એડિસન રોગ

એડિસન રોગ શું છે?

એડિસન રોગ, જેને પ્રાથમિક એડ્રેનલ અપૂર્ણતા અથવા હાયપોએડ્રેનાલિઝમ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે એક દુર્લભ સ્થિતિ છે જે ત્યારે થાય છે જ્યારે એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ પૂરતા પ્રમાણમાં અમુક હોર્મોન્સ ઉત્પન્ન કરતી નથી. આ હોર્મોન્સમાં મુખ્યત્વે કોર્ટિસોલ અને કેટલીકવાર એલ્ડોસ્ટેરોનનો સમાવેશ થાય છે.

એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ શું કરે છે?

એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ બે નાની ગ્રંથીઓ છે જે દરેક કિડનીની ઉપર આવેલી હોય છે. તેઓ ઘણા મહત્વપૂર્ણ હોર્મોન્સ ઉત્પન્ન કરે છે જે શરીરમાં વિવિધ કાર્યોને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• કોર્ટિસોલ: તણાવ સામે શરીરની પ્રતિક્રિયાને નિયંત્રિત કરે છે, ચયાપચય, રોગપ્રતિકારક શક્તિ અને બ્લડ પ્રેશરને અસર કરે છે.
• એલ્ડોસ્ટેરોન: શરીરમાં સોડિયમ અને પોટેશિયમનું સંતુલન જાળવવામાં મદદ કરે છે, જે બ્લડ પ્રેશરને નિયંત્રિત કરે છે.
• એન્ડ્રોજન: પુરુષોમાં જાતીય વિકાસ માટે જવાબદાર હોર્મોન્સ છે અને સ્ત્રીઓમાં પણ થોડી માત્રામાં ઉત્પન્ન થાય છે.

એડિસન રોગના કારણો:

એડિસન રોગ ત્યારે થાય છે જ્યારે એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ ક્ષતિગ્રસ્ત થાય છે અને પૂરતા પ્રમાણમાં હોર્મોન્સ ઉત્પન્ન કરી શકતી નથી. આના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જેમાં સૌથી સામાન્ય કારણો નીચે મુજબ છે:

• ઓટોઇમ્યુન રોગ: આમાં, શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ ભૂલથી એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ પર હુમલો કરે છે અને તેને નુકસાન પહોંચાડે છે. આ વિકસિત દેશોમાં એડિસન રોગનું સૌથી સામાન્ય કારણ છે.
• ચેપ: ક્ષય રોગ (ટીબી), ફંગલ ચેપ અથવા એચઆઇવી/એઇડ્સ જેવા ચેપ એડ્રેનલ ગ્રંથીઓને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• અન્ય રોગો: એડ્રેનલ ગ્રંથીઓમાં કેન્સર ફેલાવો અથવા એમિલોઇડિસિસ જેવા રોગો પણ એડિસન રોગનું કારણ બની શકે છે.
• લોહી નીકળવું: બંને એડ્રેનલ ગ્રંથીઓમાં લોહી નીકળવું.
• સર્જરી: એડ્રેનલ ગ્રંથીઓને દૂર કરવા માટેની સર્જરી.
• અમુક દવાઓ: કેટલીક દવાઓ એડ્રેનલ કાર્યમાં દખલ કરી શકે છે.

એડિસન રોગના લક્ષણો:

એડિસન રોગના લક્ષણો ધીમે ધીમે ઘણા મહિનાઓ અથવા વર્ષોમાં વિકસી શકે છે. શરૂઆતના લક્ષણો ઘણીવાર બિન-વિશિષ્ટ હોય છે અને અન્ય સામાન્ય બીમારીઓ જેવા હોઈ શકે છે, જેના કારણે તેનું નિદાન મુશ્કેલ બની શકે છે. સામાન્ય લક્ષણોમાં શામેલ છે:

• સતત થાક અને નબળાઈ
• ભૂખ ન લાગવી અને વજન ઘટવું
• નીચું બ્લડ પ્રેશર, જે ઊભા થવા પર ચક્કર અથવા બેહોશીનું કારણ બની શકે છે
• ત્વચાના અમુક વિસ્તારોમાં ઘાટા રંગના ડાઘા પડવા (હાયપરપીગ્મેન્ટેશન), ખાસ કરીને ત્વચાની ગડીઓ, ડાઘા અને પેઢાં પર
• મીઠું ખાવાની તીવ્ર ઇચ્છા
• ઉબકા, ઉલટી અને પેટમાં દુખાવો
• સ્નાયુઓ અને સાંધામાં દુખાવો
• ચિડિયાપણું અને ડિપ્રેશન
• સ્ત્રીઓમાં માસિક અનિયમિતતા અથવા બંધ થવું
• શરીરના વાળ ગુમાવવા

એડ્રેનલ ક્રાઇસિસ:

જો એડિસન રોગની સારવાર ન કરવામાં આવે, તો તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિઓ (જેમ કે ઇજા, બીમારી અથવા સર્જરી) એડ્રેનલ ક્રાઇસિસને ઉત્તેજિત કરી શકે છે. આ એક જીવલેણ સ્થિતિ છે જેના લક્ષણોમાં અચાનક તીવ્ર નબળાઈ, પેટમાં, પીઠમાં અથવા પગમાં તીવ્ર દુખાવો, ગંભીર ઉલટી અને ઝાડા, ડિહાઇડ્રેશન, નીચું બ્લડ પ્રેશર અને બેહોશીનો સમાવેશ થાય છે. એડ્રેનલ ક્રાઇસિસ માટે તાત્કાલિક તબીબી સારવારની જરૂર પડે છે.

એડિસન રોગનું નિદાન અને સારવાર:

એડિસન રોગનું નિદાન સામાન્ય રીતે લોહી પરીક્ષણો દ્વારા થાય છે જે કોર્ટિસોલ અને એડ્રેનોકોર્ટિકોટ્રોપિક હોર્મોન (ACTH) ના સ્તરને માપે છે. ACTH સ્ટિમ્યુલેશન ટેસ્ટ પણ કરવામાં આવે છે. કેટલીકવાર કારણ જાણવા માટે ઇમેજિંગ પરીક્ષણો (જેમ કે સીટી સ્કેન અથવા એમઆરઆઈ) ની જરૂર પડી શકે છે.

