હિસ્ટરોસ્કોપી (Hysteroscopy)

હિસ્ટરોસ્કોપી (Hysteroscopy): ગર્ભાશયની અંદરનો નજારો

હિસ્ટરોસ્કોપી (Hysteroscopy) એ એક તબીબી પ્રક્રિયા છે જે ડોક્ટરને ગર્ભાશયની અંદરના ભાગની સીધી તપાસ કરવાની મંજૂરી આપે છે. આ પ્રક્રિયામાં, એક પાતળી, પ્રકાશિત ટેલિસ્કોપિક ટ્યુબ, જેને હિસ્ટરોસ્કોપ કહેવાય છે, તેને યોનિમાર્ગ અને સર્વિક્સ (ગર્ભાશયનું મુખ) દ્વારા ગર્ભાશયમાં દાખલ કરવામાં આવે છે. હિસ્ટરોસ્કોપના છેડે કેમેરા હોય છે, જે ગર્ભાશયની અંદરની છબીઓને સ્ક્રીન પર પ્રદર્શિત કરે છે.

આ પ્રક્રિયાનો ઉપયોગ નિદાન અને સારવાર એમ બંને હેતુઓ માટે થઈ શકે છે.

હિસ્ટરોસ્કોપીનો ઉપયોગ શા માટે થાય છે?

હિસ્ટરોસ્કોપીનો ઉપયોગ નીચેની પરિસ્થિતિઓમાં થાય છે:

1. નિદાન (Diagnostic Hysteroscopy):

• અસામાન્ય રક્તસ્રાવનું કારણ શોધવું: મેનોપોઝ પછીનો રક્તસ્રાવ, ભારે માસિક સ્રાવ, અનિયમિત રક્તસ્રાવ અથવા માસિક સ્રાવ વચ્ચેનો રક્તસ્રાવ જેવા અસામાન્ય રક્તસ્રાવના કારણો શોધવા માટે.
• વંધ્યત્વની તપાસ: જો સ્ત્રીને ગર્ભધારણ કરવામાં મુશ્કેલી પડતી હોય અથવા વારંવાર ગર્ભપાત થતો હોય, તો ગર્ભાશયની અંદરની સમસ્યાઓ (જેમ કે પોલિપ્સ, ફાઇબ્રોઇડ્સ, અથવા ગર્ભાશયમાં પાર્ટીશન) શોધવા માટે.
• ગર્ભાશયની અસામાન્યતાઓ શોધવી: જન્મજાત ગર્ભાશયની ખામીઓ (જેમ કે સેપ્ટમ-પાર્ટીશન) અથવા ગર્ભાશયમાં એડહેસન્સ (આશેરમેન સિન્ડ્રોમ) શોધવા માટે.
• ગર્ભાશયમાં બાકી રહેલી પેશી: ગર્ભપાત અથવા બાળજન્મ પછી ગર્ભાશયમાં બાકી રહેલી પેશી (રિટાઈન્ડ પ્રોડક્ટ્સ ઓફ કન્સેપ્શન) શોધવા માટે.
• બાયોપ્સી લેવી: શંકાસ્પદ પેશીનો નમૂનો (બાયોપ્સી) લઈને વધુ તપાસ માટે લેબોરેટરીમાં મોકલવા માટે.

2. સારવાર (Operative Hysteroscopy):

