વૃદ્ધોમાં પડવાની સમસ્યા
વૃદ્ધાવસ્થા એ જીવનનો એક એવો તબક્કો છે, જેમાં શરીર અને મન બંનેમાં ઘણા ફેરફારો થાય છે. આ ફેરફારોને કારણે, વૃદ્ધોમાં પડવાનો (પડી જવાનો) ભય અને તેની સાથે સંકળાયેલી સમસ્યાઓ સામાન્ય બની જાય છે. વિશ્વ આરોગ્ય સંગઠન (WHO) ના અંદાજ મુજબ, 65 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લગભગ 28-35% લોકો દર વર્ષે પડે છે, અને 70 વર્ષથી વધુ ઉંમરના લોકોમાં આ સંખ્યા 32-42% સુધી પહોંચી જાય છે.
પડવું એ માત્ર શારીરિક ઈજાઓ, જેમ કે હાડકાંનું ભાંગવું (ખાસ કરીને હિપ ફ્રેક્ચર), નું કારણ નથી, પરંતુ તેનાથી માનસિક ડર, આત્મવિશ્વાસમાં ઘટાડો અને સામાજિક એકલતા પણ વધી શકે છે.
આ લેખમાં, આપણે વૃદ્ધોમાં પડવાની સમસ્યાના મુખ્ય કારણો, તેના ઉપચાર અને સૌથી અગત્યનું, તેને અટકાવવા માટેના અસરકારક નિવારક પગલાં વિશે વિગતવાર ચર્ચા કરીશું.
વૃદ્ધોમાં પડવાના મુખ્ય કારણો
પડવાની સમસ્યાનું કોઈ એક કારણ નથી, પરંતુ તે ઘણા આંતરિક અને બાહ્ય પરિબળોનું સંયોજન છે.
આંતરિક (શારીરિક) કારણો:
- સ્નાયુઓની નબળાઈ અને લવચીકતામાં ઘટાડો: ઉંમર વધવાની સાથે, સ્નાયુઓનું દળ અને શક્તિ ઘટે છે, જેનાથી શરીર નબળું પડે છે.
- સંતુલન અને સંકલનમાં ઘટાડો: આંતરિક કાનમાં રહેલી વેસ્ટિબ્યુલર સિસ્ટમ (જે સંતુલન જાળવવામાં મદદ કરે છે), નર્વસ સિસ્ટમ અને સ્નાયુઓ વચ્ચેનું સંકલન ઓછું થાય છે.
- દ્રષ્ટિની સમસ્યાઓ: મોતીયાબિંદુ અથવા અન્ય દ્રષ્ટિની સમસ્યાઓને કારણે વસ્તુઓને યોગ્ય રીતે જોઈ શકાતી નથી, જેનાથી અવરોધો ઓળખવા મુશ્કેલ બને છે.
- ક્રોનિક રોગો: પાર્કિન્સન રોગ, સ્ટ્રોક, સંધિવા અને લો બ્લડ પ્રેશર (ઓર્થોસ્ટેટિક હાયપોટેન્શન) જેવી પરિસ્થિતિઓ પણ પડવાનું જોખમ વધારે છે.
- દવાઓ: અમુક દવાઓ, જેમ કે ઊંઘની ગોળીઓ, બ્લડ પ્રેશરની દવાઓ, અથવા ડિપ્રેશન વિરોધી દવાઓ, ચક્કર આવવા અથવા અસ્થિરતાનું કારણ બની શકે છે.
બાહ્ય (વાતાવરણીય) કારણો:
- ઘરમાં અવરોધો: ફ્લોર પર ઢીલા કાર્પેટ, અવ્યવસ્થિત વસ્તુઓ, ઢીલા વાયર, અથવા અસમાન સપાટી.
- અપૂરતો પ્રકાશ: સીડીઓ, બાથરૂમ અને રસોડા જેવા વિસ્તારોમાં અપૂરતો પ્રકાશ.
- ફિસલણવાળી સપાટી: બાથરૂમ અને રસોડામાં ભીના અને લપસણા ફ્લોર.
- ખોટા પગરખાં: ઢીલા અથવા બિન-ફિટિંગ પગરખાં જે યોગ્ય ટેકો ન આપે.
પડવાની સમસ્યાનો ઉપચાર અને નિવારણ
પડવાની સમસ્યાને અટકાવવી એ તેના ઉપચાર કરતાં વધુ અસરકારક છે. જોકે, બંને બાબતો એકબીજા સાથે જોડાયેલી છે.
1. શારીરિક સુધારણા (ફિઝિયોથેરાપી)
ફિઝિયોથેરાપી એ વૃદ્ધોમાં પડવાનું જોખમ ઘટાડવા માટેનો સૌથી અસરકારક માર્ગ છે. એક ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ વ્યક્તિની સ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરે છે અને એક વ્યક્તિગત કાર્યક્રમ બનાવે છે.