એડિસન રોગની સારવારમાં ગુમ થયેલા હોર્મોન્સને બદલવા માટે આજીવન હોર્મોન રિપ્લેસમેન્ટ થેરાપીનો સમાવેશ થાય છે. આમાં સામાન્ય રીતે કોર્ટિસોલને બદલવા માટે હાઇડ્રોકોર્ટિસોન અથવા પ્રેડનીસોલોન અને એલ્ડોસ્ટેરોનને બદલવા માટે ફ્લુડ્રોકોર્ટિસોન નામની દવાઓ લેવાનો સમાવેશ થાય છે. તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિઓમાં દવાઓની માત્રાને સમાયોજિત કરવાની જરૂર પડી શકે છે. એડ્રેનલ ક્રાઇસિસની સારવારમાં ઇન્ટ્રાવેનસ કોર્ટિસોલ ઇન્જેક્શન અને પ્રવાહીનો સમાવેશ થાય છે.

એડિસન રોગ એક ગંભીર સ્થિતિ છે, પરંતુ યોગ્ય સારવારથી મોટાભાગના લોકો સામાન્ય અને સક્રિય જીવન જીવી શકે છે. જો તમને એડિસન રોગના લક્ષણો જણાય તો તમારે તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.

એડિસન રોગ નાં કારણો શું છે?

એડિસન રોગ થવા પાછળ ઘણા કારણો જવાબદાર હોઈ શકે છે, જેમને મુખ્યત્વે બે ભાગમાં વહેંચી શકાય છે:

1. પ્રાથમિક એડ્રેનલ અપૂર્ણતા (એડિસન રોગ): આ સ્થિતિમાં, એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ પોતે જ ક્ષતિગ્રસ્ત થાય છે અને પૂરતા પ્રમાણમાં હોર્મોન્સ ઉત્પન્ન કરી શકતી નથી. તેના મુખ્ય કારણો નીચે મુજબ છે:

• ઓટોઇમ્યુન રોગ: આ એડિસન રોગનું સૌથી સામાન્ય કારણ છે. શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ ભૂલથી એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ પર હુમલો કરે છે અને તેના કોષોને નુકસાન પહોંચાડે છે. આના કારણે કોર્ટિસોલ અને એલ્ડોસ્ટેરોનનું ઉત્પાદન ઘટી જાય છે.
• ચેપ:
  • ક્ષય રોગ (ટીબી): વિશ્વભરમાં એડિસન રોગનું એક મહત્વનું કારણ છે, ખાસ કરીને વિકાસશીલ દેશોમાં. ટીબી એડ્રેનલ ગ્રંથીઓને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
  • ફંગલ ચેપ: હિસ્ટોપ્લાસ્મોસિસ, ક્રિપ્ટોકોકોસીસ અને બ્લાસ્ટોમાયકોસીસ જેવા ફંગલ ચેપ એડ્રેનલ ગ્રંથીઓને અસર કરી શકે છે.
  • એચઆઇવી/એઇડ્સ: નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકોમાં અમુક ચેપ એડ્રેનલ અપૂર્ણતાનું કારણ બની શકે છે.
  • અન્ય ચેપ પણ ભાગ ભજવી શકે છે.
• એડ્રેનલ ગ્રંથીઓમાં રક્તસ્ત્રાવ (હેમરેજ): ગંભીર ઇજાઓ, ચેપ અથવા અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓના કારણે એડ્રેનલ ગ્રંથીઓમાં ભારે રક્તસ્ત્રાવ થઈ શકે છે, જે તેમને નુકસાન પહોંચાડે છે.
• કેન્સર: શરીરના અન્ય ભાગોમાંથી કેન્સર કોષો એડ્રેનલ ગ્રંથીઓમાં ફેલાય (મેટાસ્ટેસિસ) અને તેમના કાર્યને અવરોધે છે.
• એમિલોઇડિસિસ: આ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં એમિલોઇડ નામનું પ્રોટીન એડ્રેનલ ગ્રંથીઓમાં જમા થાય છે અને તેમને નુકસાન પહોંચાડે છે.
• જન્મજાત કારણો: કેટલીક વારસાગત પરિસ્થિતિઓ એડ્રેનલ ગ્રંથીઓના વિકાસ અથવા કાર્યને અસર કરી શકે છે.
• અમુક દવાઓ: કેટલીક દવાઓ એડ્રેનલ હોર્મોન્સના ઉત્પાદનમાં દખલ કરી શકે છે.
• એડ્રેનલ ગ્રંથીઓને દૂર કરવા માટેની સર્જરી (એડ્રેનાલેક્ટોમી): જો કોઈ તબીબી કારણોસર બંને એડ્રેનલ ગ્રંથીઓને દૂર કરવી પડે તો એડિસન રોગ થાય છે.

2. ગૌણ એડ્રેનલ અપૂર્ણતા: આ સ્થિતિમાં, સમસ્યા એડ્રેનલ ગ્રંથીઓમાં નથી હોતી, પરંતુ પિટ્યુટરી ગ્રંથિમાં હોય છે. પિટ્યુટરી ગ્રંથિ એડ્રેનોકોર્ટિકોટ્રોપિક હોર્મોન (ACTH) ઉત્પન્ન કરે છે, જે એડ્રેનલ ગ્રંથીઓને કોર્ટિસોલ ઉત્પન્ન કરવા માટે ઉત્તેજિત કરે છે. જો પિટ્યુટરી ગ્રંથિ પૂરતું ACTH ઉત્પન્ન ન કરે, તો એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ પૂરતું કોર્ટિસોલ બનાવી શકતી નથી. ગૌણ એડ્રેનલ અપૂર્ણતાના કારણોમાં શામેલ છે:

• પિટ્યુટરી ગાંઠો: પિટ્યુટરી ગ્રંથિ પરની ગાંઠો ACTH ના ઉત્પાદનમાં દખલ કરી શકે છે.
• પિટ્યુટરી સર્જરી અથવા રેડિયેશન: પિટ્યુટરી ગ્રંથિ પર કરવામાં આવેલી સર્જરી અથવા રેડિયેશન સારવાર તેને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• મગજની ઇજા: મગજની ઇજા પિટ્યુટરી ગ્રંથિને અસર કરી શકે છે.
• હાયપોથેલેમસની સમસ્યાઓ: હાયપોથેલેમસ એક મગજનો ભાગ છે જે પિટ્યુટરી ગ્રંથિને નિયંત્રિત કરે છે. હાયપોથેલેમસની સમસ્યાઓ ACTH ના ઉત્પાદનને અસર કરી શકે છે.
• કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સનો લાંબા ગાળાનો ઉપયોગ અચાનક બંધ કરવો: લાંબા સમય સુધી કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સ લેવાથી શરીરનું કુદરતી કોર્ટિસોલ ઉત્પાદન દબાઈ જાય છે. જો આ દવાઓ અચાનક બંધ કરવામાં આવે તો, શરીરને પૂરતું કોર્ટિસોલ ઉત્પન્ન કરવામાં સમય લાગી શકે છે, જેના કારણે ગૌણ એડ્રેનલ અપૂર્ણતા થઈ શકે છે.

