ફ્રોઝન શોલ્ડર માટે ફિઝિયોથેરાપી
ફ્રોઝન શોલ્ડર (Frozen Shoulder) જેને તબીબી ભાષામાં એડહેસિવ કેપ્સ્યુલાઈટિસ (Adhesive Capsulitis) કહેવામાં આવે છે, તે ખભાની એક સામાન્ય પણ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિ છે. આ રોગમાં ખભાની સંધિ (Shoulder Joint) કઠણ બની જાય છે, દુખાવો થાય છે અને હલનચલનમાં ભારે મર્યાદા અનુભવાય છે. દૈનિક કાર્યો જેમ કે કપડા પહેરવા, વાળ વાળવા કે કંઈક ઊંચકવા જેવી સરળ ક્રિયાઓ પણ કપરા બની જાય છે.
આવી સ્થિતિમાં દવાઓથી થોડો આરામ મળે છે, પરંતુ ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy) એ તેનું મુખ્ય અને અસરકારક ઉપચાર છે. યોગ્ય કસરતો અને થેરાપી દ્વારા ખભાની ચાલમાં સુધારો થાય છે, દુખાવો ઘટે છે અને લાંબા ગાળે સંપૂર્ણ કાર્યક્ષમતા પુનઃપ્રાપ્ત કરવામાં મદદ મળે છે.
ફ્રોઝન શોલ્ડર એટલે શું?
ફ્રોઝન શોલ્ડર એ એવી સ્થિતિ છે જેમાં ખભાની સંધિને આવરી લેનારી કેપ્સ્યુલ (Joint Capsule) સૂજી જાય છે અને જાડું બને છે. પરિણામે ખભા હલાવવો મુશ્કેલ બની જાય છે.
આ પરિસ્થિતિ સામાન્ય રીતે ત્રણ તબક્કામાં વહેંચાય છે:
- Freezing Stage (દુખાવાનો તબક્કો) – ખભામાં સતત દુખાવો રહે છે અને હલનચલન ધીમે ધીમે ઘટવા લાગે છે.
- Frozen Stage (કઠણાઈનો તબક્કો) – દુખાવો થોડો ઓછો થાય છે પરંતુ ખભાની ચાલ ખૂબ મર્યાદિત થઈ જાય છે.
- Thawing Stage (સુધારાનો તબક્કો) – ચાલ ધીમે ધીમે પાછી આવવા લાગે છે.
ફ્રોઝન શોલ્ડર થવાના કારણો
- ડાયાબિટીસ ધરાવતા દર્દીઓમાં સામાન્ય કરતાં વધુ જોવા મળે છે.
- લાંબા સમય સુધી ખભા હલાવ્યા વગર રહેવું (જેમ કે સર્જરી કે ઇજા પછી).
- ખભાની ઈજા અથવા ફ્રેક્ચર.
- થાઇરોઇડ, હાર્ટ ડિસીઝ કે પાર્કિન્સન્સ જેવા રોગો.
- અજ્ઞાત (Idiopathic) કારણો – ક્યારેક કોઈ સ્પષ્ટ કારણ વગર પણ થઈ શકે છે.
ફિઝિયોથેરાપીનો મહત્ત્વ
ફ્રોઝન શોલ્ડર માટે દવા કે ઈન્જેક્શન તાત્કાલિક રાહત આપી શકે છે, પરંતુ લાંબા ગાળાના ઉપચારમાં ફિઝિયોથેરાપી એ આધારસ્તંભ છે.
ફિઝિયોથેરાપી દ્વારા:
- ખભાની ગતિ (Range of Motion) સુધરે છે.
- દુખાવો અને સોજો ઓછો થાય છે.
- ખભાના પેશીઓ મજબૂત બને છે.
- રોજિંદા કાર્યો સરળ બને છે.
ફિઝિયોથેરાપીમાં ઉપયોગ થતી પદ્ધતિઓ
1. હીટ થેરાપી
- ગરમ પાણીની થેલી કે ઈન્ફ્રારેડ લેમ્પ દ્વારા ખભાને ગરમ કરવામાં આવે છે.
- ગરમીથી રક્તપ્રવાહ વધે છે અને પેશીઓ શિથિલ થાય છે.
