ગોઠણ ના દુખાવા માટે શું કરવું

ગોઠણનો દુખાવો એ એક સામાન્ય સમસ્યા છે જે કોઈ પણ ઉંમરના લોકોને અસર કરી શકે છે, પરંતુ તે ખાસ કરીને વૃદ્ધાવસ્થામાં વધુ જોવા મળે છે. ગોઠણ એ શરીરનો સૌથી મોટો અને જટિલ સાંધો છે, જે ચાલવા, દોડવા, ઊભા થવા અને બેસવા જેવી દૈનિક પ્રવૃત્તિઓ માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.

ગોઠણના દુખાવા પાછળ ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જેની યોગ્ય જાણકારી અને સારવાર દુખાવામાં રાહત આપી શકે છે.

ગોઠણના દુખાવાના મુખ્ય કારણો

ગોઠણના દુખાવા પાછળના કેટલાક સામાન્ય કારણો આ મુજબ છે:

• સાંધાનો ઘસારો (Osteoarthritis): આ સૌથી સામાન્ય કારણ છે, ખાસ કરીને મોટી ઉંમરના લોકોમાં. ગોઠણના સાંધામાં હાડકાંની સપાટી પર રહેલી લીસી કાર્ટિલેજ (કાચ જેવી કોમલાસ્થિ) ઘસાઈ જવાને કારણે હાડકાં એકબીજા સાથે ઘસાય છે, જેનાથી દુખાવો, સોજો અને જડતા આવે છે.
• ઈજા (Injuries):
  • લિગામેન્ટની ઈજા (Ligament Injuries): ACL (Anterior Cruciate Ligament), PCL (Posterior Cruciate Ligament), MCL (Medial Collateral Ligament) અને LCL (Lateral Collateral Ligament) જેવા લિગામેન્ટ્સમાં ખેંચાણ કે ફાટવાથી દુખાવો થાય છે.
  • ટેન્ડિનાઇટિસ (Tendonitis): ગોઠણની આસપાસના ટેન્ડન્સમાં સોજો આવવાથી (જેમ કે પટેલર ટેન્ડિનાઇટિસ).
  • ફ્રેક્ચર (Fracture): ગોઠણના હાડકાંમાં (ફીમર, ટિબિયા, પટેલા) ફ્રેક્ચર થવું.
• સંધિવા (Arthritis):
  • રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ (Rheumatoid Arthritis).
  • ગાઉટ (Gout): શરીરમાં યુરિક એસિડનું પ્રમાણ વધવાથી સાંધામાં ક્રિસ્ટલ્સ જમા થાય છે, જેનાથી તીવ્ર દુખાવો અને સોજો આવે છે.
• વધારે વજન (Obesity): શરીરનું વધારાનું વજન ગોઠણના સાંધા પર વધુ દબાણ લાવે છે, જેનાથી ઘસારો ઝડપથી થાય છે અને દુખાવો વધે છે.
• ખોટી મુદ્રા/પોશ્ચર (Poor Posture/Alignment): ચાલવાની, ઊભા રહેવાની કે બેસવાની ખોટી રીત પણ ગોઠણના દુખાવાનું કારણ બની શકે છે.
• ચેપ (Infection): સાંધામાં ચેપ લાગવાથી પણ તીવ્ર દુખાવો, સોજો અને તાવ આવી શકે છે.

ગોઠણના દુખાવાના લક્ષણો

ગોઠણના દુખાવાના લક્ષણો કારણ અને ગંભીરતા પર આધાર રાખે છે:

• દુખાવો (હળવોથી તીવ્ર).
• સોજો અને લાલાશ.
• ગોઠણમાં જડતા, ખાસ કરીને સવારે અથવા લાંબા સમય સુધી બેસી રહ્યા પછી.
• ગોઠણને વાળવામાં કે સીધું કરવામાં મુશ્કેલી.
• ગોઠણ ખસેડતી વખતે ક્રેકીંગ કે પોપિંગ અવાજો આવવા.
• અસ્થિરતા અથવા ગોઠણ નબળું લાગવું.
• ચાલવામાં કે ઊભા રહેવામાં તકલીફ.