એડિસન રોગના ચોક્કસ કારણની ઓળખ કરવી સારવાર અને સંચાલન માટે મહત્વપૂર્ણ છે. જો તમને એડિસન રોગના લક્ષણો જણાય તો તબીબી સલાહ લેવી જરૂરી છે.

એડિસન રોગ નાં ચિહ્નો અનેનાં લક્ષણો શું છે?

એડિસન રોગના ચિહ્નો અને લક્ષણો ધીમે ધીમે ઘણા મહિનાઓ કે વર્ષોમાં વિકસી શકે છે. શરૂઆતના લક્ષણો ઘણીવાર સામાન્ય બીમારીઓ જેવા હોવાથી તેનું નિદાન કરવું મુશ્કેલ બની શકે છે. એડિસન રોગના મુખ્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો નીચે મુજબ છે:

સામાન્ય લક્ષણો:

• સતત થાક અને નબળાઈ: આ એક ખૂબ જ સામાન્ય અને શરૂઆતનું લક્ષણ છે. વ્યક્તિને સતત થાક અને ઊર્જાનો અભાવ લાગે છે, જે આરામ કરવાથી પણ દૂર થતો નથી.
• ભૂખ ન લાગવી અને વજન ઘટવું: ખોરાક પ્રત્યે અરુચિ અને અણગમો રહે છે, જેના કારણે ધીમે ધીમે વજન ઘટવા લાગે છે.
• નીચું બ્લડ પ્રેશર (હાયપોટેન્શન): બ્લડ પ્રેશર સામાન્ય કરતાં ઓછું રહે છે, જેના કારણે ઊભા થવા પર ચક્કર આવવા અથવા બેહોશી જેવું લાગી શકે છે (ઓર્થોસ્ટેટિક હાયપોટેન્શન).
• ત્વચામાં ફેરફાર (હાયપરપીગ્મેન્ટેશન): ત્વચાના અમુક ભાગો ઘાટા પડી જાય છે, ખાસ કરીને ત્વચાની ગડીઓ (જેમ કે હથેળીની રેખાઓ), ડાઘા, પેઢાં અને હોઠની અંદરની બાજુ. આ ફેરફાર સૂર્યપ્રકાશના સંપર્કમાં આવતા વિસ્તારોમાં વધુ દેખાય છે.
• મીઠું ખાવાની તીવ્ર ઇચ્છા (સોલ્ટ ક્રેવિંગ): શરીરમાં સોડિયમનું સ્તર ઓછું હોવાથી મીઠું ખાવાની તીવ્ર ઇચ્છા થાય છે.
• ઉબકા, ઉલટી અને પેટમાં દુખાવો: પાચનતંત્ર સંબંધિત સમસ્યાઓ પણ જોવા મળી શકે છે.
• સ્નાયુઓ અને સાંધામાં દુખાવો: શરીરના સ્નાયુઓ અને સાંધામાં દુખાવો અને અકડાઈ રહે છે.
• ચિડિયાપણું અને ડિપ્રેશન: માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર પણ અસર થઈ શકે છે, જેમાં ચીડિયાપણું, ઉદાસીનતા અને હતાશા જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે.

અન્ય લક્ષણો:

• શરીરના વાળ ગુમાવવા: ખાસ કરીને સ્ત્રીઓમાં જનનાંગો અને બગલના વાળ ઓછા થઈ શકે છે.
• સ્ત્રીઓમાં માસિક અનિયમિતતા અથવા બંધ થવું.
• લો બ્લડ શુગર (હાયપોગ્લાયસેમિયા): અમુક કિસ્સાઓમાં લોહીમાં શર્કરાનું સ્તર ઘટી શકે છે, જેના કારણે નબળાઈ, ધ્રુજારી અને મૂંઝવણ થઈ શકે છે.
• પાણીની તરસ અને વારંવાર પેશાબ આવવો.

એડ્રેનલ ક્રાઇસિસ (તીવ્ર એડ્રેનલ અપૂર્ણતા):

જો એડિસન રોગની સારવાર ન કરવામાં આવે અથવા તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિઓ (જેમ કે ઇજા, બીમારી, સર્જરી) આવે તો એડ્રેનલ ક્રાઇસિસ થઈ શકે છે, જે એક જીવલેણ સ્થિતિ છે. તેના લક્ષણો અચાનક અને ગંભીર હોય છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• તીવ્ર નબળાઈ.
• પેટ, પીઠ અથવા પગમાં અચાનક તીવ્ર દુખાવો.
• ગંભીર ઉલટી અને ઝાડા, જેના કારણે ડિહાઇડ્રેશન થાય છે.
• નીચું બ્લડ પ્રેશર અને બેહોશી.
• તાવ.
• મૂંઝવણ અથવા આસપાસના વાતાવરણ પ્રત્યે ઓછી સભાનતા.
• આઘાત (શોક).

જો તમને અથવા તમારા કોઈ પરિચિતને એડિસન રોગના લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડોક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. એડ્રેનલ ક્રાઇસિસ એક તબીબી કટોકટી છે અને તાત્કાલિક સારવારની જરૂર પડે છે.

એડિસન રોગ નું જોખમ કોને વધારે છે?

એડિસન રોગનું જોખમ અમુક ચોક્કસ પરિબળો ધરાવતા લોકોને વધારે હોય છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

1. ઓટોઇમ્યુન રોગો ધરાવતા લોકો:

• જે લોકોને અન્ય ઓટોઇમ્યુન રોગો હોય છે, જેમ કે:
  • ટાઇપ 1 ડાયાબિટીસ
  • હાઇપોથાઇરોડિઝમ (ઓછી કાર્યરત થાઇરોઇડ ગ્રંથિ)
  • હાઇપરથાઇરોડિઝમ (વધુ કાર્યરત થાઇરોઇડ ગ્રંથિ, ગ્રેવ્સ રોગ)
  • પરનિશિયસ એનિમિયા (વિટામિન બી12 ની ઉણપને કારણે થતો એનિમિયા)
  • વિટિલિગો (ત્વચા પર સફેદ ડાઘા)
  • ડર્મેટાઇટિસ હર્પેટિફોર્મિસ (ખંજવાળવાળી ત્વચાનો રોગ)
  • માયસ્થેનિયા ગ્રેવિસ (સ્નાયુઓની નબળાઈ) તેમને એડિસન રોગ થવાની શક્યતા વધુ હોય છે. ઓટોઇમ્યુન પોલિએન્ડોક્રાઇન સિન્ડ્રોમ ધરાવતા લોકોમાં આ જોખમ ખાસ કરીને વધારે હોય છે.

