મોબાઇલના વધુ ઉપયોગથી થતો દુખાવો
આધુનિક યુગમાં સ્માર્ટફોન આપણા જીવનનો અભિન્ન અંગ બની ગયો છે. એક નાનકડું ઉપકરણ આપણા હાથમાં દુનિયાભરની માહિતી, મનોરંજન અને સંપર્કની શક્તિ લાવે છે. પરંતુ, આ સુવિધાનો બીજો પાસું પણ છે. મોબાઈલના અતિશય ઉપયોગથી અનેક શારીરિક સમસ્યાઓ ઊભી થઈ રહી છે, જેમાંથી સૌથી સામાન્ય છે શરીરના જુદા જુદા ભાગોમાં થતો દુખાવો.
આ લેખમાં આપણે મોબાઈલના વધુ ઉપયોગથી થતા વિવિધ પ્રકારના દુખાવા, તેના કારણો, લક્ષણો અને તેનાથી બચવાના ઉપાયો વિશે વિગતવાર ચર્ચા કરીશું.
ટેકનિકલ નેક (Text Neck): ગરદનનો દુખાવો
મોબાઈલના ઉપયોગથી થતો સૌથી સામાન્ય દુખાવો છે ગરદનનો દુખાવો, જેને ટેકનિકલ નેક અથવા ટેક્સ્ટ નેક સિન્ડ્રોમ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. જ્યારે આપણે મોબાઈલનો ઉપયોગ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે માથું નીચે નમાવીને સ્ક્રીન પર જોઈએ છીએ. આ મુદ્રા ગરદનના સ્નાયુઓ અને કરોડરજ્જુ પર અસાધારણ દબાણ ઊભું કરે છે.
- કારણ: માનવ માથાનું વજન આશરે 4.5 થી 5.5 કિલોગ્રામ જેટલું હોય છે. જ્યારે આપણે માથું સીધું રાખીએ છીએ, ત્યારે આ વજન સંતુલિત રહે છે. પરંતુ, જેમ જેમ આપણે માથું નીચે નમાવીએ છીએ, તેમ તેમ ગરદન પરનું દબાણ અનેકગણું વધી જાય છે. 15 ડિગ્રી નીચે નમાવવાથી માથાનું વજન આશરે 12 કિલોગ્રામ જેટલું અનુભવાય છે, જ્યારે 60 ડિગ્રી નીચે નમાવવાથી તે 27 કિલોગ્રામ જેટલું થઈ શકે છે. આ સતત દબાણ ગરદનના સ્નાયુઓ અને ચેતાતંત્રને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
- લક્ષણો: ગરદનમાં સતત દુખાવો, જકડાઈ જવું, ખભા અને પીઠના ઉપરના ભાગમાં દુખાવો, માથું ભારે લાગવું અને ક્યારેક ક્યારેક હાથમાં કળતર થવું.
કાર્પલ ટનલ સિન્ડ્રોમ (Carpal Tunnel Syndrome): કાંડા અને હાથનો દુખાવો
મોબાઈલનો ઉપયોગ કરતી વખતે આપણે સતત એક જ મુદ્રામાં હાથ અને કાંડાનો ઉપયોગ કરીએ છીએ, જેનાથી કાર્પલ ટનલ સિન્ડ્રોમ થવાનું જોખમ વધી જાય છે.
- કારણ: કાંડાની અંદર એક નાની નળી (કાર્પલ ટનલ) હોય છે, જેમાંથી એક મુખ્ય ચેતા (મીડિયન નર્વ) અને નસો પસાર થાય છે. મોબાઈલના સતત ઉપયોગથી આ ટનલમાં સોજો આવી શકે છે, જે ચેતા પર દબાણ લાવે છે.
- લક્ષણો: અંગૂઠા, તર્જની, મધ્યમા અને અનામિકા આંગળીમાં કળતર થવું, સુન્ન થઈ જવું, ઝણઝણાટી થવી અને કાંડામાં દુખાવો થવો. આ લક્ષણો રાત્રે વધુ અનુભવાય છે અને હાથની પકડ નબળી પડી શકે છે.
ક્યુબિટલ ટનલ સિન્ડ્રોમ (Cubital Tunnel Syndrome): કોણીનો દુખાવો
લાંબા સમય સુધી મોબાઈલને પકડી રાખવાથી અથવા કોણીને વાળીને રાખવાથી ક્યુબિટલ ટનલ સિન્ડ્રોમ થઈ શકે છે, જેને “સેલ્ફી એલ્બો” તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
- કારણ: કોણીની અંદર એક નળી (ક્યુબિટલ ટનલ) હોય છે, જેમાંથી એક મુખ્ય ચેતા (અલનર નર્વ) પસાર થાય છે. જ્યારે આપણે કોણીને લાંબા સમય સુધી વાળીને રાખીએ છીએ, ત્યારે આ ચેતા પર દબાણ આવે છે.
- લક્ષણો: ટચલી આંગળી અને તેની બાજુની આંગળીમાં કળતર, સુન્ન થઈ જવું અને કોણીમાં દુખાવો થવો.
