આર્થ્રોસ્કોપી (Arthroscopy)

આ પ્રક્રિયામાં, સર્જન સાંધામાં એક નાનો ચીરો કરીને એક પાતળો, નળી જેવો સાધન દાખલ કરે છે જેને આર્થ્રોસ્કોપ (Arthroscope) કહેવાય છે. આ આર્થ્રોસ્કોપના છેડે એક નાનો કેમેરા હોય છે જે સાંધાની અંદરની છબીઓને મોનિટર પર પ્રસારિત કરે છે, જેનાથી સર્જન સાંધાના અંદરના ભાગો, જેમ કે કોમલાસ્થિ (cartilage), અસ્થિબંધ (ligaments) અને મેનિસ્કસ (meniscus), ને સ્પષ્ટપણે જોઈ શકે છે.

આર્થ્રોસ્કોપી એ ઓપન સર્જરીનો એક ઉત્તમ વિકલ્પ છે, જેમાં મોટા ચીરાની જરૂર પડે છે. નાના ચીરાને કારણે દર્દીને ઓછો દુખાવો થાય છે, ઝડપી રિકવરી થાય છે અને ડાઘ પણ નાના રહે છે.

આર્થ્રોસ્કોપી શા માટે કરવામાં આવે છે?

આર્થ્રોસ્કોપીનો ઉપયોગ નિદાન અને સારવાર બંને માટે થાય છે.

નિદાન માટે: જો એક્સ-રે, એમઆરઆઈ અથવા સીટી સ્કેન જેવી ઇમેજિંગ તકનીકો સાંધાની સમસ્યાના સ્ત્રોતને ઓળખવામાં અસમર્થ હોય તો નિદાન કરવા માટે સાંધાની અંદર સીધી તપાસ કરવા માટે આર્થ્રોસ્કોપી કરી શકાય છે.

સારવાર માટે: એકવાર સમસ્યાનું નિદાન થઈ જાય, ત્યારે ઘણા કિસ્સાઓમાં તે જ સમયે આર્થ્રોસ્કોપ દ્વારા નાનાં સર્જિકલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ (સાધનો) દાખલ કરીને સારવાર પણ કરી શકાય છે.

આર્થ્રોસ્કોપી સામાન્ય રીતે નીચેના સાંધામાં કરવામાં આવે છે:

• ઘૂંટણ (Knee): સૌથી સામાન્ય રીતે આર્થ્રોસ્કોપી કરવામાં આવતો સાંધો.
• ખભા (Shoulder)
• હિપ (Hip)
• કોણી (Elbow)
• કાંડા (Wrist)
• ઘૂંટી (Ankle)

આર્થ્રોસ્કોપી દ્વારા સારવાર કરી શકાય તેવી સામાન્ય સમસ્યાઓ

આર્થ્રોસ્કોપી દ્વારા ઘણી સાંધા સંબંધિત સમસ્યાઓની સારવાર કરી શકાય છે, જેમાં શામેલ છે:

• ફાટેલા મેનિસ્કસનું સમારકામ અથવા દૂર કરવું (Torn Meniscus Repair/Removal): ઘૂંટણના સાંધામાં ગાદી તરીકે કામ કરતા મેનિસ્કસના આંસુ.
• લિગામેન્ટની ઇજાઓ (Ligament Injuries).
• કોમલાસ્થિને થતું નુકસાન (Cartilage Damage): ક્ષતિગ્રસ્ત કોમલાસ્થિને સ્મૂથ કરવી અથવા રિપેર કરવી.
• સાંધામાં છૂટા હાડકાના ટુકડા/કોમલાસ્થિ દૂર કરવા.
• સાયનોવિયમની બળતરા (Inflammation of Synovium): સાંધાના અસ્તરની બળતરા (સિનોવાઇટિસ).
• આર્થ્રાઇટિસનું નિદાન અને વ્યવસ્થાપન: કેટલાક કિસ્સાઓમાં આર્થ્રાઇટિસના પ્રારંભિક તબક્કાની સારવાર માટે પણ ઉપયોગી.
• રોટેટર કફની ઇજાઓ (Rotator Cuff Tears): ખભાના સાંધામાં ટેન્ડનના આંસુનું સમારકામ.
• ઇમ્પિન્જમેન્ટ સિન્ડ્રોમ (Impingement Syndrome): ખભાના સાંધામાં પેશીઓનું દબાણ દૂર કરવું.

