ગાલપચોળિયા

ગાલપચોળિયા શું છે?

ગાલપચોળિયાં એક વાયરલ ચેપ છે જે પેરામિક્સોવાયરસ નામના વાયરસથી થાય છે. તે મુખ્યત્વે લાળ ગ્રંથીઓને અસર કરે છે, જે કાન અને જડબાની વચ્ચે દરેક ગાલની પાછળ સ્થિત છે. આ ચેપ સરળતાથી ફેલાય છે અને શરીરના અન્ય ભાગોને પણ અસર કરી શકે છે.

ગાલપચોળિયાંને કારણે લાળ ગ્રંથીઓમાં સોજો અને દુખાવો થાય છે, જેના કારણે ગાલ પર સોજો (ગાલ ફૂલી જાય) છે. આ રોગ ખાસ કરીને બાળકોમાં વધુ જોવા મળે છે, પરંતુ પુખ્ત વયના લોકોને પણ થઈ શકે છે. રસીકરણ દ્વારા આ રોગને અટકાવી શકાય છે.

ગાલપચોળિયા નાં કારણો શું છે?

ગાલપચોળિયાં થવાનું મુખ્ય કારણ પેરામિક્સોવાયરસ (Paramyxovirus) નામના વાયરસનો ચેપ છે. આ વાયરસ એક વ્યક્તિથી બીજી વ્યક્તિમાં સરળતાથી ફેલાય છે, મુખ્યત્વે નીચેના માધ્યમો દ્વારા:

• હવા દ્વારા (Airborne): જ્યારે ગાલપચોળિયાંથી સંક્રમિત વ્યક્તિ ખાંસી ખાય છે, છીંકે છે અથવા વાત કરે છે, ત્યારે વાયરસ ધરાવતા નાના ટીપાં હવામાં ફેલાય છે. જે વ્યક્તિ આ ટીપાં શ્વાસમાં લે છે તેને ગાલપચોળિયાં થઈ શકે છે.
• સીધા સંપર્ક દ્વારા (Direct contact): સંક્રમિત વ્યક્તિના લાળ અથવા નાકના સ્ત્રાવના સીધા સંપર્કમાં આવવાથી પણ ગાલપચોળિયાં ફેલાઈ શકે છે. જેમ કે, ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિને ચુંબન કરવાથી, તેમની સાથે વાસણો શેર કરવાથી અથવા તેમના દ્વારા અડેલી સપાટીને સ્પર્શ કરવાથી અને પછી તમારા મોં, નાક અથવા આંખોને સ્પર્શ કરવાથી.

ગાલપચોળિયાંનો ચેપ લાગ્યા પછી તેના લક્ષણો દેખાવામાં સામાન્ય રીતે 12 થી 25 દિવસનો સમય લાગે છે. આ સમયગાળા દરમિયાન સંક્રમિત વ્યક્તિ લક્ષણો દેખાય તે પહેલાંથી જ અન્ય લોકોને ચેપ લગાવી શકે છે. સૌથી વધુ ચેપી સમયગાળો લાળ ગ્રંથીઓમાં સોજો આવવાના થોડા દિવસો પહેલાં અને સોજો આવ્યાના થોડા દિવસો પછીનો હોય છે.

ગાલપચોળિયાં ફક્ત મનુષ્યોમાં જ ફેલાય છે. રસીકરણ દ્વારા આ રોગને અસરકારક રીતે અટકાવી શકાય છે. જે લોકોએ MMR (ઓરી, ગાલપચોળિયાં અને રૂબેલા) ની રસીના બે ડોઝ લીધા હોય તેઓને ગાલપચોળિયાં થવાની શક્યતા ઘણી ઓછી હોય છે.

ગાલપચોળિયા ચિહ્નો અનેનાં લક્ષણો શું છે?

ગાલપચોળિયાંના ચિહ્નો અને લક્ષણો ચેપ લાગ્યાના લગભગ 12 થી 25 દિવસ પછી દેખાવાનું શરૂ થાય છે. ઘણા લોકોને ખૂબ જ હળવા લક્ષણો હોય છે અથવા કોઈ લક્ષણો હોતા નથી. જ્યારે લક્ષણો દેખાય છે, ત્યારે તેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થઈ શકે છે:

સામાન્ય લક્ષણો:

• ગાલ અને જડબામાં સોજો અને દુખાવો (પરોટિડ ગ્રંથીઓમાં સોજો) – આ ગાલપચોળિયાંનું સૌથી લાક્ષણિક લક્ષણ છે, જેના કારણે ચહેરો “ચિપમંક” જેવો દેખાય છે. સોજો એક કે બંને બાજુ હોઈ શકે છે.
• ચાવવામાં અથવા ગળવામાં મુશ્કેલી અને દુખાવો
• તાવ
• માથાનો દુખાવો
• સ્નાયુઓમાં દુખાવો
• થાક
• ભૂખ ન લાગવી

આ લક્ષણો સામાન્ય રીતે થોડા દિવસો સુધી રહે છે અને પછી ધીમે ધીમે સુધરે છે. ગાલનો સોજો સામાન્ય રીતે 7 થી 10 દિવસ સુધી રહે છે.

