યુરિન ઈન્ફેક્શન

યુરિન ઈન્ફેક્શન શું છે?

યુરિન ઈન્ફેક્શન, જેને યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઈન્ફેક્શન (UTI) પણ કહેવાય છે, તે એક એવી સ્થિતિ છે જે ત્યારે થાય છે જ્યારે બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશીને મૂત્રાશય, મૂત્રપિંડ, મૂત્રનલિકા અથવા મૂત્રમાર્ગને ચેપ લગાડે છે. આ ચેપ સામાન્ય રીતે બેક્ટેરિયાને કારણે થાય છે જે ગુદામાર્ગમાંથી મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશે છે. સ્ત્રીઓમાં પુરુષો કરતાં UTI થવાની શક્યતા વધુ હોય છે કારણ કે તેમનું મૂત્રમાર્ગ ટૂંકું હોય છે અને ગુદાની નજીક હોય છે, જેનાથી બેક્ટેરિયા માટે મૂત્રાશય સુધી પહોંચવું સરળ બને છે.

UTI ના સામાન્ય લક્ષણોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• વારંવાર પેશાબ કરવાની જરૂર લાગવી
• પેશાબ કરતી વખતે દુખાવો અથવા બળતરા થવી
• તીવ્રપણે પેશાબ કરવાની જરૂર લાગવી, પણ પેશાબ ઓછો થવો
• વાદળછાયું, ઘાટો, લોહીવાળો અથવા દુર્ગંધવાળો પેશાબ
• પેટના નીચેના ભાગમાં અથવા પીઠમાં દુખાવો
• તાવ
• ઠંડી લાગવી
• ઉબકા અથવા ઉલટી (જો ચેપ કિડની સુધી પહોંચ્યો હોય તો)

જો તમને UTI ના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી અને યુરિન ટેસ્ટ કરાવવો મહત્વપૂર્ણ છે. UTI ની સારવાર સામાન્ય રીતે એન્ટિબાયોટિક્સથી કરવામાં આવે છે. સમયસર સારવાર ન કરવામાં આવે તો, UTI કિડની સુધી ફેલાઈ શકે છે અને વધુ ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે.

યુરિન ઈન્ફેક્શન કારણો શું છે?

યુરિન ઈન્ફેક્શન (યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઈન્ફેક્શન – UTI)નું મુખ્ય કારણ બેક્ટેરિયા છે જે મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશીને ચેપ ફેલાવે છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, આ બેક્ટેરિયા આપણા પોતાના શરીરમાંથી આવે છે. અહીં કેટલાક સામાન્ય કારણો અને પરિબળો આપ્યા છે જે UTI તરફ દોરી શકે છે:

• ઇ. કોલી (Escherichia coli): આ બેક્ટેરિયા આંતરડામાં સામાન્ય રીતે જોવા મળે છે અને UTI નું સૌથી સામાન્ય કારણ છે. તે ગુદામાર્ગમાંથી મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશી શકે છે.
• અન્ય બેક્ટેરિયા: ઇ. કોલી ઉપરાંત, અન્ય બેક્ટેરિયા પણ UTI નું કારણ બની શકે છે, જેમ કે ક્લેબ્સિએલા (Klebsiella), પ્રોટીઅસ (Proteus), એન્ટરોકોકસ (Enterococcus) અને સ્ટેફાયલોકોકસ સેપ્રોફાઈટીકસ (Staphylococcus saprophyticus).