2. અમુક ચોક્કસ ચેપ ધરાવતા લોકો:

• ક્ષય રોગ (ટીબી)
• એચઆઇવી/એઇડ્સ
• અમુક ફંગલ ચેપ

3. એડ્રેનલ ગ્રંથીઓને નુકસાન પહોંચાડતી પરિસ્થિતિઓ ધરાવતા લોકો:

• એડ્રેનલ ગ્રંથીઓમાં રક્તસ્ત્રાવ
• એડ્રેનલ ગ્રંથીઓમાં કેન્સર ફેલાવો
• એમિલોઇડિસિસ

4. અમુક દવાઓ લેતા લોકો:

• કેટલીક એન્ટિફંગલ દવાઓ
• એટોમિડેટ (એનેસ્થેટિક દવા)

5. એડ્રેનલ ગ્રંથીઓની સર્જરી કરાવેલ લોકો:

• જે લોકોએ બંને એડ્રેનલ ગ્રંથીઓને દૂર કરાવ્યા હોય તેમને એડિસન રોગ થાય છે.

6. અમુક આનુવંશિક પરિસ્થિતિઓ ધરાવતા લોકો:

• અમુક દુર્લભ આનુવંશિક વિકૃતિઓ એડ્રેનલ ગ્રંથીઓના કાર્યને અસર કરી શકે છે.

7. પિટ્યુટરી ગ્રંથિની સમસ્યાઓ ધરાવતા લોકો (ગૌણ એડ્રેનલ અપૂર્ણતા):

• પિટ્યુટરી ગાંઠો
• પિટ્યુટરી સર્જરી અથવા રેડિયેશન
• મગજની ઇજા

8. કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સનો લાંબા ગાળાનો ઉપયોગ અચાનક બંધ કરનાર લોકો (ગૌણ એડ્રેનલ અપૂર્ણતા):

• લાંબા સમય સુધી સ્ટેરોઇડ દવાઓ લીધા પછી તેને અચાનક બંધ કરવાથી શરીરનું કુદરતી કોર્ટિસોલ ઉત્પાદન પુનઃશરૂ થવામાં સમય લાગી શકે છે.

એ નોંધવું અગત્યનું છે કે ઘણા લોકોમાં એડિસન રોગ માટે કોઈ સ્પષ્ટ જોખમ પરિબળ હોતું નથી. જો તમને એડિસન રોગના લક્ષણો જણાય તો તમારે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ, ભલે તમારી પાસે આમાંથી કોઈ જોખમ પરિબળ ન હોય.

વધુમાં, એડિસન રોગ કોઈપણ ઉંમરે થઈ શકે છે, પરંતુ તે સામાન્ય રીતે 30 થી 50 વર્ષની વયના લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે અને સ્ત્રીઓમાં તેનું પ્રમાણ પુરુષો કરતાં થોડું વધારે છે.

એડિસન રોગ સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

એડિસન રોગ, ખાસ કરીને ઓટોઇમ્યુન પ્રકારનો, અન્ય ઓટોઇમ્યુન રોગો સાથે સંકળાયેલો હોઈ શકે છે. આનું કારણ એ છે કે શરીરમાં એક ઓટોઇમ્યુન પ્રતિક્રિયા વિકસાવવાની વૃત્તિ ધરાવતા લોકોમાં એક કરતાં વધુ ઓટોઇમ્યુન સ્થિતિઓ થવાની શક્યતા વધુ હોય છે. એડિસન રોગ સાથે સંકળાયેલા કેટલાક મુખ્ય રોગો નીચે મુજબ છે:

ઓટોઇમ્યુન રોગો:

• ઓટોઇમ્યુન થાઇરોઇડ રોગો:
  • હાઇપોથાઇરોડિઝમ (ઓછી કાર્યરત થાઇરોઇડ ગ્રંથિ), ખાસ કરીને હાશિમોટોનો થાઇરોઇડિટિસ
  • હાઇપરથાઇરોડિઝમ (વધુ કાર્યરત થાઇરોઇડ ગ્રંથિ), જેમ કે ગ્રેવ્સ રોગ
• ટાઇપ 1 ડાયાબિટીસ: ઇન્સ્યુલિન ઉત્પન્ન કરતા સ્વાદુપિંડના કોષો પર ઓટોઇમ્યુન હુમલો.
• પરનિશિયસ એનિમિયા: વિટામિન બી12 ના શોષણમાં સમસ્યા ઊભી કરતો ઓટોઇમ્યુન રોગ.
• વિટિલિગો: ત્વચા પર સફેદ ડાઘા પડવાનું કારણ બને છે.
• ડર્મેટાઇટિસ હર્પેટિફોર્મિસ: ગ્લુટેન પ્રત્યે સંવેદનશીલતા સાથે સંકળાયેલ ખંજવાળવાળો ત્વચાનો રોગ.
• માયસ્થેનિયા ગ્રેવિસ: સ્નાયુઓની નબળાઈનું કારણ બને છે.
• સેલિયાક રોગ: ગ્લુટેન પ્રત્યે ઓટોઇમ્યુન પ્રતિક્રિયાને કારણે નાના આંતરડાને નુકસાન.
• સિઓગ્રેન સિન્ડ્રોમ: આંખો અને મોંની શુષ્કતાનું કારણ બને છે.
• પ્રિમચ્યોર ઓવેરિયન ફેલ્યોર: નાની ઉંમરે અંડાશયનું કાર્ય બંધ થઈ જવું (સ્ત્રીઓમાં).
• એલોપેસિયા એરિયાટા: વાળ ખરવાનું કારણ બને છે.