અન્ય સંભવિત લક્ષણો:

• કાનમાં દુખાવો

ગંભીર ગૂંચવણોના લક્ષણો (જો દુર્લભ હોય તો):

જો ગાલપચોળિયાંની ગૂંચવણો વિકસે તો વધુ ગંભીર લક્ષણો જોવા મળી શકે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• મગજનો સોજો (એન્સેફેલાઇટિસ): તીવ્ર માથાનો દુખાવો, ગરદનમાં જકડાઈ જવું, સુસ્તી, આંચકી
• મગજ અને કરોડરજ્જુની આસપાસના આવરણનો સોજો (મેનિન્જાઇટિસ): તાવ, માથાનો દુખાવો, ગરદનમાં જકડાઈ જવું
• અંડકોષમાં સોજો અને દુખાવો (ઓર્કાઇટિસ) – પુરુષોમાં: અંડકોષમાં દુખાવો અને સોજો, જે વંધ્યત્વનું કારણ બની શકે છે (ભાગ્યે જ)
• અંડાશયમાં સોજો (ઓફોરીટીસ) – સ્ત્રીઓમાં: પેટના નીચેના ભાગમાં દુખાવો
• સ્વાદુપિંડનો સોજો (પેનક્રિયાટાઇટિસ): પેટના ઉપરના ભાગમાં તીવ્ર દુખાવો, ઉબકા, ઉલટી
• બહેરાશ: અચાનક અથવા ધીમે ધીમે સાંભળવાની ક્ષમતા ગુમાવવી

જો તમને અથવા તમારા બાળકમાં ગાલપચોળિયાંના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને જો ગંભીર લક્ષણો દેખાય તો તાત્કાલિક તબીબી ધ્યાન લેવું જોઈએ.

ગાલપચોળિયા ચેપ નું જોખમ કોને વધારે છે?

ગાલપચોળિયાંનો ચેપ મુખ્યત્વે એવા લોકોને લાગવાનું જોખમ વધારે છે જેમણે આ રોગ સામે રસી નથી લીધી. અહીં કેટલાક મુખ્ય જૂથો અને પરિબળો આપ્યા છે જે ગાલપચોળિયાંના ચેપનું જોખમ વધારે છે:

• જેમને રસી નથી મળી (Unvaccinated): ગાલપચોળિયાંથી બચવાનો સૌથી અસરકારક રીત MMR (ઓરી, ગાલપચોળિયાં અને રૂબેલા) રસીના બે ડોઝ લેવા છે. જે બાળકો, કિશોરો અને પુખ્ત વયના લોકોએ આ રસી નથી લીધી તેઓને ગાલપચોળિયાં થવાનું જોખમ સૌથી વધુ હોય છે.
• બાળકો અને કિશોરો: શાળાએ જતા બાળકો અને કિશોરોમાં ગાલપચોળિયાંનો ચેપ ફેલાવવાની શક્યતા વધારે હોય છે, ખાસ કરીને જો તેઓએ રસી ન લીધી હોય.
• એવા સમુદાયો જ્યાં રસીકરણનો દર ઓછો છે: જે સમુદાયોમાં ઘણા લોકોએ રસી નથી લીધી, ત્યાં ગાલપચોળિયાંના ફાટી નીકળવાની શક્યતા વધારે હોય છે અને તેનાથી ચેપ લાગવાનું જોખમ વધે છે.
• આંતરરાષ્ટ્રીય પ્રવાસ કરતા લોકો: એવા દેશોમાં પ્રવાસ કરતા લોકો જ્યાં ગાલપચોળિયાં સામાન્ય છે, તેઓને વાયરસના સંપર્કમાં આવવાનું અને ચેપ લાગવાનું જોખમ વધારે હોય છે, ખાસ કરીને જો તેઓએ રસી ન લીધી હોય.
• નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો: અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ અથવા દવાઓ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે, જેનાથી ગાલપચોળિયાંનો ચેપ લાગવાનું અને ગંભીર ગૂંચવણો થવાનું જોખમ વધી જાય છે. જો કે, આવા લોકોમાં રસીની અસરકારકતા પણ ઓછી હોઈ શકે છે.