આર્થ્રોસ્કોપીની પ્રક્રિયા

આર્થ્રોસ્કોપી સામાન્ય રીતે આઉટપેશન્ટ પ્રક્રિયા તરીકે કરવામાં આવે છે, એટલે કે દર્દીને તે જ દિવસે ઘરે રજા આપી શકાય છે.

1. એનેસ્થેસિયા (Anesthesia): પ્રક્રિયા સામાન્ય રીતે સ્થાનિક, પ્રાદેશિક (જેમ કે સ્પાઇનલ) અથવા સામાન્ય એનેસ્થેસિયા હેઠળ કરવામાં આવે છે, જે સર્જન અને દર્દીની પસંદગી પર આધાર રાખે છે.
2. નાના ચીરા (Incisions): સર્જન સાંધાની આસપાસ એક કે બે નાના ચીરા (લગભગ ચોખાના દાણા જેટલા નાના) કરે છે.
3. આર્થ્રોસ્કોપ દાખલ કરવો: એક ચીરામાંથી આર્થ્રોસ્કોપ દાખલ કરવામાં આવે છે. આર્થ્રોસ્કોપ સાથે જોડાયેલો કેમેરા સાંધાની અંદરની છબીઓને મોનિટર પર પ્રદર્શિત કરે છે.
4. પ્રવાહીનો ઉપયોગ: સાંધાને ફૂલાવવા અને અંદરના ભાગોને સ્પષ્ટ રીતે જોવા માટે એક ખાસ પ્રવાહી (સામાન્ય રીતે સલાઈન) સાંધામાં દાખલ કરવામાં આવે છે.
5. સર્જિકલ સાધનોનો ઉપયોગ: જો સારવારની જરૂર હોય, તો બીજા નાના ચીરા દ્વારા નાના સર્જિકલ સાધનો દાખલ કરવામાં આવે છે. આ સાધનો કાપવા, ટ્રિમ કરવા, સીવવા અથવા દૂર કરવા માટે ઉપયોગી છે.
6. બંધ કરવું: જ્યારે પ્રક્રિયા પૂર્ણ થાય છે, ત્યારે સાંધામાંથી પ્રવાહી બહાર કાઢવામાં આવે છે અને ચીરાને ટાંકા અથવા એડહેસિવ સ્ટ્રીપ્સ વડે બંધ કરવામાં આવે છે.

આર્થ્રોસ્કોપી પછી રિકવરી

આર્થ્રોસ્કોપી પછીની રિકવરી ઓપન સર્જરી કરતાં ઘણી ઝડપી હોય છે, પરંતુ તે કરવામાં આવેલી પ્રક્રિયાના પ્રકાર અને દર્દીના સ્વાસ્થ્ય પર આધાર રાખે છે.

• દુખાવો અને સોજો: ઇન્જેક્શન સાઇટ પર થોડો દુખાવો અને સોજો સામાન્ય છે, જે પીડા નિવારક દવાઓ અને બરફ લગાવવાથી નિયંત્રિત કરી શકાય છે.
• પટ્ટી અને સપોર્ટ: ચીરા પર પટ્ટી બાંધવામાં આવે છે અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં સાંધાને ટેકો આપવા માટે બેન્ડેજ કે બ્રેસનો ઉપયોગ થાય છે.
• ફિઝિયોથેરાપી: મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, સંપૂર્ણ રિકવરી માટે ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy) અથવા પુનર્વસન કાર્યક્રમ (rehabilitation program) ફરજિયાત છે. ફિઝિયોથેરાપી સાંધાની ગતિશીલતા, શક્તિ અને કાર્યક્ષમતા પુનઃસ્થાપિત કરવામાં મદદ કરે છે.
• કામ પર પાછા ફરવું: વ્યક્તિના કામના પ્રકાર અને કરવામાં આવેલી સર્જરીના આધારે, મોટાભાગના લોકો થોડા દિવસોથી થોડા અઠવાડિયામાં કામ પર પાછા ફરી શકે છે.
• રમતગમત: સંપૂર્ણ રમતગમત પ્રવૃત્તિઓ ફરી શરૂ કરતા પહેલા કેટલાક મહિનાઓ લાગી શકે છે.

