ્રેણી (Range of Motion – ROM) પુનઃસ્થાપિત કરવી.
  3. ઘૂંટીને સ્થિરતા (Stability) પ્રદાન કરતા સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા.
  4. સંતુલન (Balance) અને પ્રોપ્રિયોસેપ્શન (Proprioception – સાંધાની સ્થિતિની આંતરિક સમજ) સુધારવું.
  5. દર્દીને તેની નિયમિત પ્રવૃત્તિઓ અને રમતોમાં સુરક્ષિત રીતે પાછા ફરવામાં મદદ કરવી.

પુનર્વસન પ્રક્રિયાના તબક્કાઓ (Phases of Rehabilitation)

એન્કલ સ્પ્રેઇન માટેની ફિઝિયોથેરાપી પુનર્વસન પ્રક્રિયાને સામાન્ય રીતે ત્રણ તબક્કામાં વહેંચવામાં આવે છે:

તબક્કો 1: તીવ્ર તબક્કો (Acute Phase) – પીડા અને સોજાનું વ્યવસ્થાપન

સમયગાળો: ઈજા પછીના પ્રથમ 1 થી 3 દિવસ (જ્યાં સુધી તીવ્ર પીડા ઓછી ન થાય)

આ તબક્કામાં, R.I.C.E. પ્રોટોકોલનું પાલન કરવું મહત્ત્વપૂર્ણ છે, જે ફિઝિયોથેરાપિસ્ટની સલાહથી શરૂ થાય છે:

  • R (Rest): આરામ કરો અને ઘૂંટી પર વજન ન નાખો.
  • I (Ice): સોજો ઘટાડવા માટે નિયમિતપણે બરફ લગાવો.
  • C (Compression): સોજો નિયંત્રિત કરવા માટે ઈલાસ્ટિક બેન્ડેજનો ઉપયોગ કરો.
  • E (Elevation): સોજો ઓછો કરવા માટે પગને હૃદયના સ્તરથી ઊંચો રાખો.

કસરતો:

  1. આંગળીઓની કસરતો: પગના પંજાને આગળ-પાછળ વાળવાની અને આંગળીઓને ફેલાવવાની હળવી કસરતો કરો.
  2. આઇસોમેટ્રિક કસરતો: હળવાશથી ઘૂંટીના સ્નાયુઓને સંકોચો (Contract) કરો, પરંતુ સાંધાને હલાવશો નહીં. આનાથી સ્નાયુઓની નબળાઈ અટકાવવામાં મદદ મળે છે.

તબક્કો 2: ગતિશીલતાની પુનઃપ્રાપ્તિ અને શક્તિની શરૂઆત (Subacute Phase)

સમયગાળો: તીવ્ર પીડા ઓછી થયા પછી (સામાન્ય રીતે 3 દિવસથી 2 અઠવાડિયા)

આ તબક્કે, ઘૂંટીની ગતિની શ્રેણી વધારવા અને હળવી મજબૂતીકરણ કસરતો શરૂ કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે.

કસરતો:

  1. ગતિશીલતા કસરતો (ROM Exercises):
    • એન્કલ સર્કલ (Ankle Circles): ઘૂંટીને ઘડિયાળના કાંટાની દિશામાં અને વિરુદ્ધ દિશામાં ધીમે ધીમે ફેરવો.
    • લેખન કસરત: પગના પંજા વડે હવામાં મૂળાક્ષરો (દા.ત., A, B, C) લખવાનો પ્રયાસ કરો.
    • ડોરસીફ્લેક્સન/પ્લાન્ટારફ્લેક્સન: પગના પંજાને ધીમે ધીમે ઉપર (શરીર તરફ) અને નીચે (જમીન તરફ) ખેંચો.
  2. હળવું મજબૂતીકરણ:
    • પ્રતિકારક બેન્ડ (Resistance Band) કસરતો: ઘૂંટીની અંદરની અને બહારની તરફની હિલચાલ માટે હળવા પ્રતિકારક બેન્ડનો ઉપયોગ કરીને કસરતો શરૂ કરો (ઇવર્ઝન અને ઇન્વર્ઝન).

તબક્કો 3: કાર્યાત્મક અને સંતુલન તાલીમ (Functional and Balance Training)

સમયગાળો: 2 થી 6 અઠવાડિયા (જ્યાં સુધી સંપૂર્ણ ગતિ અને શક્તિ પાછી ન મળે)

આ તબક્કામાં, ઘૂંટી પર વજન નાખવાનું શરૂ કરવામાં આવે છે અને ફરીથી ઈજા ન થાય તે માટે સ્થિરતા અને સંતુલન સુધારવા પર ભાર મૂકવામાં આવે છે.

કસરતો:

  1. સંતુલન તાલીમ (Balance Training/Proprioception):
    • એક પગ પર ઊભા રહેવું: શરૂઆતમાં બંને હાથનો ટેકો લઈને, પછી એક હાથનો ટેકો લઈને અને છેલ્લે વગર ટેકાએ ઈજાગ્રસ્ત પગ પર ઊભા રહેવાનો અભ્યાસ કરો.
    • અસ્થિર સપાટી: જ્યારે સંતુલન સુધરે, ત્યારે ઓશીકું, ફોમ પેડ અથવા બેલેન્સ બોર્ડ જેવી અસ્થિર સપાટી પર ઊભા રહેવાનો અભ્યાસ કરો. આનાથી સાંધાની સ્થિતિ અંગેના સંકેતો મગજને વધુ સારી રીતે મળવા લાગે છે.
  2. શક્તિનો વિકાસ:
    • કાફ રેઇઝ (Calf Raises): ધીમે ધીમે પગની ઘૂંટી પર ઊંચા ઊભા રહો અને નીચે આવો.
    • વૉકિંગ: સામાન્ય ગતિથી શરૂ કરીને ઝડપથી ચાલવાનો અભ્યાસ કરો.
  3. કાર્યાત્મક કસરતો:
    • મીની-સ્ક્વોટ્સ: હળવા સ્ક્વોટ્સ કરીને પગના સ્નાયુઓ અને ઘૂંટીની સ્થિરતાનું સંકલન સુધારો.
    • જમ્પિંગ (છેલ્લા તબક્કામાં): જો રમતગમતની પ્રવૃત્તિમાં પાછા ફરવું હોય, તો જમ્પિંગ અને બાજુમાં કૂદવાની કસરતો શરૂ કરવામાં આવે છે.

સલામતી અને નિષ્કર્ષ

એન્કલ સ્પ્રેઇનની સારવારમાં ફિઝિયોથેરાપી સફળતાની ચાવી છે. ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ દરેક દર્દીની ઈજાની ગંભીરતા અને જીવનશૈલીના આધારે એક વ્યક્તિગત યોજના બનાવે છે.

યાદ રાખો:

  • તમારા ફિઝિયોથેરાપિસ્ટની મંજૂરી વિના એક પણ તબક્કામાંથી બીજા તબક્કામાં આગળ વધશો નહીં.
  • કસરત દરમિયાન પીડા થાય, તો તરત જ બંધ કરો અને સલાહ લો.

નિયમિત અને યોગ્ય ફિઝિયોથેરાપી વડે, તમે માત્ર ઈજામાંથી મુક્ત જ નહીં થાઓ, પરંતુ તમારી ઘૂંટીને ભવિષ્યની ઈજાઓ સામે વધુ સ્થિર અને મજબૂત પણ બનાવી શકશો.

Similar Posts

Leave a Reply