સ્ત્રીઓમાં UTI ના વધારાના કારણો અને જોખમી પરિબળો:

• ટૂંકું મૂત્રમાર્ગ: સ્ત્રીઓનું મૂત્રમાર્ગ પુરુષો કરતાં ટૂંકું હોવાથી બેક્ટેરિયા માટે મૂત્રાશય સુધી પહોંચવું સરળ બને છે.
• મૂત્રમાર્ગનું ગુદાની નજીક હોવું: ગુદામાર્ગમાં રહેલા બેક્ટેરિયા સરળતાથી મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશી શકે છે.
• જાતીય પ્રવૃત્તિ: જાતીય સંભોગ દરમિયાન બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાં ધકેલાઈ શકે છે.
• ડાયાફ્રેમ અને સ્પર્મિસાઇડનો ઉપયોગ: ગર્ભનિરોધક માટે ડાયાફ્રેમ અને સ્પર્મિસાઇડનો ઉપયોગ કરવાથી બેક્ટેરિયાના વિકાસને પ્રોત્સાહન મળી શકે છે.
• મેનોપોઝ: મેનોપોઝ પછી એસ્ટ્રોજનનું સ્તર ઘટવાથી મૂત્રમાર્ગની આસપાસના પેશીઓમાં ફેરફાર થાય છે, જે UTI ના જોખમને વધારી શકે છે.
• ગર્ભાવસ્થા: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન હોર્મોનલ ફેરફારો અને મૂત્રમાર્ગ પર વધતા ગર્ભાશયનું દબાણ UTI નું જોખમ વધારી શકે છે.

પુરુષોમાં UTI ના કારણો અને જોખમી પરિબળો:

• પ્રોસ્ટેટની સમસ્યાઓ: વિસ્તૃત પ્રોસ્ટેટ ગ્રંથિ (BPH) મૂત્રાશયને સંપૂર્ણપણે ખાલી થવા દેતી નથી, જેનાથી બેક્ટેરિયાનો વિકાસ થઈ શકે છે.
• મૂત્રમાર્ગમાં અવરોધ: પથરી અથવા અન્ય અવરોધો પેશાબના પ્રવાહને અટકાવી શકે છે, જેનાથી ચેપનું જોખમ વધે છે.
• જાતીય પ્રવૃત્તિ (ઓછી સામાન્ય): પુરુષોમાં જાતીય પ્રવૃત્તિથી UTI થવાની શક્યતા સ્ત્રીઓ કરતાં ઓછી હોય છે.
• ફોરેન બોડીઝ અથવા કેથેટરનો ઉપયોગ: મૂત્રમાર્ગમાં કેથેટર અથવા અન્ય ફોરેન બોડીઝ બેક્ટેરિયાને પ્રવેશ માટેનો માર્ગ આપી શકે છે.

બંને જાતિઓમાં UTI ના અન્ય કારણો અને જોખમી પરિબળો:

• પેશાબ રોકવો: લાંબા સમય સુધી પેશાબ રોકવાથી બેક્ટેરિયાનો વિકાસ થઈ શકે છે.
• ઓછી પાણીની માત્રા: પૂરતું પાણી ન પીવાથી પેશાબ પાતળો રહેતો નથી અને બેક્ટેરિયાને બહાર કાઢવામાં મદદ મળતી નથી.
• નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ: ડાયાબિટીસ અથવા અન્ય રોગો રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે, જેનાથી ચેપનું જોખમ વધે છે.
• મૂત્રમાર્ગની રચનામાં અસામાન્યતા: જન્મજાત અથવા હસ્તગત અસામાન્યતાઓ પેશાબના પ્રવાહને અવરોધી શકે છે.

યુરિન ઈન્ફેક્શન ચિહ્નો નાં લક્ષણો શું છે?

સામાન્ય લક્ષણો (મૂત્રાશયમાં ચેપ – સિસ્ટાઇટિસ):

