નોન-સ્ટીરોઇડલ એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી ડ્રગ્સ (NSAIDs)

નોન-સ્ટીરોઇડલ એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી ડ્રગ્સ (Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs) જેને ટૂંકમાં NSAIDs કહે છે, એ એવી દવાઓ છે જે દુખાવા (pain), સોજો (inflammation) અને તાવ (fever)માં રાહત આપે છે. તે સ્ટીરોઇડ્સ કરતા અલગ પ્રકારની દવાઓ છે, છતાં એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી અસર કરે છે.

આ દવાઓનો વ્યાપક ઉપયોગ સામાન્ય દુખાવાથી લઈને ગંભીર રોગો જેવી કે સંધિવા (arthritis), કમરદુખાવો, માસિક ધર્મના દુખાવા, દાંતના દુખાવા વગેરેમાં થાય છે.

NSAIDs કેમ કાર્ય કરે છે?

NSAIDs શરીરમાં “prostaglandins” નામના રસાયણોના નિર્માણને અટકાવે છે. પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડિન્સ તે સંકેત રસાયણ છે જે શરીરમાં દુખાવા, તાવ અને સોજાની પ્રક્રિયા માટે જવાબદાર હોય છે.

શરીરમાં cyclooxygenase (COX) નામના એન્ઝાઇમ દ્વારા પ્રોસ્ટાગ્લેન્ડિન્સનું ઉત્પાદન થાય છે. આ દવાઓ COX એન્ઝાઇમને અવરોધિત કરે છે અને ફળસ્વરૂપે દુખાવો અને સોજામાં રાહત મળે છે.

COX એન્ઝાઇમના બે મુખ્ય પ્રકાર હોય છે:

• COX-1: પેટના મ્યૂકસને સુરક્ષિત રાખે છે, રક્તના પ્રવાહને જાળવે છે.
• COX-2: સોજા અને દુખાવામાં વધારો કરે છે.

કેટલાંક નવીન NSAIDs (જેમ કે Etoricoxib) ખાસ COX-2 એન્ઝાઇમને જ નિશાન બનાવે છે જેથી COX-1ને નુકસાન ન થાય અને પેટની બિમારીઓ ઓછા થે.

પ્રકારો અને ઉદાહરણ:

વિભિન્ન દવાઓ NSAIDs તરીકે વર્ગીકૃત થાય છે. તેમાંની કેટલીક લોકપ્રિય દવાઓ:

દવા નામ	સામાન્ય બ્રાન્ડ નામ	ઉપયોગ
ઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen)	Brufen, Ibugesic	સામાન્ય દુખાવો, તાવ
ડાયકલોફેનેક (Diclofenac)	Voveran, Diclogesic	સાંધા દુખાવો, મસ્ક્યુલો-સ્કેલિટલ પેઇન
નાપ્રોક્સેન (Naproxen)	Naprosyn	માથાનો દુખાવો, માસિક દુખાવો
પિરોકસિકેમ (Piroxicam)	Dolonex	સાંધાવાત, લાંબા ગાળાનો દુખાવો
એસ્પિરિન (Aspirin)	Ecosprin	હ્રદયરોગ નિવારણ, દુખાવો
એટોરિકોક્સિબ (Etoricoxib)	Etoshine	ઓસ્ટિઓઆર્થ્રાઈટિસ, ર્યુમેટોઇડ આર્થ્રાઈટિસ

NSAIDs નો ઉપયોગ કયા રોગોમાં થાય છે?

