અલ્ટ્રાસાઉન્ડ
| |

અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound)

અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): શરીરના આંતરિક અંગોની તપાસ

અલ્ટ્રાસાઉન્ડ, જેને સોનોગ્રાફી (Sonography) પણ કહેવાય છે, એ એક તબીબી ઇમેજિંગ ટેકનિક છે જે શરીરના આંતરિક અવયવો, રક્તવાહિનીઓ અને નરમ પેશીઓની વાસ્તવિક-સમયની છબીઓ બનાવવા માટે ઉચ્ચ-આવર્તનવાળા ધ્વનિ તરંગો (ultrasound waves) નો ઉપયોગ કરે છે.

અલ્ટ્રાસાઉન્ડ કેવી રીતે કાર્ય કરે છે?

અલ્ટ્રાસાઉન્ડ મશીન એક નાનું, હેન્ડહેલ્ડ ડિવાઇસ વાપરે છે જેને ટ્રાન્સડ્યુસર (Transducer) કહેવાય છે.

  1. ધ્વનિ તરંગોનું ઉત્સર્જન: ટ્રાન્સડ્યુસર ત્વચા પર મૂકવામાં આવે છે અને તે ઉચ્ચ-આવર્તનવાળા ધ્વનિ તરંગો ઉત્સર્જિત કરે છે જે માનવ કાન સાંભળી શકતા નથી. આ તરંગો શરીરની અંદર પ્રવેશે છે.
  2. પ્રતિબિંબ: જ્યારે આ ધ્વનિ તરંગો આંતરિક અવયવો, પેશીઓ અથવા પ્રવાહીને અથડાય છે, ત્યારે તે પાછા ટ્રાન્સડ્યુસર તરફ “પ્રતિબિંબિત” (echo) થાય છે.
  3. છબીનું નિર્માણ: ટ્રાન્સડ્યુસર આ પ્રતિબિંબિત તરંગોને શોષી લે છે અને તેમને ઇલેક્ટ્રિકલ સિગ્નલમાં રૂપાંતરિત કરે છે. એક કમ્પ્યુટર આ સિગ્નલોને પ્રક્રિયા કરીને સ્ક્રીન પર વાસ્તવિક-સમયની, ગતિશીલ છબી બનાવે છે. આ છબી ડોક્ટરને શરીરની અંદર શું ચાલી રહ્યું છે તે જોવામાં મદદ કરે છે.

સામાન્ય રીતે, ત્વચા અને ટ્રાન્સડ્યુસર વચ્ચે હવા ન રહે તે માટે જેલ નો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે, કારણ કે હવા ધ્વનિ તરંગોને અવરોધે છે.

અલ્ટ્રાસાઉન્ડના ઉપયોગો

અલ્ટ્રાસાઉન્ડનો ઉપયોગ શરીરના વિવિધ ભાગોની તપાસ અને અનેક તબીબી સ્થિતિઓના નિદાન માટે થાય છે:

  • ગર્ભાવસ્થા (Pregnancy):
    • ગર્ભના વિકાસ અને વૃદ્ધિનું નિરીક્ષણ.
    • ગર્ભનું કદ, સ્થિતિ અને હૃદયના ધબકારા તપાસવા.
    • જન્મજાત ખામીઓ (congenital anomalies) શોધવા.
    • બહુવિધ ગર્ભાવસ્થા (multiple pregnancies) નું નિદાન.
    • ડિલિવરીની અંદાજિત તારીખ નક્કી કરવી.
  • પેટના અવયવો (Abdominal Organs):
    • યકૃત (Liver): યકૃતના રોગો, ગાંઠો, સિસ્ટ.
    • પિત્તાશય (Gallbladder): પિત્તાશયની પથરી, સોજો (કોલેસિસ્ટાઇટિસ).
    • સ્વાદુપિંડ (Pancreas): સ્વાદુપિંડનો સોજો (પેનક્રિએટાઇટિસ), સિસ્ટ.
    • બરોળ (Spleen): બરોળનું કદ અને સ્થિતિ.
    • કિડની (Kidneys): કિડનીની પથરી, સિસ્ટ, ચેપ, અવરોધ.
    • મૂત્રાશય (Bladder): મૂત્રાશયની પથરી, ગાંઠ, અવરોધ.
  • પેલ્વિક અવયવો (Pelvic Organs – સ્ત્રીઓ):
    • ગર્ભાશય (Uterus) અને અંડાશય (Ovaries): ફાઈબ્રોઈડ્સ, સિસ્ટ, ગાંઠો, એન્ડોમેટ્રિઓસિસ.
    • વંધ્યત્વના કારણો શોધવા.
  • રક્તવાહિનીઓ (Blood Vessels):
    • ડોપ્લર અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Doppler Ultrasound): રક્ત પ્રવાહની દિશા અને ગતિનું મૂલ્યાંકન કરવા.
    • લોહીના ગઠ્ઠા (blood clots), રક્તવાહિનીઓનું સંકોચન અથવા વિસ્તરણ શોધવા.
  • થાઇરોઇડ ગ્રંથિ.
  • સ્તન (Breast): સ્તનમાં ગાંઠો અથવા અન્ય અસામાન્યતાઓનું મૂલ્યાંકન કરવા, ખાસ કરીને મેમોગ્રામ પછી.
  • માંસપેશીઓ અને સાંધા (Muscles and Joints): અસ્થિબંધન (ligaments), કંડરા (tendons) અને સ્નાયુઓમાં ઇજાઓ.

અલ્ટ્રાસાઉન્ડના ફાયદા

અલ્ટ્રાસાઉન્ડ અન્ય ઇમેજિંગ ટેકનિક્સ પર ઘણા ફાયદા ધરાવે છે:

  • સલામત: તેમાં આયનાઇઝિંગ રેડિયેશનનો ઉપયોગ થતો નથી, તેથી તે ગર્ભવતી મહિલાઓ અને બાળકો માટે સુરક્ષિત છે.
  • બિન-આક્રમક: તેમાં કોઈ ચીરો કે સોયનો ઉપયોગ થતો નથી (બાયોપ્સી સિવાય).
  • વાસ્તવિક-સમયની છબીઓ: ડોક્ટરને અંગોની ગતિ, રક્ત પ્રવાહ અને અન્ય ગતિશીલ પ્રક્રિયાઓ વાસ્તવિક સમયમાં જોવાની મંજૂરી આપે છે.
  • ઓછો ખર્ચાળ: સામાન્ય રીતે અન્ય ઇમેજિંગ ટેસ્ટ (જેમ કે MRI કે CT સ્કેન) કરતાં ઓછો ખર્ચાળ છે.
  • વ્યાપક ઉપલબ્ધતા: મોટાભાગની હોસ્પિટલો અને ક્લિનિક્સમાં ઉપલબ્ધ છે.

અલ્ટ્રાસાઉન્ડ પહેલાની તૈયારી

અલ્ટ્રાસાઉન્ડ માટેની તૈયારી તપાસના પ્રકાર પર આધાર રાખે છે:

  • પેલ્વિક અલ્ટ્રાસાઉન્ડ માટે: મૂત્રાશય ભરેલું રાખવાની જરૂર પડી શકે છે, કારણ કે ભરેલું મૂત્રાશય અવયવોને વધુ સ્પષ્ટ રીતે જોવામાં મદદ કરે છે.
  • અન્ય પ્રકારના અલ્ટ્રાસાઉન્ડ માટે: સામાન્ય રીતે કોઈ ખાસ તૈયારીની જરૂર નથી.

તમારા ડોક્ટર અથવા ટેકનિશિયન તમને તપાસ પહેલાં શું કરવું તેની ચોક્કસ સૂચનાઓ આપશે.

અલ્ટ્રાસાઉન્ડ એ એક મૂલ્યવાન અને સુરક્ષિત નિદાન સાધન છે જે ડોકટરોને શરીરની અંદરની સ્થિતિને સમજવામાં અને યોગ્ય સારવાર યોજના બનાવવામાં મદદ કરે છે.

Similar Posts

Leave a Reply