જે લોકોને એકવાર ગાલપચોળિયાં થઈ ગયા હોય, તેઓ સામાન્ય રીતે ફરીથી તેનાથી સંક્રમિત થતા નથી, કારણ કે તેમના શરીરમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિ વિકસી જાય છે. તેમ છતાં, રસી ન લેનારા લોકો માટે ગાલપચોળિયાં એક ચેપી રોગ બની શકે છે અને તેનાથી ગંભીર ગૂંચવણો થઈ શકે છે.

ગાલપચોળિયા સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

ગાલપચોળિયાં પોતે એક રોગ છે, પરંતુ તેના કારણે કેટલીક ગંભીર ગૂંચવણો થઈ શકે છે, જે અન્ય રોગો અથવા તબીબી પરિસ્થિતિઓ તરફ દોરી શકે છે. ગાલપચોળિયાં સાથે સંકળાયેલ મુખ્ય ગૂંચવણો અને રોગો નીચે મુજબ છે:

સામાન્ય ગૂંચવણો:

• અંડકોષમાં સોજો (ઓર્કાઇટિસ): પુખ્ત પુરુષોમાં એક અથવા બંને અંડકોષમાં દુખાવો અને સોજો આવી શકે છે. ભાગ્યે જ, તેનાથી વંધ્યત્વ આવી શકે છે.
• અંડાશયમાં સોજો (ઓફોરીટીસ): સ્ત્રીઓમાં અંડાશયમાં સોજો આવી શકે છે, જેના કારણે પેટના નીચેના ભાગમાં દુખાવો થાય છે.
• મગજનો સોજો (એન્સેફેલાઇટિસ): મગજમાં સોજો આવી શકે છે, જે તીવ્ર માથાનો દુખાવો, ગરદનમાં જકડાઈ જવું, સુસ્તી અને આંચકી જેવા લક્ષણો પેદા કરી શકે છે. આ એક ગંભીર ગૂંચવણ છે.
• મગજ અને કરોડરજ્જુની આસપાસના આવરણનો સોજો (મેનિન્જાઇટિસ): મગજ અને કરોડરજ્જુની આસપાસના આવરણમાં સોજો આવી શકે છે, જેના કારણે તાવ, માથાનો દુખાવો અને ગરદનમાં જકડાઈ જવું જેવા લક્ષણો જોવા મળે છે.
• સ્વાદુપિંડનો સોજો (પેનક્રિયાટાઇટિસ): સ્વાદુપિંડમાં સોજો આવી શકે છે, જેના કારણે પેટના ઉપરના ભાગમાં તીવ્ર દુખાવો, ઉબકા અને ઉલટી થઈ શકે છે.
• બહેરાશ: ક્યારેક ગાલપચોળિયાંના કારણે એક અથવા બંને કાનમાં સાંભળવાની ક્ષમતા ગુમાવી શકાય છે.
• હૃદયના સ્નાયુમાં સોજો (માયોકાર્ડિટિસ): દુર્લભ કિસ્સાઓમાં હૃદયના સ્નાયુમાં સોજો આવી શકે છે.
• સાંધામાં દુખાવો (આર્થ્રાલ્જિયા): કેટલાક લોકોને સાંધામાં દુખાવો થઈ શકે છે.

ગાલપચોળિયાંની ગૂંચવણો ગંભીર હોઈ શકે છે, પરંતુ તે દુર્લભ છે, ખાસ કરીને રસીકરણ ધરાવતા લોકોમાં. રસીકરણ ગાલપચોળિયાં અને તેની ગૂંચવણોથી બચવાનો સૌથી અસરકારક રીત છે.