1. સાંધાવાત (Arthritis):
   • ઓસ્ટિઓઆર્થ્રાઈટિસ, ર્યુમેટોઇડ આર્થ્રાઈટિસ જેવી સ્થિતિઓમાં દુખાવો અને સોજા ઘટાડે છે.
2. કમરદુખાવો (Back pain):
   • મસ્ક્યુલોસ્કેલેટલ પેઇન, સાયટિકા જેવી હાલતોમાં રાહત આપે છે.
3. માસિક ધર્મના દુખાવા (Dysmenorrhea):
   • મહિલાઓમાં માસિક ધર્મના સમયગાળામાં થતો દુખાવો ઘટાડે છે.
4. માથાનો દુખાવો:
   • માઈગ્રેન તથા સામાન્ય સીરવિકલ ટેન્શનના દુખાવામાં ઉપયોગી છે.
5. દાંત અને ગળાનું દુખાવું:
   • દાંત ખેંચ્યા પછી કે દાંતના ઇન્ફેક્શનને લીધે થતો દુખાવો ઓછો કરે છે.
6. બદન દુખાવો અને તાવ:
   • તાવના સમયે શરીરમાં થતી બોડી પેઇન માટે અસરકારક છે.
7. સ્પોર્ટ્સ ઇજાઓ:
   • સાંધા અથવા પેશીઓની ઈજાઓમાં તાત્કાલિક દુખાવા માટે.

NSAIDs લેવા પહેલા શું ધ્યાન રાખવું જોઈએ?

સાવચેતી:

• દવા ખાલી પેટે ન લેવી.
• લાંબા ગાળે સતત ન લેવી.
• history of ulcer, acidity, liver/kidney issues હોય તો ડૉક્ટરથી પુછવું.
• બીજું કોઈ બ્લડ થિનર જેવી દવા લઇ રહ્યા હોય તો ટાળવી.

કોને ટાળવી જોઈએ?

• ગર્ભાવસ્થાની ત્રીજી ત્રિમાસિકમાં મહિલાઓ
• પેપ્ટિક અલ્સર અથવા જઠરાવયવના રોગો ધરાવનાર
• કિડની કે યકૃતના રોગીઓ
• હ્રદય રોગના દર્દીઓ
• એસપિરિનથી એલર્જી ધરાવતા

આડઅસરો (Side Effects):

સામાન્ય આડઅસરો:

• પેટમાં દુખાવો
• એસિડિટી
• ગેસ અને બળતરા
• ઊંઘમાં ખલેલ

ગંભીર આડઅસરો:

• પેટમાં અલ્સર અથવા રસાવટ (bleeding)
• કિડની ફંક્શન બગાડવો
• લિવર એન્જાઇમ વધવું
• હાઇ બ્લડ પ્રેશર વધારવો
• હ્રદય ઘાતની શક્યતા
• એલર્જિક રિએક્શન – ચામડીની રેશ, શ્વાસ લેવામાં તકલીફ

લાંબા ગાળે ઉપયોગના જોખમો:

લાંબા ગાળે કે વિધિવત દેખરેખ વિના ઉપયોગથી નીચેના જોખમો ઊભા થઈ શકે છે:

• ગાંઠિયા (Gastric ulcer): પેટની આંતરિક પદાર્થને નુકસાન થાય છે.
• Nephrotoxicity: કિડની ફેઇલ થવાના જોખમ વધે છે.

વૈકલ્પિક વિકલ્પો:

• Paracetamol: સામાન્ય દુખાવા અને તાવ માટે સુરક્ષિત વિકલ્પ છે.
• Topical NSAIDs: જેમ કે ડાયકલોફેનેક જેલ, ઓઇન્ટમેન્ટ Cardiovascular risk: ખાસ કરીને COX-2 inhibitors હ્રદયઘાતનું જોખમ વધારી શકે છે.

નિષ્કર્ષ:

NSAIDs એવી દવાઓ છે જે આપણા રોજિંદા જીવનમાં દુખાવા, તાવ અને સોજા જેવી અનેક સામાન્ય સમસ્યાઓમાં ઉપયોગી બની શકે છે. પરંતુ તેનું જથ્થાબંધ અને લાગતાર ઉપયોગ મોટાં આરોગ્ય જોખમો ઊભાં કરી શકે છે. દરેક દવા ફાયદાની સાથે નુકસાન પણ લાવે છે, અને યોગ્ય સમજ અને માર્ગદર્શન હેઠળ તેનું સેવન સૌથી વધુ લાભદાયી બની શકે છે.