2. અલ્ટ્રાસાઉન્ડ થેરાપી
- હાઈ ફ્રિક્વન્સી સાઉન્ડ વેવ્સ દ્વારા અંદર સુધી ગરમી પહોંચે છે.
- સોજો અને દુખાવો ઘટાડવામાં મદદરૂપ.
3. TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation)
- નાની વીજ પ્રવાહની મદદથી નર્વને ઉત્તેજિત કરવામાં આવે છે.
- દુખાવો નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે.
4. મેન્યુઅલ થેરાપી
- ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ દ્વારા હાથથી હળવા સ્ટ્રેચ અને મોબિલાઈઝેશન કરવામાં આવે છે.
- ખભાની કેપ્સ્યુલ ધીમે ધીમે ઢીલી પડે છે.
5. કસરતો (Exercises)
ફ્રોઝન શોલ્ડર માટે કસરતો અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.
ફ્રોઝન શોલ્ડર માટે મુખ્ય કસરતો
- Pendulum Exercise (ઝુલાવવાની કસરત)
- આગળ વાળી ઊભા રહીને હાથને નીચે લટકાવવો.
- હળવે હળવે ગોળ ફેરવો.
- ખભાની કઠણાઈ ઘટાડે છે.
- Towel Stretch (તોળિયાની કસરત)
- તોળિયાનો એક છેડો એક હાથથી પકડીને પાછળ લઈ જવો.
- બીજો હાથ નીચે પરથી પકડીને ઉપર ખેંચવો.
- ખભાની લવચીકતા વધે છે.
- Finger Walk (દીવાલ પર આંગળી ચાલ)
- દીવાલ સામે ઊભા રહીને આંગળીઓથી ધીમે ધીમે ઉપર ચઢાવવી.
- ખભાની ચાલમાં વધારો કરે છે.
- Cross-body Stretch
- એક હાથને સામેની તરફ લઈ જઈ બીજા હાથથી ખેંચવો.
- ખભાની પેશીઓમાં ખેંચાવ આવે છે.
- External Rotation with Stick
- સ્ટિક અથવા લાકડી બંને હાથમાં પકડી રાખવી.
- સ્વસ્થ હાથથી સ્ટિકને ધકેલીને બીજો હાથ બહારની બાજુ ફરવો.
કસરત કરતી વખતે ધ્યાન રાખવાની બાબતો
- કસરત હળવી અને ધીમે ધીમે કરવી.
- દુખાવો સહન ન થાય ત્યાં સુધી જ કરવી.
- નિયમિતતા સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે – દરરોજ 15–30 મિનિટ કસરત કરવી.
- ડોક્ટર કે ફિઝિયોથેરાપિસ્ટની સલાહ વિના કઠિન કસરતો કરવી નહીં.
ફિઝિયોથેરાપીનો સમયગાળો
ફ્રોઝન શોલ્ડર ધીમે ધીમે સાજો થતો રોગ છે.
- સામાન્ય રીતે 6 મહિના થી 1.5 વર્ષ સુધી ફિઝિયોથેરાપી જરૂરી પડી શકે છે.
- નિયમિત થેરાપીથી મોટાભાગના દર્દીઓમાં 90% સુધી સુધારો જોવા મળે છે.
ઘરગથ્થું કાળજી સાથેનું સંયોજન
ફિઝિયોથેરાપી સાથે ઘરગથ્થું કાળજી પણ મહત્વપૂર્ણ છે:
- ગરમ પાણીથી સેક કરવો.
- ખભાને હલાવતી હળવી કસરતો ઘરમાં ચાલુ રાખવી.
- ભારે ભાર ઊંચકવાનું ટાળવું.
- ખભાને લાંબા સમય માટે સ્થિર ન રાખવો.
તારણ
ફ્રોઝન શોલ્ડર એક લાંબા ગાળાનો પરંતુ ઉપચાર્ય રોગ છે. ફિઝિયોથેરાપી તેની સારવારમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવે છે. નિયમિત કસરતો, થેરાપી પદ્ધતિઓ અને ઘરગથ્થું કાળજીથી ખભાની ચાલ પુનઃસ્થાપિત કરી શકાય છે. સૌથી અગત્યનું એ છે કે દર્દી ધીરજ રાખે અને સતત થેરાપી કરતો રહે.