સ્માર્ટફોન થમ્બ (Smartphone Thumb): અંગૂઠાનો દુખાવો
મોબાઈલ સ્ક્રીન પર વારંવાર અંગૂઠાનો ઉપયોગ કરવાથી અથવા ટાઇપિંગ કરવાથી અંગૂઠાના સાંધામાં દુખાવો થઈ શકે છે, જેને સ્માર્ટફોન થમ્બ અથવા ટેનોસાઈનોવાઈટિસ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.
- કારણ: અંગૂઠાના સ્નાયુઓ અને ટેન્ડન્સનો અતિશય ઉપયોગ તેમને સોજાવાળા અને પીડાદાયક બનાવી શકે છે.
- લક્ષણો: અંગૂઠાના મૂળમાં દુખાવો, જકડાઈ જવું, સોજો આવવો અને તેને વાળી કે ફેરવી ન શકવો.
આંખોનો તાણ અને માથાનો દુખાવો (Eye Strain and Headaches)
મોબાઈલનો લાંબા સમય સુધી ઉપયોગ કરવાથી આંખો પર તાણ આવે છે, જે માથાના દુખાવાનું કારણ બની શકે છે.
- કારણ: મોબાઈલની સ્ક્રીનમાંથી નીકળતો વાદળી પ્રકાશ, નાની ફોન્ટ સાઈઝ અને આંખનો સતત નજીકના ફોકસ પર રહેવું.
- લક્ષણો: આંખોમાં દુખાવો, બળતરા, શુષ્કતા, ઝાંખું દેખાવું, ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં મુશ્કેલી અને માથાનો દુખાવો.
નિવારણ અને ઉપચાર
આ દુખાવાથી બચવા માટે કેટલાક સરળ ઉપાયો અપનાવી શકાય છે:
- મુદ્રા સુધારો (Improve Posture):
- મોબાઈલનો ઉપયોગ કરતી વખતે તેને આંખના સ્તરે રાખો, જેથી ગરદન નીચે નમાવવી ન પડે.
- પીઠ સીધી અને ખભા આરામદાયક સ્થિતિમાં રાખો.
- મોબાઈલને એક હાથમાં પકડીને બીજા હાથથી ટાઇપિંગ કરો, જેથી એક જ અંગૂઠા પર ભાર ન આવે.
- નિયમિત વિરામ (Take Regular Breaks):
- દર 20-30 મિનિટે મોબાઈલનો ઉપયોગ બંધ કરો અને આંખોને આરામ આપો.
- 20-20-20 નો નિયમ અપનાવો: દર 20 મિનિટે, 20 સેકન્ડ માટે 20 ફૂટ દૂરની વસ્તુ તરફ જુઓ.
- વ્યાયામ અને ખેંચાણ (Exercises and Stretches):
- ગરદન માટે: ધીમે ધીમે માથાને ડાબેથી જમણે અને ઉપરથી નીચે ફેરવો.
- ખભા માટે: ખભાને ગોળાકાર ગતિમાં ફેરવો.
- હાથ અને કાંડા માટે: હાથની મુઠ્ઠી વાળીને ખોલો અને કાંડાને ગોળાકાર ગતિમાં ફેરવો.
- ટેકનિકનો સમજપૂર્વક ઉપયોગ (Mindful Usage):
- મોબાઈલનો ઉપયોગ ફક્ત જરૂર હોય ત્યારે જ કરો.
- રાત્રે સૂતા પહેલાં મોબાઈલનો ઉપયોગ ટાળો.
- મોબાઈલ સ્ક્રીનની બ્રાઈટનેસ અને ફોન્ટ સાઈઝ જરૂરિયાત મુજબ સેટ કરો.
- નિષ્ણાતની સલાહ (Consult a Professional):
- જો દુખાવો સતત રહે અથવા વધી જાય, તો તરત જ ડૉક્ટર અથવા ફિઝિયોથેરાપિસ્ટની સલાહ લો. તેઓ યોગ્ય નિદાન અને ઉપચાર આપી શકે છે.
નિષ્કર્ષ
મોબાઈલ એક શક્તિશાળી સાધન છે, પરંતુ તેનો અતિશય ઉપયોગ આપણા સ્વાસ્થ્ય માટે હાનિકારક બની શકે છે. ટેકનિકલ નેક, કાર્પલ ટનલ સિન્ડ્રોમ અને અન્ય દુખાવા આધુનિક જીવનશૈલીનો એક ભાગ બની ગયા છે. આ દુખાવાને અવગણવાને બદલે, તેના કારણોને સમજીને યોગ્ય નિવારક પગલાં લેવા જરૂરી છે. નિયમિત વ્યાયામ, યોગ્ય મુદ્રા અને મોબાઈલનો મર્યાદિત ઉપયોગ આ સમસ્યાઓથી બચવા માટેના શ્રેષ્ઠ ઉપાયો છે. યાદ રાખો, તંદુરસ્ત શરીર અને મન જ સુખી જીવનની ચાવી છે.