• પોલિપ્સ અને નાના ફાઇબ્રોઇડ્સ દૂર કરવા: ગર્ભાશયની અંદરના પોલિપ્સ અથવા નાના સબમ્યુકોસલ ફાઇબ્રોઇડ્સને દૂર કરવા માટે.
• એડહેસન્સ (આશેરમેન સિન્ડ્રોમ) દૂર કરવા: ગર્ભાશયની અંદરના ડાઘ પેશી (એડહેસન્સ) ને દૂર કરવા માટે, જે વંધ્યત્વ અથવા માસિક સ્રાવમાં ઘટાડો કરી શકે છે.
• ગર્ભાશયના સેપ્ટમ (પાર્ટિશન) ને સુધારવું: જન્મજાત ગર્ભાશયના પાર્ટીશનને દૂર કરવા માટે, જે ગર્ભપાતનું કારણ બની શકે છે.
• ખોવાયેલું IUD (ઇન્ટ્રાયુટેરિન ડિવાઇસ) દૂર કરવું: જો ગર્ભનિરોધક IUD ગર્ભાશયમાં ખોવાઈ ગયું હોય તો તેને શોધવા અને દૂર કરવા માટે.
• એન્ડોમેટ્રિયલ એબ્લેશન (Endometrial Ablation): ભારે માસિક રક્તસ્રાવને નિયંત્રિત કરવા માટે ગર્ભાશયના અસ્તર (એન્ડોમેટ્રિયમ) ને નષ્ટ કરવા માટે.

હિસ્ટરોસ્કોપી પ્રક્રિયા કેવી રીતે થાય છે?

હિસ્ટરોસ્કોપી સામાન્ય રીતે ડોક્ટરની ઓફિસમાં અથવા હોસ્પિટલમાં આઉટપેશન્ટ પ્રક્રિયા તરીકે કરવામાં આવે છે, એટલે કે તમને રાત રોકાવાની જરૂર નથી.

1. તૈયારી:
   • તમને પ્રક્રિયા પહેલાં ચોક્કસ સૂચનાઓ આપવામાં આવશે, જેમ કે ભોજન અને પીણા સંબંધિત પ્રતિબંધો.
   • પીડા નિયંત્રણ માટે તમને સ્થાનિક એનેસ્થેસિયા, સેડેશન અથવા જનરલ એનેસ્થેસિયા આપવામાં આવી શકે છે.
   • પ્રક્રિયા પહેલાં સગર્ભાવસ્થાની શક્યતાને નકારી કાઢવા માટે ગર્ભાવસ્થા પરીક્ષણ કરવામાં આવી શકે છે.
2. પ્રક્રિયા દરમિયાન:
   • તમને તમારા પગને ટેકા પર રાખીને સૂવા માટે કહેવામાં આવશે, જેમ પેલ્વિક પરીક્ષા દરમિયાન હોય છે.
   • ડોક્ટર સર્વિક્સને સાફ કરશે અને તેને સહેજ વિસ્તૃત કરવા માટે ડિલેટરનો ઉપયોગ કરી શકે છે.
   • ત્યારબાદ, પાતળા હિસ્ટરોસ્કોપને યોનિમાર્ગ અને સર્વિક્સ દ્વારા ગર્ભાશયમાં દાખલ કરવામાં આવશે.
   • ગર્ભાશયને વિસ્તૃત કરવા અને સ્પષ્ટ દૃશ્ય મેળવવા માટે ખારા પાણી (સેલાઇન) અથવા ગેસ (જેમ કે કાર્બન ડાયોક્સાઇડ) ગર્ભાશયમાં દાખલ કરવામાં આવશે.
   • ડોક્ટર સ્ક્રીન પર ગર્ભાશયના અંદરના ભાગની તપાસ કરશે. જો જરૂરી હોય, તો પોલિપ્સ, ફાઇબ્રોઇડ્સ અથવા ડાઘ પેશીને દૂર કરવા માટે નાના સર્જિકલ ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સ હિસ્ટરોસ્કોપ દ્વારા દાખલ કરવામાં આવશે.
   • નિદાન હેતુ માટે, જો કોઈ અસામાન્ય પેશી દેખાય, તો બાયોપ્સી લેવામાં આવી શકે છે.
3. પ્રક્રિયા પછી:
   • પ્રક્રિયા સામાન્ય રીતે 15 થી 45 મિનિટ લે છે.
   • તમને થોડા સમય માટે આરામ કરવા માટે કહેવામાં આવશે.
   • તમને થોડી ખેંચાણ, દુખાવો અથવા હળવો રક્તસ્રાવ થઈ શકે છે, જે સામાન્ય છે અને પેઇનકિલર્સ દ્વારા નિયંત્રિત કરી શકાય છે.
   • જો જનરલ એનેસ્થેસિયા આપવામાં આવ્યું હોય, તો તમારે કોઈને તમારી સાથે ઘરે લઈ જવા પડશે.
   • તમને થોડા દિવસો માટે જાતીય સંભોગ અને ટેમ્પોન ટાળવાની સલાહ આપવામાં આવી શકે છે.