ગાલપચોળિયા નું નિદાન

ગાલપચોળિયાંનું નિદાન સામાન્ય રીતે ડૉક્ટર દ્વારા શારીરિક તપાસ અને લાક્ષણિક ચિહ્નો અને લક્ષણોના આધારે કરવામાં આવે છે. નિદાન પ્રક્રિયામાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

શારીરિક તપાસ અને તબીબી ઇતિહાસ:

• લાક્ષણિક સોજો: ડૉક્ટર ગાલ અને જડબાની આસપાસ લાળ ગ્રંથીઓમાં સોજો (ખાસ કરીને પરોટિડ ગ્રંથીઓમાં) તપાસશે. આ સોજો ગાલપચોળિયાંનું સૌથી લાક્ષણિક ચિહ્ન છે.
• અન્ય લક્ષણો: ડૉક્ટર તાવ, માથાનો દુખાવો, સ્નાયુઓમાં દુખાવો, થાક અને ચાવવામાં કે ગળવામાં મુશ્કેલી જેવા અન્ય લક્ષણો વિશે પૂછશે.
• તબીબી ઇતિહાસ: ડૉક્ટર દર્દીના રસીકરણના ઇતિહાસ અને શું તેઓ તાજેતરમાં ગાલપચોળિયાંના કેસના સંપર્કમાં આવ્યા હતા તે વિશે પણ પૂછશે.

લેબોરેટરી પરીક્ષણો (નિદાનની પુષ્ટિ કરવા માટે):

જો નિદાન સ્પષ્ટ ન હોય અથવા ગૂંચવણોની શંકા હોય, તો નિદાનની પુષ્ટિ કરવા માટે લેબોરેટરી પરીક્ષણો કરી શકાય છે:

• લોહી પરીક્ષણ: લોહીના નમૂનામાં ગાલપચોળિયાંના વાયરસ સામે બનેલા ચોક્કસ એન્ટિબોડીઝ (IgM) ની તપાસ કરવામાં આવે છે. IgM એન્ટિબોડીઝ સામાન્ય રીતે ચેપ લાગ્યાના થોડા દિવસોમાં દેખાવાનું શરૂ થાય છે અને તે તાજેતરના ચેપ સૂચવે છે.
• વાયરલ ટેસ્ટ: લાળ, પેશાબ અથવા મગજનો અને કરોડરજ્જુનું પ્રવાહી (સેરેબ્રોસ્પાઇનલ ફ્લુઇડ – જો મેનિન્જાઇટિસ અથવા એન્સેફેલાઇટિસની શંકા હોય તો) ના નમૂનામાં ગાલપચોળિયાંના વાયરસના જનીન સામગ્રી (RNA) ની તપાસ માટે પોલિમરેઝ ચેઇન રિએક્શન (PCR) ટેસ્ટ કરી શકાય છે.
• લાળ પરીક્ષણ: લાળના નમૂનામાં વાયરસને શોધવા માટે કલ્ચર ટેસ્ટ પણ કરી શકાય છે, પરંતુ PCR ટેસ્ટ વધુ ઝડપી અને સંવેદનશીલ હોય છે.

ગાલપચોળિયાં ખૂબ જ ચેપી રોગ હોવાથી, જો ડૉક્ટરને ગાલપચોળિયાંની શંકા હોય તો તેઓ ચેપ ફેલાતો અટકાવવા માટે તાત્કાલિક પગલાં લેશે અને જાહેર આરોગ્ય વિભાગને જાણ કરશે.

ગાલપચોળિયા ની સારવાર

ગાલપચોળિયાં માટે કોઈ ચોક્કસ એન્ટિવાયરલ દવા નથી જે વાયરસને મારી શકે. ગાલપચોળિયાંની સારવાર મુખ્યત્વે લક્ષણોને રાહત આપવા અને ગૂંચવણોને રોકવા પર કેન્દ્રિત છે. સારવારમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

લક્ષણોની રાહત માટે:

• આરામ: પૂરતો આરામ કરવો શરીરને ચેપ સામે લડવામાં મદદ કરે છે. જ્યાં સુધી સોજો ઓછો ન થાય ત્યાં સુધી ઘરે જ આરામ કરવો અને શાળા અથવા કામ પર જવાનું ટાળવું જોઈએ.
• પીડા નિવારક દવાઓ: તાવ, માથાનો દુખાવો અને સ્નાયુઓના દુખાવાને ઓછો કરવા માટે પેરાસિટામોલ (Paracetamol) અથવા આઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen) જેવી ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. બાળકો માટે ડોઝ તેમની ઉંમર અને વજન પ્રમાણે હોવો જોઈએ અને ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ લેવી જોઈએ. એસ્પિરિન બાળકો અને કિશોરોને આપવી જોઈએ નહીં કારણ કે તેનાથી રેયે સિન્ડ્રોમ (Reye’s syndrome) નામની ગંભીર સ્થિતિનું જોખમ વધી શકે છે.
• પુષ્કળ પ્રવાહી: ડિહાઇડ્રેશન ટાળવા માટે પાણી, જ્યુસ (ખાંડ વગરના), સૂપ અને ઓરલ રિહાઇડ્રેશન સોલ્યુશન (ORS) જેવા પ્રવાહી પુષ્કળ પ્રમાણમાં લો.
• ગરમ અથવા ઠંડા કોમ્પ્રેસ: ગાલ પર ગરમ અથવા ઠંડા પાણીનો શેક કરવાથી દુખાવામાં રાહત મળી શકે છે. કેટલાક લોકો ગરમ શેકથી વધુ આરામ અનુભવે છે, જ્યારે અન્ય ઠંડા શેકથી.
• ગળવામાં સરળ હોય તેવો ખોરાક: ચાવવામાં અને ગળવામાં તકલીફ થતી હોવાથી નરમ ખોરાક લો જેમ કે સૂપ, દહીં, પોરીજ, બાફેલા શાકભાજી અને ફળો. ખાટા ખોરાક અને પીણાં (જેમ કે સાઇટ્રસ ફળોનો રસ) ટાળો કારણ કે તે લાળ ગ્રંથીઓને વધુ ઉત્તેજિત કરી શકે છે અને દુખાવો વધારી શકે છે.