- સંતુલન તાલીમ (Balance Training): સંતુલનને સુધારી શકાય છે. ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ ઘણા સંતુલન સંબંધિત વ્યાયામ શીખવે છે જે શરીરને સ્થિર કરવામાં મદદ કરે છે. ઉદાહરણ તરીકે, એક પગ પર ઊભા રહેવું, અથવા ટંડેમ સ્ટેન્સમાં ઊભા રહેવું.
- શક્તિ તાલીમ (Strength Training): સ્નાયુઓની નબળાઈને દૂર કરવા માટે, પગ, હિપ અને કોર (પેટ અને પીઠ) ના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવે છે. આમાં હળવા વજન, પ્રતિકાર બેન્ડ, અને બોડીવેટ વ્યાયામનો ઉપયોગ થાય છે.
- ચાલવાની તાલીમ (Gait Training): ચાલવાની રીત (ગાઈટ) માં સુધારો કરવાથી વ્યક્તિ વધુ સ્થિર અને આત્મવિશ્વાસ સાથે ચાલી શકે છે. ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ ચાલવાની ગતિ, પગલાંની લંબાઈ અને પહોળાઈને સુધારવા પર કામ કરે છે.
- લવચીકતા વ્યાયામ (Flexibility Exercises): નિયમિત સ્ટ્રેચિંગ કરવાથી સાંધાઓની ગતિની સીમા જળવાઈ રહે છે અને સ્નાયુઓમાં તંગતા ઓછી થાય છે.
2. ઘરેલું વાતાવરણમાં ફેરફાર
ઘરને સુરક્ષિત બનાવવું એ પડવાનું જોખમ ઘટાડવા માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
- ફ્લોર: બધા ઢીલા કાર્પેટ અથવા ચટાઈ દૂર કરો. ફ્લોરને લપસણો ન રાખો. બાથરૂમ અને રસોડામાં એન્ટી-સ્લિપ મેટનો ઉપયોગ કરો.
- અવરોધો: ચાલવાના રસ્તાઓ પરથી બધી અવ્યવસ્થિત વસ્તુઓ, ઇલેક્ટ્રિક વાયર અને અન્ય અવરોધોને દૂર કરો.
- પ્રકાશ: ઘરના તમામ વિસ્તારોમાં, ખાસ કરીને સીડીઓ અને બાથરૂમમાં, પૂરતો અને સારો પ્રકાશ રાખો.
- રેલિંગ: સીડીઓ અને બાથરૂમમાં હેન્ડરેલ્સ લગાવો.
- ફર્નિચર: ફર્નિચરને એવી રીતે ગોઠવો કે તે ચાલવાના માર્ગને અવરોધે નહીં.
- પગરખાં: સારી પકડવાળા અને ફિટિંગ પગરખાં પહેરો, જે પગને યોગ્ય ટેકો આપે.
3. તબીબી વ્યવસ્થાપન
- નિયમિત ડૉક્ટરની મુલાકાત: તમારા ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ નિયમિત ચેકઅપ કરાવો.
- દવાઓની સમીક્ષા: ડૉક્ટર સાથે તમારી દવાઓની સમીક્ષા કરો, ખાસ કરીને જો તે તમને ચક્કર કે અસ્થિરતાનો અનુભવ કરાવતી હોય.
- આંખની તપાસ: નિયમિત આંખની તપાસ કરાવીને ખાતરી કરો કે તમારી દ્રષ્ટિ સ્પષ્ટ છે.
નિષ્કર્ષ
વૃદ્ધોમાં પડવું એ એક ગંભીર અને રોકી શકાય તેવી સમસ્યા છે. તેનો સામનો કરવા માટે એક વ્યાપક અને બહુ-આયામી અભિગમ જરૂરી છે.
ફિઝિયોથેરાપી દ્વારા શારીરિક સંતુલન, શક્તિ અને લવચીકતામાં સુધારો કરવો, ઘરના વાતાવરણને સુરક્ષિત બનાવવું અને તબીબી સલાહનું પાલન કરવું – આ બધા પગલાં વૃદ્ધોને પડવાના જોખમથી બચાવી શકે છે. આનાથી તેઓ માત્ર શારીરિક રીતે સુરક્ષિત નહીં, પરંતુ આત્મવિશ્વાસથી ભરપૂર અને સ્વતંત્ર જીવન જીવી શકશે. પરિવાર અને કેરગિવર્સ તરીકે, આપણે આ બાબતો પર ધ્યાન આપવું અને આપણા પ્રિયજનોને સુરક્ષિત રાખવા માટે મદદ કરવી એ આપણી જવાબદારી છે.