ઓટોઇમ્યુન પોલિએન્ડોક્રાઇન સિન્ડ્રોમ્સ (APS):

એડિસન રોગ અમુક દુર્લભ આનુવંશિક ઓટોઇમ્યુન સિન્ડ્રોમ્સનો એક ભાગ હોઈ શકે છે, જેમાં એક કરતાં વધુ અંતઃસ્ત્રાવી ગ્રંથીઓ અસરગ્રસ્ત થાય છે:

• ઓટોઇમ્યુન પોલિએન્ડોક્રાઇન સિન્ડ્રોમ પ્રકાર 1 (APS-1): જેને ઓટોઇમ્યુન પોલિએન્ડોક્રિનોપેથી-કેન્ડિડાયાસિસ-એક્ટોડર્મલ ડિસ્ટ્રોફી (APECED) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ સિન્ડ્રોમમાં સામાન્ય રીતે નીચેના ત્રણ લક્ષણો જોવા મળે છે:
  • ક્રોનિક મ્યુકોક્યુટેનિયસ કેન્ડિડાયાસિસ (ત્વચા, નખ અને મ્યુકસ મેમ્બ્રેનનું સતત ફૂગનું ચેપ)
  • હાયપોપેરાથાઇરોડિઝમ (પેરાથાઇરોઇડ ગ્રંથીઓની ઓછી કાર્યક્ષમતા)
  • પ્રાથમિક એડ્રેનલ અપૂર્ણતા (એડિસન રોગ)
• ઓટોઇમ્યુન પોલિએન્ડોક્રાઇન સિન્ડ્રોમ પ્રકાર 2 (APS-2): જેને શ્મિટ સિન્ડ્રોમ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ સિન્ડ્રોમમાં સામાન્ય રીતે નીચેનામાંથી બે અથવા વધુ પરિસ્થિતિઓ જોવા મળે છે:
  • પ્રાથમિક એડ્રેનલ અપૂર્ણતા (એડિસન રોગ)
  • ઓટોઇમ્યુન થાઇરોઇડ રોગ (હાઇપોથાઇરોડિઝમ અથવા હાઇપરથાઇરોડિઝમ)
  • ટાઇપ 1 ડાયાબિટીસ

એડિસન રોગ ધરાવતા વ્યક્તિમાં આમાંથી એક અથવા વધુ રોગો એકસાથે જોવા મળી શકે છે. તેથી, ડોકટરો ઘણીવાર એડિસન રોગનું નિદાન થયા પછી અન્ય ઓટોઇમ્યુન પરિસ્થિતિઓ માટે તપાસ કરે છે.

એડિસન રોગ નું નિદાન

હું તબીબી વ્યાવસાયિક નથી, તેથી હું તમને ચોક્કસ નિદાન આપી શકતો નથી. જો કે, એડિસન રોગનું નિદાન કરવા માટે ઉપયોગમાં લેવાતા કેટલાક સામાન્ય પરીક્ષણો અને પ્રક્રિયાઓ વિશે હું તમને માહિતી આપી શકું છું:

શારીરિક તપાસ અને તબીબી ઇતિહાસ: ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો વિશે પૂછશે અને તમારા તબીબી ઇતિહાસની સમીક્ષા કરશે, ખાસ કરીને સ્વયંપ્રતિરક્ષા વિકૃતિઓ વિશે. તેઓ તમારા લો બ્લડ પ્રેશર અને ત્વચાના રંગમાં ફેરફાર (હાયપરપીગ્મેન્ટેશન) જેવી શારીરિક નિશાનીઓ પણ તપાસી શકે છે.

લોહી પરીક્ષણો: એડિસન રોગના નિદાન માટે ઘણા લોહી પરીક્ષણો કરવામાં આવે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• કોર્ટિસોલ સ્તર: આ પરીક્ષણ લોહીમાં કોર્ટિસોલનું સ્તર માપે છે. એડિસન રોગવાળા લોકોમાં કોર્ટિસોલનું સ્તર ઓછું હોય છે. સામાન્ય રીતે સવારના સમયે કોર્ટિસોલનું સ્તર સૌથી વધુ હોય છે, તેથી આ સમયે પરીક્ષણ કરાવવું મહત્વપૂર્ણ છે.
• એડ્રેનોકોર્ટિકોટ્રોપિક હોર્મોન (ACTH) સ્તર: આ પરીક્ષણ પિટ્યુટરી ગ્રંથિ દ્વારા ઉત્પાદિત ACTH હોર્મોનનું સ્તર માપે છે. પ્રાથમિક એડિસન રોગમાં, એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ કોર્ટિસોલનું ઉત્પાદન કરી શકતી ન હોવાથી ACTH નું સ્તર ઊંચું હોય છે. ગૌણ એડ્રેનલ અપૂર્ણતામાં, ACTH નું સ્તર ઓછું હોઈ શકે છે.
• ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ: સોડિયમ અને પોટેશિયમ જેવા ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સનું સ્તર તપાસવામાં આવે છે. એડિસન રોગમાં લોહીમાં સોડિયમનું સ્તર નીચું અને પોટેશિયમનું સ્તર ઊંચું હોઈ શકે છે.
• એડ્રેનલ એન્ટિબોડીઝ: સ્વયંપ્રતિરક્ષા એડિસન રોગના કિસ્સામાં, એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ પર હુમલો કરતા એન્ટિબોડીઝ લોહીમાં મળી શકે છે.

ACTH સ્ટિમ્યુલેશન ટેસ્ટ: આ પરીક્ષણ એડ્રેનલ ગ્રંથીઓની કોર્ટિસોલ ઉત્પન્ન કરવાની ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરે છે. કૃત્રિમ ACTH નું ઇન્જેક્શન આપવામાં આવે છે, અને ઇન્જેક્શન પહેલાં અને પછી લોહીમાં કોર્ટિસોલનું સ્તર માપવામાં આવે છે. એડિસન રોગવાળા લોકોમાં, ACTH ના પ્રતિભાવમાં કોર્ટિસોલનું સ્તર નોંધપાત્ર રીતે વધતું નથી.

અન્ય પરીક્ષણો: કારણ નક્કી કરવા માટે અન્ય પરીક્ષણો પણ કરવામાં આવી શકે છે, જેમ કે:

• ઇન્સ્યુલિન-પ્રેરિત હાયપોગ્લાયકેમિયા ટેસ્ટ: આ પરીક્ષણ ગૌણ એડ્રેનલ અપૂર્ણતાનું નિદાન કરવામાં મદદ કરી શકે છે.
• CRH સ્ટિમ્યુલેશન ટેસ્ટ: આ પરીક્ષણ ગૌણ અને તૃતીય એડ્રેનલ અપૂર્ણતા વચ્ચે તફાવત કરવામાં મદદ કરી શકે છે.
• ઇમેજિંગ ટેસ્ટ્સ (CT સ્કેન અથવા MRI): એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ અથવા પિટ્યુટરી ગ્રંથિમાં કોઈ સમસ્યા છે કે કેમ તે જોવા માટે આ પરીક્ષણો કરવામાં આવી શકે છે.