ગૂંચવણોની સારવાર:

જો ગાલપચોળિયાંના કારણે કોઈ ગૂંચવણ થાય છે, તો તેની સારવાર કરવી જરૂરી છે:

• અંડકોષમાં સોજો (ઓર્કાઇટિસ): આરામ, બરફનો શેક અને દુખાવો ઓછો કરવા માટે દવાઓ આપવામાં આવે છે. અંડકોષને ટેકો આપવા માટે સપોર્ટર પહેરવાની સલાહ આપવામાં આવી શકે છે.
• મગજનો સોજો (એન્સેફેલાઇટિસ) અને મેનિન્જાઇટિસ: હોસ્પિટલમાં દાખલ કરીને લક્ષણો આધારિત સારવાર કરવામાં આવે છે, જેમાં સોજો ઘટાડવાની દવાઓ અને આંચકી નિયંત્રિત કરવાની દવાઓનો સમાવેશ થાય છે.
• સ્વાદુપિંડનો સોજો (પેનક્રિયાટાઇટિસ): હોસ્પિટલમાં દાખલ કરીને પ્રવાહી અને પીડા નિવારક દવાઓ આપવામાં આવે છે. ખોરાક અને પ્રવાહી મોં દ્વારા લેવાનું થોડા સમય માટે બંધ કરવામાં આવી શકે છે.
• બહેરાશ: જો સાંભળવાની ક્ષમતા ગુમાવાય તો નિષ્ણાત દ્વારા તેનું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવે છે અને જરૂર મુજબ સહાયક ઉપકરણો અથવા સારવાર આપવામાં આવે છે.

સંક્રમણ નિયંત્રણ:

ગાલપચોળિયાં ચેપી હોવાથી, સંક્રમણને ફેલાતું અટકાવવું મહત્વપૂર્ણ છે:

• અલગ રહેવું (Isolation): ગાલપચોળિયાંના લક્ષણો શરૂ થયાના પાંચ દિવસ સુધી સંક્રમિત વ્યક્તિને શાળા, કામ અથવા અન્ય જાહેર સ્થળોથી દૂર રાખવી જોઈએ.
• સારી સ્વચ્છતાની આદતો: વારંવાર હાથ ધોવા, ખાસ કરીને ખાંસી કે છીંક ખાધા પછી.

મહત્વની બાબત:

ગાલપચોળિયાંની સારવારમાં ડૉક્ટરની સલાહ અને દેખરેખ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. જો તમને અથવા તમારા બાળકમાં ગાલપચોળિયાંના લક્ષણો દેખાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો. જાતે સારવાર કરવાનો પ્રયાસ કરવાથી ગૂંચવણોનું જોખમ વધી શકે છે.

ગાલપચોળિયા શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

ગાલપચોળિયાં એક વાયરલ ચેપ છે જેના માટે કોઈ ચોક્કસ આહાર ભલામણો નથી. જો કે, લક્ષણોને હળવા કરવા અને શરીરને ઝડપથી સાજા થવામાં મદદ કરવા માટે કેટલાક ખોરાક અને પીણાંની પસંદગીઓ કરી શકાય છે:

શું ખાવું જોઈએ:

• હળવો અને સુપાચ્ય ખોરાક: ગાલ અને જડબામાં સોજો અને દુખાવો હોવાથી ચાવવામાં અને ગળવામાં તકલીફ પડી શકે છે. તેથી, નરમ ખોરાક લેવો વધુ આરામદાયક રહેશે, જેમ કે:
  • સૂપ (પાતળો અને ઓછો મસાલેદાર)
  • દહીં
  • પોરીજ (ખીચડી, દલિયા)
  • બાફેલા અને મેશ કરેલા શાકભાજી (બટાકા, ગાજર)
  • નરમ ફળો (કેળા, પાકેલું પપૈયું)
  • ઈંડા (બાફેલા અથવા પોચા)
• પુષ્કળ પ્રવાહી: તાવના કારણે શરીરમાં પાણીની કમી થઈ શકે છે, તેથી પાણી, જ્યુસ (ખાંડ વગરના), સૂપ અને નાળિયેર પાણી જેવા પ્રવાહી પુષ્કળ પ્રમાણમાં લો.
• ઠંડો ખોરાક: કેટલાક લોકોને ઠંડો ખોરાક જેમ કે આઈસ્ક્રીમ અથવા દહીં ગળાને આરામ આપે છે.

શું ન ખાવું જોઈએ:

• ખાટા ખોરાક અને પીણાં: ખાટા ફળો (જેમ કે લીંબુ, નારંગી, ગ્રેપફ્રૂટ) અને ખાટા પીણાં લાળ ગ્રંથીઓને વધુ ઉત્તેજિત કરી શકે છે અને દુખાવો વધારી શકે છે. તેથી, જ્યાં સુધી સોજો ઓછો ન થાય ત્યાં સુધી તેને ટાળવા જોઈએ.
• ચાવવામાં મુશ્કેલ ખોરાક: સખત અથવા ચાવવામાં વધુ મહેનત પડે તેવો ખોરાક ટાળો, જેમ કે કાચા શાકભાજી, સખત માંસ અથવા બ્રેડ.
• મસાલેદાર અને તળેલું ખોરાક: આ ખોરાક ગળામાં બળતરા પેદા કરી શકે છે.

સામાન્ય સલાહ:

• તમારા શરીરને સાંભળો અને જે ખોરાક તમને આરામદાયક લાગે તે ખાઓ.
• જો તમને ભૂખ ન લાગતી હોય તો પણ થોડું થોડું ખાતા રહો જેથી શરીરને એનર્જી મળતી રહે.
• જો તમને કોઈ ચોક્કસ ખોરાક વિશે ચિંતા હોય તો તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લો.

યાદ રાખો કે આ આહાર સૂચનો લક્ષણોને હળવા કરવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ તે તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી. ગાલપચોળિયાંની સારવાર માટે ડૉક્ટરની સલાહ અને સૂચનાઓનું પાલન કરવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

ગાલપચોળિયા માટે ઘરેલું ઉપચાર

ગાલપચોળિયાં એક વાયરલ ચેપ છે અને તેના માટે કોઈ ચોક્કસ ઘરેલું ઉપચાર નથી જે વાયરસને મારી શકે. ઘરેલું ઉપચારનો મુખ્ય હેતુ લક્ષણોને હળવા કરવાનો અને આરામ આપવાનો છે. જો તમને અથવા તમારા બાળકને ગાલપચોળિયાંના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ઘરેલું ઉપચાર તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી, પરંતુ તે સહાયક ભૂમિકા ભજવી શકે છે.

ગાલપચોળિયાંના લક્ષણોને હળવા કરવા માટે કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર અહીં આપ્યા છે:

• ગરમ અથવા ઠંડા કોમ્પ્રેસ: ગાલ પર ગરમ અથવા ઠંડા પાણીનો શેક કરવાથી દુખાવામાં રાહત મળી શકે છે. કેટલાક લોકોને ગરમ શેકથી વધુ આરામ મળે છે, જ્યારે અન્યને ઠંડા શેકથી. તમે બંને અજમાવી શકો છો અને જે વધુ આરામદાયક લાગે તેનો ઉપયોગ કરી શકો છો.
• પુષ્કળ આરામ: શરીરને ચેપ સામે લડવા માટે પૂરતો આરામ કરવો ખૂબ જ જરૂરી છે. જ્યાં સુધી સોજો ઓછો ન થાય ત્યાં સુધી ઘરે જ આરામ કરવો અને શાળા અથવા કામ પર જવાનું ટાળવું જોઈએ.
• પ્રવાહીનું સેવન: ડિહાઇડ્રેશન ટાળવા માટે પાણી, જ્યુસ (ખાંડ વગરના), સૂપ અને નાળિયેર પાણી જેવા પ્રવાહી પુષ્કળ પ્રમાણમાં લો.
• ગળવામાં સરળ હોય તેવો ખોરાક: ચાવવામાં અને ગળવામાં તકલીફ થતી હોવાથી નરમ ખોરાક લો જેમ કે સૂપ, દહીં, પોરીજ અને બાફેલા શાકભાજી. ખાટા ખોરાક અને પીણાં ટાળો કારણ કે તે લાળ ગ્રંથીઓને વધુ ઉત્તેજિત કરી શકે છે.
• મીઠાવાળા પાણીના કોગળા: મોં સાફ રાખવા અને ગળાના દુખાવામાં રાહત મેળવવા માટે હળવા ગરમ પાણીમાં થોડું મીઠું નાખીને કોગળા કરો.
• હળદરવાળું દૂધ: હળદરમાં એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી ગુણધર્મો હોય છે. ગરમ દૂધમાં થોડી હળદર ભેળવીને પીવાથી આરામ મળી શકે છે.
• આદુ અને મધ: આદુમાં પણ એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી ગુણધર્મો હોય છે અને મધ ગળાને આરામ આપે છે. તમે આદુનો રસ કાઢીને તેમાં થોડું મધ ભેળવીને લઈ શકો છો.

ચેતવણી:

• ઘરેલું ઉપચાર ક્યારેય ડૉક્ટરની સલાહ અને તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી.
• ખાસ કરીને બાળકોમાં ગાલપચોળિયાંના લક્ષણો દેખાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.
• જો તાવ ખૂબ વધારે હોય, ગરદનમાં જકડાઈ જવું, તીવ્ર માથાનો દુખાવો અથવા અન્ય ગંભીર લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક તબીબી મદદ લો.

ઘરેલું ઉપચાર માત્ર લક્ષણોને હળવા કરવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ ગાલપચોળિયાંના વાયરસને મારવા માટે તબીબી સારવાર જરૂરી છે. ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી દવાઓ અને સારવારનું પાલન કરવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

ગાલપચોળિયા કેવી રીતે અટકાવવું?

ગાલપચોળિયાંને અટકાવવાનો સૌથી અસરકારક રીત રસીકરણ છે. MMR (Measles, Mumps, Rubella – ઓરી, ગાલપચોળિયાં અને રૂબેલા) રસી ગાલપચોળિયાં સામે ખૂબ જ સુરક્ષિત અને અસરકારક રક્ષણ આપે છે.

ગાલપચોળિયાંને અટકાવવા માટેના મુખ્ય પગલાં નીચે મુજબ છે:

• રસીકરણ (Vaccination):
  • MMR રસી: ગાલપચોળિયાંથી બચવા માટે MMR રસી આપવામાં આવે છે. આ એક સંયુક્ત રસી છે જે ત્રણ રોગો સામે રક્ષણ આપે છે.
  • ભલામણ કરેલ ડોઝ: બાળકોને MMR રસીના બે ડોઝ આપવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે:
    • પ્રથમ ડોઝ: સામાન્ય રીતે 9 મહિનાની ઉંમરે આપવામાં આવે છે.
    • બીજો ડોઝ: સામાન્ય રીતે 15 મહિનાની ઉંમરે અથવા 4 થી 6 વર્ષની વચ્ચે આપવામાં આવે છે.
  • પુખ્ત વયના લોકો: જે પુખ્ત વયના લોકોએ ગાલપચોળિયાંની રસી નથી લીધી અથવા તેમને ખબર નથી કે તેમને રસી મળી છે કે નહીં, તેઓએ પણ રસી લેવી જોઈએ, ખાસ કરીને જો તેઓ આરોગ્ય સંભાળના કર્મચારી હોય, શાળા અથવા કોલેજના વિદ્યાર્થીઓ હોય અથવા ગાલપચોળિયાંના વધુ જોખમવાળા સમુદાયમાં રહેતા હોય. સામાન્ય રીતે પુખ્ત વયના લોકોને એક અથવા બે ડોઝની ભલામણ કરવામાં આવે છે, જે તેમની પરિસ્થિતિ પર આધાર રાખે છે.
• જોખમી સંપર્ક પછી રસીકરણ (Post-exposure vaccination):
  • જો કોઈ વ્યક્તિ ગાલપચોળિયાંના ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિના સંપર્કમાં આવે અને તેણે રસી ન લીધી હોય, તો ચેપને રોકવા અથવા તેની તીવ્રતા ઘટાડવા માટે સંપર્કના 72 કલાકની અંદર MMR રસી લેવી ફાયદાકારક હોઈ શકે છે.
• સંક્રમિત વ્યક્તિને અલગ રાખવી (Isolation of infected individuals):
  • જો કોઈ વ્યક્તિને ગાલપચોળિયાં થયા હોય, તો તેને લક્ષણો શરૂ થયાના પાંચ દિવસ સુધી શાળા, કામ અથવા અન્ય જાહેર સ્થળોથી દૂર રાખવી જોઈએ જેથી ચેપ અન્ય લોકોને ન ફેલાય.
• સારી સ્વચ્છતાની આદતો:
  • વારંવાર હાથ ધોવા, ખાસ કરીને ખાંસી કે છીંક ખાધા પછી.
  • ખાંસી કે છીંક ખાતી વખતે મોં અને નાકને ટિશ્યુથી ઢાંકવું અને પછી ટિશ્યુને કચરાપેટીમાં ફેંકી દેવું.
  • જો ટિશ્યુ ઉપલબ્ધ ન હોય તો હાથની કોણીમાં ખાંસી કે છીંક ખાવી.
  • ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિ દ્વારા વપરાયેલી વસ્તુઓ (જેમ કે વાસણો, ટુવાલ) અન્ય લોકો સાથે શેર કરવાનું ટાળો.