• વારંવાર પેશાબ કરવાની જરૂર લાગવી: સામાન્ય કરતાં વધુ વાર પેશાબ જવાની ઇચ્છા થવી.
• પેશાબ કરતી વખતે દુખાવો અથવા બળતરા થવી (ડિસુરિયા): પેશાબ કરતી વખતે તીવ્ર દુખાવો, બળતરા અથવા કળતર અનુભવવું.
• તીવ્રપણે પેશાબ કરવાની જરૂર લાગવી: અચાનક અને તાત્કાલિક પેશાબ કરવાની ઇચ્છા થવી, ભલે મૂત્રાશય ખાલી હોય.
• પેશાબ ઓછો થવો: વારંવાર જવાની ઇચ્છા હોવા છતાં પેશાબ ઓછી માત્રામાં થવો.
• વાદળછાયું અથવા ઘાટો પેશાબ: સામાન્ય રીતે સ્પષ્ટ દેખાતો પેશાબ વાદળછાયો અથવા ઘાટો રંગનો દેખાઈ શકે છે.
• દુર્ગંધવાળો પેશાબ: પેશાબમાં અસામાન્ય અથવા તીવ્ર દુર્ગંધ આવવી.
• પેટના નીચેના ભાગમાં અથવા પેલ્વિક વિસ્તારમાં દુખાવો અથવા દબાણ: મૂત્રાશયના વિસ્તારમાં ભારેપણું અથવા દુખાવો લાગવો.
• પેશાબમાં લોહી (હેમેટુરિયા): કેટલાક કિસ્સાઓમાં પેશાબમાં લોહી દેખાઈ શકે છે.

કિડનીમાં ચેપના લક્ષણો (પાયલોનેફ્રાઇટિસ) – આ વધુ ગંભીર છે અને તાત્કાલિક તબીબી સારવારની જરૂર છે:

• પીઠના ભાગમાં અથવા બાજુમાં દુખાવો: સામાન્ય રીતે એક બાજુએ તીવ્ર દુખાવો થવો.
• તાવ (હાઈ ફીવર): 100.4°F (38°C) થી વધુ તાવ આવવો.
• ઠંડી લાગવી (ચિલ્સ): ધ્રુજારી સાથે ઠંડી લાગવી.
• ઉબકા અને ઉલટી: પેટમાં અસ્વસ્થતા અને ઉલટી થવી.
• થાક અને નબળાઈ: ખૂબ જ થાકેલું અને નબળું લાગવું.
• માનસિક સ્થિતિમાં ફેરફાર (વૃદ્ધોમાં): ગૂંચવણ અથવા ભ્રમ જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.

વૃદ્ધોમાં UTI ના લક્ષણો:

વૃદ્ધોમાં UTI ના લક્ષણો યુવાનો જેવા સ્પષ્ટ ન હોઈ શકે. તેઓમાં નીચેના લક્ષણો જોવા મળી શકે છે:

• માનસિક સ્થિતિમાં અચાનક ફેરફાર: ગૂંચવણ, બેચેની અથવા મૂંઝવણ.
• વર્તનમાં ફેરફાર: અચાનક ચીડિયાપણું અથવા સુસ્તી.
• નિયમિત પેશાબની આદતમાં ફેરફાર: અચાનક વધુ અથવા ઓછો પેશાબ કરવો.
• પડવું: અચાનક સંતુલન ગુમાવવું અને પડી જવું.
• તાવ (ક્યારેક ગેરહાજર હોઈ શકે છે).

યુરિન ઈન્ફેક્શન નું જોખમ કોને વધારે છે?