ગોઠણના દુખાવા માટે શું કરવું? (ઉપચાર અને રાહત)

ગોઠણના દુખાવાની સારવાર તેના કારણ પર આધાર રાખે છે. હળવા દુખાવા માટે ઘરેલું ઉપચાર અસરકારક હોઈ શકે છે, જ્યારે ગંભીર કિસ્સાઓમાં તબીબી સલાહ લેવી અનિવાર્ય છે.

1. ઘરેલું ઉપચાર અને પ્રાથમિક પગલાં:

• આરામ (Rest): ગોઠણ પર દબાણ લાવતી પ્રવૃત્તિઓથી વિરામ લો. દુખાવાવાળા પગને આરામ આપો.
• કમ્પ્રેશન (Compression): ગોઠણને હળવાશથી કમ્પ્રેશન પાટો કે ની-બ્રેસથી બાંધો. આનાથી સોજો ઓછો થાય છે અને ટેકો મળે છે.
• ઊંચાઈ પર રાખવું (Elevation): પગને હૃદયના સ્તરથી ઊંચો રાખો. આનાથી સોજો ઓછો કરવામાં મદદ મળે છે.
• વધારાનું વજન ગોઠણ પરનો ભાર ઘટાડીને દુખાવામાં નોંધપાત્ર રાહત આપી શકે છે.
• યોગ્ય ફૂટવેર (Proper Footwear): આરામદાયક, સહાયક અને યોગ્ય કુશનિંગવાળા જૂતા પહેરો.
• આહારમાં ફેરફાર:
  • હળદર: હળદરમાં કુદરતી બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો છે. દૂધમાં હળદર ઉમેરીને પી શકો છો.
  • આદુ: આદુ પણ બળતરા વિરોધી છે. આદુનો રસ અથવા આદુવાળી ચા પીવાથી ફાયદો થઈ શકે છે.
  • મેથી દાણા: રાત્રે મેથી દાણા પલાળીને સવારે ખાલી પેટે તેનું પાણી પીવાથી અને દાણા ચાવીને ખાવાથી ફાયદો થાય છે. તેમાં સોજો ઓછો કરનાર ગુણ હોય છે.
  • ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ: માછલી, ફ્લેક્સસીડ, અખરોટ જેવા ખોરાક બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
  • વિટામિન ડી અને કેલ્શિયમ: હાડકાંને મજબૂત રાખવા માટે આ જરૂરી છે. સૂર્યપ્રકાશમાંથી વિટામિન ડી મેળવો અને દૂધ, દહીં, પનીર જેવા કેલ્શિયમયુક્ત આહાર લો.
• માલિશ: સરસવના તેલ અથવા તલના તેલમાં લસણની કળી નાખી ગરમ કરીને તેલ ઠંડુ થાય પછી ગોઠણ પર હળવા હાથે માલિશ કરવાથી રક્ત પરિભ્રમણ સુધરે છે અને દુખાવામાં રાહત મળે છે.

2. કસરતો અને ફિઝિયોથેરાપી:

ગોઠણના દુખાવામાં કસરતો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, પરંતુ તે યોગ્ય રીતે કરવી અનિવાર્ય છે. કોઈપણ કસરત શરૂ કરતા પહેલા ડોક્ટર કે ફિઝિયોથેરાપિસ્ટની સલાહ લેવી જરૂરી છે.

• નબળા સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા: જાંઘના આગળના (quadriceps) અને પાછળના (hamstrings) સ્નાયુઓ, તેમજ પગના અન્ય સ્નાયુઓને મજબૂત કરતી કસરતો. આ સ્નાયુઓ ગોઠણને ટેકો આપે છે.
• કાફ રેઇઝ (Calf Raises): પગના નળાના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા.
• દિવાલ સામે બેસવું (Wall Sits): આ કસરત જાંઘના સ્નાયુઓને મજબૂત કરે છે.
• હળવી એરોબિક કસરતો:
  • ચાલવું (Walking): શરૂઆતમાં ધીમા અને ટૂંકા અંતર માટે ચાલો.
  • સાયકલિંગ (Cycling): સ્ટેશનરી સાયકલ અથવા બહાર સાયકલ ચલાવવાથી ગોઠણ પર ઓછો ભાર આવે છે અને સાંધાની ગતિશીલતા સુધરે છે.
  • સ્વિમિંગ (Swimming) અથવા વોટર એરોબિક્સ: પાણીમાં કસરત કરવાથી શરીરનું વજન ઓછું લાગે છે અને ગોઠણ પર દબાણ ઓછું આવે છે.
• સ્ટ્રેચિંગ (Stretching): નિયમિત સ્ટ્રેચિંગ સ્નાયુઓની લવચીકતા વધારે છે અને જડતા ઘટાડે છે.