જો તમને એડિસન રોગના લક્ષણો હોય તો તમારે તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ. તેઓ યોગ્ય પરીક્ષણો કરશે અને સચોટ નિદાન કરી શકશે.

એડિસન રોગ ની સારવાર

હું તબીબી વ્યાવસાયિક નથી, તેથી હું તમને ચોક્કસ સારવાર યોજના આપી શકતો નથી. એડિસન રોગની સારવાર સામાન્ય રીતે ગુમાવેલા હોર્મોન્સને બદલવા પર કેન્દ્રિત હોય છે. સારવારમાં સામાન્ય રીતે નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• ગ્લુકોકોર્ટિકોઇડ રિપ્લેસમેન્ટ થેરાપી: કોર્ટિસોલને બદલવા માટે હાઇડ્રોકોર્ટિસોન, પ્રેડનીસોન અથવા ડેક્સામેથાસોન જેવી દવાઓ મૌખિક રીતે લેવામાં આવે છે. ડોઝ સામાન્ય રીતે દિવસમાં બે કે ત્રણ વખત આપવામાં આવે છે જેથી શરીરના કુદરતી કોર્ટિસોલ ઉત્પાદનના ચક્રનું અનુકરણ કરી શકાય. તણાવ, માંદગી અથવા શસ્ત્રક્રિયા દરમિયાન ડોઝમાં વધારો કરવાની જરૂર પડી શકે છે.
• મિનેરલોકોર્ટિકોઇડ રિપ્લેસમેન્ટ થેરાપી: જો એલ્ડોસ્ટેરોનનું ઉત્પાદન ઓછું હોય (જેમ કે પ્રાથમિક એડિસન રોગમાં), તો ફ્લુડ્રોકોર્ટિસોન જેવી દવાઓ સોડિયમ અને પોટેશિયમના સંતુલનને જાળવવા અને બ્લડ પ્રેશરને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે.
• મીઠાનું સેવન: કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ખાસ કરીને જો ફ્લુડ્રોકોર્ટિસોન લેતા હોવ તો, મીઠાનું સેવન વધારવાની સલાહ આપવામાં આવી શકે છે, ખાસ કરીને ગરમ હવામાનમાં અથવા ભારે કસરત પછી.
• સ્ટ્રેસ મેનેજમેન્ટ: તણાવ એડ્રેનલ કટોકટીને ઉત્તેજિત કરી શકે છે, તેથી તણાવનું સંચાલન કરવું મહત્વપૂર્ણ છે. ડૉક્ટર તમને તણાવપૂર્ણ પરિસ્થિતિઓમાં તમારી દવાના ડોઝને કેવી રીતે સમાયોજિત કરવો તે અંગે સલાહ આપશે.
• નિયમિત દેખરેખ: હોર્મોન સ્તર, બ્લડ પ્રેશર અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સનું નિયમિત નિરીક્ષણ દવાના ડોઝને સમાયોજિત કરવા અને સંભવિત ગૂંચવણોનું સંચાલન કરવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• કટોકટી સારવાર: એડ્રેનલ કટોકટી એક તબીબી કટોકટી છે અને તાત્કાલિક સારવારની જરૂર છે. તેમાં સામાન્ય રીતે ઇન્ટ્રાવેનસ પ્રવાહી, ગ્લુકોકોર્ટિકોઇડ્સ અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સનો સમાવેશ થાય છે. એડિસન રોગવાળા લોકોએ હંમેશાં ઇન્જેક્ટેબલ હાઇડ્રોકોર્ટિસોનની કટોકટી કીટ પોતાની સાથે રાખવી જોઈએ અને તેમના નજીકના લોકોને તેનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો તે જાણવું જોઈએ.

એડિસન રોગની સારવાર આજીવન હોય છે, પરંતુ યોગ્ય વ્યવસ્થાપન સાથે, મોટાભાગના લોકો સામાન્ય અને સક્રિય જીવન જીવી શકે છે. તમારે તમારી સારવાર યોજના વિશે તમારા ડૉક્ટર સાથે નિયમિતપણે વાત કરવી જોઈએ અને તેમની સૂચનાઓનું પાલન કરવું જોઈએ.

એડિસન રોગ શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

એડિસન રોગમાં શું ખાવું અને શું ન ખાવું તે અંગે અહીં સામાન્ય માર્ગદર્શિકા છે. જો કે, દરેક વ્યક્તિ અલગ હોય છે, અને તમારા માટે શ્રેષ્ઠ શું છે તે જાણવા માટે તમારે તમારા ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયનની સલાહ લેવી જોઈએ.

શું ખાવું:

• મીઠું (સોડિયમ): એડિસન રોગવાળા ઘણા લોકોમાં એલ્ડોસ્ટેરોનની ઉણપ હોય છે, જે શરીરમાં સોડિયમનું સ્તર નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે. તેથી, તમારા આહારમાં પૂરતું મીઠું શામેલ કરવું મહત્વપૂર્ણ છે. તમે ખોરાકમાં થોડું વધારે મીઠું ઉમેરી શકો છો અથવા મીઠાવાળા નાસ્તા ખાઈ શકો છો. ગરમ હવામાનમાં અથવા કસરત પછી તમારે તમારા મીઠાનું સેવન વધારવાની જરૂર પડી શકે છે.
• કેલ્શિયમ અને વિટામિન ડી: એડિસન રોગની સારવાર માટે વપરાતી કેટલીક દવાઓ હાડકાંને નબળા બનાવી શકે છે. તેથી, કેલ્શિયમ અને વિટામિન ડીથી ભરપૂર ખોરાક લેવો મહત્વપૂર્ણ છે. આમાં ડેરી ઉત્પાદનો (દૂધ, ચીઝ, દહીં), પાંદડાવાળા લીલા શાકભાજી (કાલે, બ્રોકોલી), માછલી (સૅલ્મોન, સારડીન), અને ફોર્ટિફાઇડ ખોરાક (અનાજ, નારંગીનો રસ) શામેલ છે.
• સંતુલિત આહાર: ફળો, શાકભાજી, આખા અનાજ અને દુર્બળ પ્રોટીનથી ભરપૂર સંતુલિત આહાર લેવો એકંદર આરોગ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• પુષ્કળ પ્રવાહી: ખાસ કરીને ગરમ હવામાનમાં અથવા માંદગી દરમિયાન ડિહાઇડ્રેશન ટાળવા માટે પુષ્કળ પાણી અને અન્ય પ્રવાહી પીવો.