હિસ્ટરોસ્કોપીના ફાયદા અને જોખમો

ફાયદા:

• ગર્ભાશયની અંદરની સમસ્યાઓનું સચોટ નિદાન અને સારવાર.
• આક્રમક સર્જરી ટાળી શકાય છે.
• ઓછો પીડા અને ઝડપી રિકવરી સમય.
• આઉટપેશન્ટ પ્રક્રિયા તરીકે કરી શકાય છે.

જોખમો: હિસ્ટરોસ્કોપી સામાન્ય રીતે સલામત પ્રક્રિયા છે, પરંતુ કેટલાક નાના જોખમો શામેલ છે:

• સંક્રમણ (ઇન્ફેક્શન): ભાગ્યે જ, ગર્ભાશય અથવા પેલ્વિક વિસ્તારમાં ઇન્ફેક્શન થઈ શકે છે.
• રક્તસ્રાવ: પ્રક્રિયા પછી થોડો રક્તસ્રાવ સામાન્ય છે, પરંતુ કેટલાક કિસ્સાઓમાં ભારે રક્તસ્રાવ થઈ શકે છે.
• ગર્ભાશયનું પંચર (Uterine Perforation): ભાગ્યે જ કિસ્સાઓમાં, હિસ્ટરોસ્કોપ ગર્ભાશયની દિવાલને ઇજા પહોંચાડી શકે છે.
• પ્રવાહી ઓવરલોડ: જો ગર્ભાશયને વિસ્તૃત કરવા માટે વધુ પડતા પ્રવાહીનો ઉપયોગ કરવામાં આવે તો તે શરીરના અન્ય ભાગોમાં શોષાઈ શકે છે, જેનાથી ગંભીર સમસ્યાઓ થઈ શકે છે, જોકે આ ખૂબ જ દુર્લભ છે.
• એનેસ્થેસિયા સંબંધિત જોખમો: કોઈપણ સર્જિકલ પ્રક્રિયાની જેમ, એનેસ્થેસિયાના પણ કેટલાક જોખમો હોય છે.

ક્યારે ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો?

જો તમને હિસ્ટરોસ્કોપી પછી નીચેનામાંથી કોઈ લક્ષણ અનુભવાય, તો તાત્કાલિક ડોક્ટરનો સંપર્ક કરો:

• તીવ્ર પેટનો દુખાવો જે સમય જતાં વધે.
• ભારે રક્તસ્રાવ (એક કલાકમાં એકથી વધુ સેનિટરી પેડ પલળી જાય).
• તાવ.
• દુર્ગંધયુક્ત યોનિમાર્ગ સ્રાવ.

નિષ્કર્ષ

હિસ્ટરોસ્કોપી એ ગર્ભાશય સંબંધિત સમસ્યાઓના નિદાન અને સારવાર માટે એક મૂલ્યવાન સાધન છે. જો તમારા ડોક્ટર આ પ્રક્રિયાની ભલામણ કરે, તો પ્રક્રિયા, તેના ફાયદા અને સંભવિત જોખમો વિશે સંપૂર્ણ માહિતી મેળવવી મહત્વપૂર્ણ છે. યોગ્ય તૈયારી અને તબીબી સલાહનું પાલન કરીને, મોટાભાગની સ્ત્રીઓ માટે આ પ્રક્રિયા સલામત અને અસરકારક હોય છે.