3. તબીબી સારવાર:

જો ઘરેલું ઉપચાર અને જીવનશૈલીમાં ફેરફારથી રાહત ન મળે, તો તબીબી સારવાર જરૂરી બની શકે છે.

• દવાઓ:
  • નોન-સ્ટીરોઈડલ એન્ટી-ઈન્ફ્લેમેટરી ડ્રગ્સ (NSAIDs): આઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen) કે નેપ્રોક્સેન (Naproxen) જેવી દવાઓ દુખાવો અને સોજો ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
  • પેઈનકિલર્સ: ડોક્ટરના સૂચન મુજબ દુખાવા ઘટાડતી દવાઓ.
  • સપ્લિમેન્ટ્સ:
    • ગ્લુકોસામાઇન (Glucosamine)
    • કોન્ડ્રોઇટિન (Chondroitin)
• ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy): ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમારી સ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરીને તમારા માટે યોગ્ય કસરતો અને ઉપચાર યોજના બનાવી શકે છે.
• ઇન્જેક્શન (Injections):
  • હાયલ્યુરોનિક એસિડ ઇન્જેક્શન (Hyaluronic Acid Injections): આ “લ્યુબ્રિકેશન” ઇન્જેક્શન સાંધાને લ્યુબ્રિકેટ કરવામાં મદદ કરી શકે છે.
• સર્જરી (Surgery): જો અન્ય કોઈ સારવાર કામ ન કરે અને દુખાવો ગંભીર હોય, તો સર્જરી એક વિકલ્પ હોઈ શકે છે.
  • આર્થ્રોસ્કોપી (Arthroscopy): ગોઠણના સાંધામાં નાના ચીરા દ્વારા કેમેરા દાખલ કરીને મેનિસ્કસ રિપેર કે લિગામેન્ટ રિપેર જેવી સમસ્યાઓની સારવાર કરવામાં આવે છે.
  • પાર્શિયલ કે ટોટલ ની રિપ્લેસમેન્ટ (Partial or Total Knee Replacement): ગંભીર ઘસારાના કિસ્સાઓમાં, ક્ષતિગ્રસ્ત સાંધાને બદલીને કૃત્રિમ સાંધો બેસાડવામાં આવે છે.

ગોઠણના દુખાવાથી બચવા માટેના પગલાં

• નિયમિત વ્યાયામ: પગના સ્નાયુઓને મજબૂત રાખવા માટે નિયમિત કસરત કરો.
• વજન નિયંત્રણ: સ્વસ્થ વજન જાળવી રાખો.
• યોગ્ય ફૂટવેર: તમારી પ્રવૃત્તિઓ માટે યોગ્ય જૂતા પહેરો.
• યોગ્ય પોશ્ચર: ઊભા રહેતી વખતે, ચાલતી વખતે અને બેસતી વખતે યોગ્ય પોશ્ચર જાળવો.
• સાવચેતી: ભારે વજન ઉચકતી વખતે અથવા સઘન કસરત કરતી વખતે સાવચેતી રાખો.

ગોઠણનો દુખાવો એક ગંભીર સમસ્યા બની શકે છે જે તમારી દૈનિક પ્રવૃત્તિઓને અસર કરે છે. તેથી, જો તમને ગોઠણમાં સતત દુખાવો થાય અથવા તે ગંભીર હોય, તો તાત્કાલિક ડોક્ટરની સલાહ લેવી અને યોગ્ય નિદાન અને સારવાર કરાવવી ખૂબ જ જરૂરી છે.