શું ન ખાવું (અથવા મર્યાદિત કરવું):

• પોટેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક: કેટલાક લોકોમાં એડિસન રોગને કારણે પોટેશિયમનું સ્તર ઊંચું હોઈ શકે છે. જો તમારા લોહીમાં પોટેશિયમનું સ્તર વધારે હોય, તો તમારે કેળા, નારંગી, ટામેટાં, બટાકા અને પાંદડાવાળા લીલા શાકભાજી જેવા પોટેશિયમથી ભરપૂર ખોરાકનું સેવન મર્યાદિત કરવું જોઈએ. તમારા ડૉક્ટર તમને તમારા પોટેશિયમના સ્તર વિશે માર્ગદર્શન આપી શકશે.
• ગ્રેપફ્રૂટ અને લિકરિસ: ગ્રેપફ્રૂટ અને લિકરિસ કેટલીક દવાઓ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરી શકે છે જેનો ઉપયોગ એડિસન રોગની સારવાર માટે થાય છે. તેથી, આ ખોરાક ટાળવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.
• અતિશય પ્રોસેસ્ડ ખોરાક: આ ખોરાકમાં ઘણીવાર વધુ પડતી ખાંડ, ચરબી અને સોડિયમ હોય છે, જે વજન વધારવા અને અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ તરફ દોરી શકે છે, ખાસ કરીને જો તમે સ્ટેરોઇડ્સ લઈ રહ્યા હોવ.
• અતિશય કેફીન: વધુ પડતું કેફીન ગભરાટ અને ધબકારા જેવા લક્ષણોને વધારી શકે છે.
• અતિશય આલ્કોહોલ: આલ્કોહોલ કેટલીક દવાઓની અસરકારકતાને અસર કરી શકે છે.

અન્ય બાબતો ધ્યાનમાં લેવા જેવી:

• તમારા ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયન તમને તમારા ચોક્કસ જરૂરિયાતો અનુસાર વ્યક્તિગત આહાર યોજના બનાવવામાં મદદ કરી શકે છે.
• તમારી દવાઓ નિયમિતપણે લો અને તમારા ડૉક્ટરની સૂચનાઓનું પાલન કરો.
• તમારા લક્ષણો પર ધ્યાન રાખો અને તમારા આહારમાં કોઈપણ મોટા ફેરફારો કરતા પહેલા તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લો.

યાદ રાખો, આ માત્ર સામાન્ય માહિતી છે અને તબીબી સલાહનો વિકલ્પ નથી. તમારી વ્યક્તિગત આહાર જરૂરિયાતો વિશે તમારા ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયનની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

એડિસન રોગ માટે ઘરેલું ઉપચાર

એડિસન રોગ એક ગંભીર તબીબી સ્થિતિ છે જેમાં એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ પૂરતા પ્રમાણમાં કોર્ટિસોલ અને ઘણીવાર એલ્ડોસ્ટેરોનનું ઉત્પાદન કરતી નથી. તે યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે એડિસન રોગ માટે કોઈ સાબિત થયેલ ઘરેલું ઉપચાર નથી જે તબીબી સારવારને બદલી શકે.

એડિસન રોગની સારવારમાં સામાન્ય રીતે ગુમાવેલા હોર્મોન્સને બદલવા માટે દવાઓ લેવાનો સમાવેશ થાય છે. આ દવાઓ જીવન માટે જરૂરી છે અને તેને છોડવી જોખમી હોઈ શકે છે.

જો કે, કેટલીક જીવનશૈલીમાં ફેરફારો અને ઘરેલું ઉપાયો છે જે તમને તમારા લક્ષણોનું સંચાલન કરવામાં અને તમારી એકંદર સુખાકારીને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે, દવાઓ સાથે:

જીવનશૈલીમાં ફેરફારો અને ઘરેલું ઉપાયો જે મદદ કરી શકે છે:

• તમારા ડૉક્ટરની સૂચનાઓનું પાલન કરો: તમારી દવાઓ નિયમિતપણે લો અને તમારા ડૉક્ટર દ્વારા ભલામણ કરાયેલ ડોઝને ક્યારેય બદલશો નહીં.
• તણાવનું સંચાલન કરો: તણાવ એડિસન રોગના લક્ષણોને વધુ ખરાબ કરી શકે છે. તણાવ ઘટાડવાની તકનીકો જેવી કે યોગા, ધ્યાન, ઊંડા શ્વાસ લેવાની કસરતો અથવા તમારી રુચિના શોખમાં સમય પસાર કરવો મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• સંતુલિત આહાર લો: ફળો, શાકભાજી, આખા અનાજ અને દુર્બળ પ્રોટીનથી ભરપૂર પૌષ્ટિક આહાર લો. તમારા ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયન તમને તમારા માટે યોગ્ય આહાર યોજના બનાવવામાં મદદ કરી શકે છે (જેમ કે અગાઉ ચર્ચા કરી).
• પુષ્કળ પ્રવાહી પીવો: ડિહાઇડ્રેશન ટાળવા માટે ખાસ કરીને ગરમ હવામાનમાં અથવા માંદગી દરમિયાન પુષ્કળ પાણી અને અન્ય પ્રવાહી પીવો.
• નિયમિત કસરત કરો: તમારા ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ નિયમિત, હળવી કસરત તમારા ઊર્જા સ્તર અને એકંદર સ્વાસ્થ્યને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે. વધુ પડતી કસરત ટાળો, ખાસ કરીને જો તમે થાકેલા હોવ.
• પર્યાપ્ત ઊંઘ લો: દરરોજ પૂરતી ઊંઘ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.
• તમારા શરીરને સાંભળો: જો તમને થાક, નબળાઇ અથવા અન્ય લક્ષણો અનુભવાય તો આરામ કરો.
• મીઠાનું સેવન: તમારા ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ તમારા આહારમાં પૂરતું મીઠું શામેલ કરો, ખાસ કરીને ગરમ હવામાનમાં અથવા ભારે કસરત પછી.
• કટોકટી કીટ હંમેશાં સાથે રાખો: તમારા ડૉક્ટર તમને ઇન્જેક્ટેબલ હાઇડ્રોકોર્ટિસોનની કટોકટી કીટ રાખવાની સલાહ આપી શકે છે અને તમારા નજીકના લોકોને તેનો ઉપયોગ કેવી રીતે કરવો તે શીખવવાની જરૂર પડી શકે છે.
• નિયમિત તબીબી તપાસણીઓ કરાવો: તમારી સ્થિતિનું નિરીક્ષણ કરવા અને તમારી સારવારને સમાયોજિત કરવા માટે તમારા ડૉક્ટર સાથે નિયમિતપણે મુલાકાત લો.