ગાલપચોળિયાંને અટકાવવાનો સૌથી અસરકારક અને વ્યાપક રીતે ભલામણ કરાયેલ માર્ગ રસીકરણ છે. જો તમને અથવા તમારા બાળકની રસીકરણની સ્થિતિ વિશે કોઈ પ્રશ્નો હોય તો તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

સારાંશ

ગાલપચોળિયાં એક વાયરલ ચેપ છે જે પેરામિક્સોવાયરસથી થાય છે અને મુખ્યત્વે લાળ ગ્રંથીઓને અસર કરે છે, જેના કારણે ગાલમાં સોજો આવે છે.

મુખ્ય લક્ષણો: ગાલ અને જડબામાં સોજો અને દુખાવો, ચાવવામાં અને ગળવામાં મુશ્કેલી, તાવ, માથાનો દુખાવો, સ્નાયુઓમાં દુખાવો અને થાક.

કારણો: પેરામિક્સોવાયરસના ચેપથી ફેલાય છે, જે હવા દ્વારા અથવા સીધા સંપર્ક દ્વારા એક વ્યક્તિથી બીજી વ્યક્તિમાં ફેલાય છે.

જોખમ કોને વધારે: જેમને MMR રસી નથી મળી, બાળકો અને કિશોરો, એવા સમુદાયો જ્યાં રસીકરણનો દર ઓછો છે અને નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો.

સંકળાયેલ રોગો/ગૂંચવણો: અંડકોષમાં સોજો (ઓર્કાઇટિસ), અંડાશયમાં સોજો (ઓફોરીટીસ), મગજનો સોજો (એન્સેફેલાઇટિસ), મેનિન્જાઇટિસ, સ્વાદુપિંડનો સોજો (પેનક્રિયાટાઇટિસ) અને બહેરાશ.

નિદાન: શારીરિક તપાસ અને લાક્ષણિક લક્ષણોના આધારે થાય છે. નિદાનની પુષ્ટિ માટે લોહી પરીક્ષણ અથવા વાયરલ ટેસ્ટ કરી શકાય છે.

સારવાર: કોઈ ચોક્કસ દવા નથી, લક્ષણોને રાહત આપવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત છે – આરામ, પીડા નિવારક દવાઓ અને પુષ્કળ પ્રવાહી. ગૂંચવણોની સારવાર પણ જરૂરી છે.

શું ખાવું અને શું ન ખાવું: હળવો અને સુપાચ્ય ખોરાક લો, પુષ્કળ પ્રવાહી પીવો. ખાટા અને ચાવવામાં મુશ્કેલ ખોરાક ટાળો.

ઘરેલું ઉપચાર: ગરમ અથવા ઠંડા કોમ્પ્રેસ, પૂરતો આરામ અને પ્રવાહીનું સેવન લક્ષણોને હળવા કરવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ તે તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી.

અટકાવવું: ગાલપચોળિયાંને અટકાવવાનો સૌથી અસરકારક રીત MMR રસીકરણ છે. ચેપગ્રસ્ત વ્યક્તિને અલગ રાખવી અને સારી સ્વચ્છતાની આદતો પણ મહત્વપૂર્ણ છે.