આર્થ્રોસ્કોપીના ફાયદા

• ન્યૂનતમ આક્રમક: નાના ચીરા, જેના કારણે ઓછો દુખાવો, ઓછો રક્તસ્ત્રાવ અને નાના ડાઘ.
• ઝડપી રિકવરી: ઓપન સર્જરીની સરખામણીમાં ઝડપી રિકવરી સમય.
• ઓછી ગૂંચવણો: ચેપ અને અન્ય ગૂંચવણોનું જોખમ ઓછું.
• બહેતર દ્રશ્યતા: સર્જન સાંધાની અંદરના ભાગોને સ્પષ્ટપણે જોઈ શકે છે.
• નિદાન અને સારવાર એક જ સમયે: ઘણીવાર નિદાન અને સારવાર એક જ પ્રક્રિયામાં થઈ શકે છે.

સંભવિત જોખમો અને ગૂંચવણો

જોકે આર્થ્રોસ્કોપી સામાન્ય રીતે સુરક્ષિત છે, પરંતુ કોઈપણ સર્જિકલ પ્રક્રિયાની જેમ, કેટલાક જોખમો પણ સંકળાયેલા છે:

• ચેપ (Infection): ઇન્જેક્શન સાઇટ અથવા સાંધામાં ચેપ.
• રક્તસ્ત્રાવ (Bleeding): ચીરાવાળી જગ્યાએ અથવા સાંધામાં રક્તસ્ત્રાવ.
• નસને નુકસાન (Nerve Damage): દુર્લભ કિસ્સાઓમાં ચેતાને નુકસાન થઈ શકે છે.
• રક્તના ગંઠાવા (Blood Clots): પગમાં DVT (ડીપ વેઇન થ્રોમ્બોસિસ) અથવા ફેફસાંમાં PE (પલ્મોનરી એમ્બોલિઝમ) નું જોખમ.
• સાંધાની જડતા (Stiffness): કેટલાક કિસ્સાઓમાં સાંધાની જડતા ચાલુ રહી શકે છે અથવા વધુ ખરાબ થઈ શકે છે.
• નિશ્ચેતન સંબંધિત જોખમો (Anesthesia Risks).
• અધૂરી રાહત: કેટલીકવાર અપેક્ષિત પરિણામો પ્રાપ્ત થતા નથી.

નિષ્કર્ષ

આર્થ્રોસ્કોપી એ સાંધાની સમસ્યાઓનું નિદાન અને સારવાર કરવા માટે એક અત્યંત અસરકારક અને ન્યૂનતમ આક્રમક પદ્ધતિ છે. તે દર્દીઓને ઓછો દુખાવો, ઝડપી રિકવરી અને દૈનિક પ્રવૃત્તિઓમાં વહેલી વાપસીનો લાભ આપે છે.

જો તમને સાંધામાં સતત દુખાવો, જકડતા અથવા અન્ય સમસ્યાઓ હોય અને તમારા ડૉક્ટરે આર્થ્રોસ્કોપીની ભલામણ કરી હોય, તો પ્રક્રિયા, તેના ફાયદા અને સંભવિત જોખમો વિશે સંપૂર્ણ માહિતી મેળવવી મહત્વપૂર્ણ છે. યોગ્ય કાળજી અને પુનર્વસન સાથે, આર્થ્રોસ્કોપી તમારા સાંધાના સ્વાસ્થ્યને સુધારવામાં અને જીવનની ગુણવત્તા વધારવામાં મદદ કરી શકે છે.