ધ્યાનમાં રાખો:

• આ ઘરેલું ઉપાયો તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી.
• જો તમને એડિસન રોગ હોવાનું નિદાન થયું હોય, તો તમારે તમારા ડૉક્ટરની સલાહનું પાલન કરવું આવશ્યક છે.
• કોઈપણ નવા ઘરેલું ઉપાયો અથવા આહારમાં ફેરફાર કરતા પહેલા હંમેશાં તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લો.

એડિસન રોગનું સફળ સંચાલન દવાઓ અને તંદુરસ્ત જીવનશૈલીના સંયોજન પર આધારિત છે. ઘરેલું ઉપાયો તમારા એકંદર સુખાકારીને ટેકો આપી શકે છે, પરંતુ તે તબીબી સારવારને બદલી શકતા નથી. જો તમને કોઈ ચિંતા હોય અથવા તમારા લક્ષણો વધુ ખરાબ થાય તો હંમેશાં તમારા ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો.

એડિસન રોગ કેવી રીતે અટકાવવું?

દુર્ભાગ્યે, એડિસન રોગને અટકાવવા માટે કોઈ જાણીતી રીતો નથી. તેનું મુખ્ય કારણ ઘણીવાર સ્વયંપ્રતિરક્ષા પ્રતિક્રિયા હોય છે, જ્યાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ ભૂલથી એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ પર હુમલો કરે છે. આ સ્વયંપ્રતિરક્ષા પ્રતિક્રિયા શા માટે થાય છે તે સંપૂર્ણપણે સમજી શકાયું નથી, અને તેથી તેને રોકવાનો કોઈ માર્ગ નથી.

એડિસન રોગના અન્ય ઓછા સામાન્ય કારણોમાં ચેપ (જેમ કે ટ્યુબરક્યુલોસિસ), એડ્રેનલ ગ્રંથીઓમાં રક્તસ્ત્રાવ, ગાંઠો અને અમુક દવાઓનો સમાવેશ થાય છે. આમાંના કેટલાક કારણોને ચોક્કસપણે ટાળી શકાય છે, પરંતુ મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, ખાસ કરીને સ્વયંપ્રતિરક્ષા એડિસન રોગને અટકાવવું શક્ય નથી.

જો તમને અન્ય સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગોનો ઇતિહાસ હોય, તો તમને એડિસન રોગ થવાનું જોખમ થોડું વધારે હોઈ શકે છે. તમારા ડૉક્ટર આ જોખમનું મૂલ્યાંકન કરી શકે છે અને જો જરૂરી હોય તો નિયમિત તપાસણીની ભલામણ કરી શકે છે.

યાદ રાખો કે એડિસન રોગની સારવાર ઉપલબ્ધ છે અને મોટાભાગના લોકો દવાઓ અને યોગ્ય જીવનશૈલી વ્યવસ્થાપન દ્વારા સામાન્ય અને સક્રિય જીવન જીવી શકે છે. જો તમને એડિસન રોગના લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક તબીબી સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

સારાંશ

એડિસન, રોગ જે એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં એડ્રેનલ ગ્રંથીઓ પૂરતા પ્રમાણમાં કોર્ટિસોલ અને ઘણીવાર એલ્ડોસ્ટેરોનનું ઉત્પાદન કરતી નથી.

નિદાનમાં શારીરિક તપાસ, તબીબી ઇતિહાસ અને વિવિધ લોહી પરીક્ષણો (જેમ કે કોર્ટિસોલ, ACTH, ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ અને એડ્રેનલ એન્ટિબોડીઝનું સ્તર માપવું) અને ACTH સ્ટિમ્યુલેશન ટેસ્ટનો સમાવેશ થાય છે. કારણ જાણવા માટે અન્ય પરીક્ષણો અને ઇમેજિંગ પણ કરવામાં આવી શકે છે.

સારવારમાં ગુમાવેલા હોર્મોન્સને બદલવા માટે દવાઓ લેવાનો સમાવેશ થાય છે, જેમાં ગ્લુકોકોર્ટિકોઇડ્સ (જેમ કે હાઇડ્રોકોર્ટિસોન) અને મિનેરલોકોર્ટિકોઇડ્સ (જો જરૂરી હોય તો, જેમ કે ફ્લુડ્રોકોર્ટિસોન) નો સમાવેશ થાય છે. તણાવનું સંચાલન, નિયમિત દેખરેખ અને કટોકટી સારવાર માટેની તૈયારી પણ મહત્વપૂર્ણ છે. સારવાર આજીવન હોય છે, પરંતુ યોગ્ય વ્યવસ્થાપનથી લોકો સામાન્ય જીવન જીવી શકે છે.

શું ખાવું અને શું ન ખાવું તે અંગે, સામાન્ય રીતે મીઠાનું પૂરતું સેવન કરવું, કેલ્શિયમ અને વિટામિન ડીથી ભરપૂર ખોરાક લેવો અને સંતુલિત આહાર જાળવવો મહત્વપૂર્ણ છે. કેટલાક કિસ્સાઓમાં પોટેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક મર્યાદિત કરવાની સલાહ આપવામાં આવી શકે છે. ગ્રેપફ્રૂટ અને લિકરિસ ટાળવા જોઈએ.

ઘરેલું ઉપચાર એડિસન રોગની તબીબી સારવારને બદલી શકતા નથી, પરંતુ તણાવનું સંચાલન, સંતુલિત આહાર, પુષ્કળ પ્રવાહી પીવું અને નિયમિત કસરત જેવી જીવનશૈલીમાં ફેરફારો લક્ષણોનું સંચાલન કરવામાં અને એકંદર સુખાકારીને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે.

અટકાવવા માટે કોઈ જાણીતી રીતો નથી, કારણ કે તેનું મુખ્ય કારણ ઘણીવાર સ્વયંપ્રતિરક્ષા પ્રતિક્રિયા હોય છે જેને રોકી શકાતી નથી.

જો તમને એડિસન રોગના લક્ષણો હોય તો તમારે તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.