• સ્ત્રીઓ: સ્ત્રીઓમાં પુરુષો કરતાં UTI થવાની શક્યતા ઘણી વધારે હોય છે કારણ કે તેમનું મૂત્રમાર્ગ ટૂંકું હોય છે અને ગુદાની નજીક હોય છે, જેનાથી બેક્ટેરિયા માટે મૂત્રાશય સુધી પહોંચવું સરળ બને છે.
• જાતીય રીતે સક્રિય સ્ત્રીઓ: જાતીય સંભોગ દરમિયાન બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાં ધકેલાઈ શકે છે, જેનાથી UTI નું જોખમ વધે છે.
• ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન હોર્મોનલ ફેરફારો અને મૂત્રમાર્ગ પર વધતા ગર્ભાશયનું દબાણ UTI નું જોખમ વધારી શકે છે.
• મેનોપોઝ પછીની સ્ત્રીઓ: મેનોપોઝ પછી એસ્ટ્રોજનનું સ્તર ઘટવાથી મૂત્રમાર્ગની આસપાસના પેશીઓમાં ફેરફાર થાય છે, જે UTI ના જોખમને વધારી શકે છે.
• ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકો: ડાયાબિટીસ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે અને પેશાબમાં વધુ ખાંડ બેક્ટેરિયાના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે.
• મૂત્રમાર્ગમાં અવરોધ ધરાવતા લોકો: પથરી, વિસ્તૃત પ્રોસ્ટેટ ગ્રંથિ (પુરુષોમાં), અથવા અન્ય અવરોધો પેશાબના પ્રવાહને અટકાવી શકે છે, જેનાથી બેક્ટેરિયાનો વિકાસ થઈ શકે છે.
• મૂત્રમાર્ગમાં કેથેટરનો ઉપયોગ કરતા લોકો: હોસ્પિટલમાં દાખલ દર્દીઓ અથવા અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ ધરાવતા લોકો જેમને મૂત્રાશય ખાલી કરવા માટે કેથેટરની જરૂર પડે છે તેઓમાં UTI નું જોખમ વધારે હોય છે.
• નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો: એચઆઈવી/એડ્સ અથવા કીમોથેરાપી જેવી સારવાર લેતા લોકોમાં ચેપ સામે લડવાની શરીરની ક્ષમતા ઓછી હોવાથી UTI નું જોખમ વધી જાય છે.
• પેશાબ રોકવાની ટેવ ધરાવતા લોકો: લાંબા સમય સુધી પેશાબ રોકવાથી બેક્ટેરિયાનો વિકાસ થઈ શકે છે.
• કુટુંબમાં UTI નો ઇતિહાસ ધરાવતા લોકો: જો તમારા પરિવારમાં કોઈને વારંવાર UTI થતો હોય, તો તમને પણ તેનું જોખમ વધારે હોઈ શકે છે.
• મૂત્રમાર્ગની રચનામાં અસામાન્યતા ધરાવતા લોકો: જન્મજાત અથવા હસ્તગત અસામાન્યતાઓ પેશાબના પ્રવાહને અવરોધી શકે છે.

યુરિન ઈન્ફેક્શન સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

જોખમ વધારતી પરિસ્થિતિઓ:

• ડાયાબિટીસ: ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી હોવાથી અને પેશાબમાં વધુ ખાંડ હોવાથી UTI નું જોખમ વધી જાય છે. વારંવાર UTI થવો ડાયાબિટીસનું સૂચક હોઈ શકે છે, અને ડાયાબિટીસ UTI ની સારવારને વધુ મુશ્કેલ બનાવી શકે છે.
• મૂત્રમાર્ગમાં અવરોધ: પથરી, પ્રોસ્ટેટનું વિસ્તરણ (BPH), મૂત્રમાર્ગમાં સંકુચિતતા અથવા ગાંઠો પેશાબના પ્રવાહને અવરોધી શકે છે, જેનાથી બેક્ટેરિયાનો વિકાસ થાય છે અને UTI નું જોખમ વધે છે.
• નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ: એચઆઈવી/એડ્સ, કીમોથેરાપી અથવા અંગ પ્રત્યારોપણ પછીની દવાઓ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે, જેનાથી UTI સહિતના ચેપનું જોખમ વધે છે.
• મૂત્રમાર્ગની રચનામાં અસામાન્યતા: જન્મજાત અથવા હસ્તગત મૂત્રમાર્ગની અસામાન્યતાઓ પેશાબના સામાન્ય પ્રવાહમાં ખલેલ પહોંચાડી શકે છે અને UTI નું જોખમ વધારી શકે છે.
• ન્યુરોલોજીકલ પરિસ્થિતિઓ: મલ્ટિપલ સ્ક્લેરોસિસ, સ્પાઇનલ કોર્ડ ઇન્જરી અથવા સ્ટ્રોક જેવી પરિસ્થિતિઓ મૂત્રાશયને સંપૂર્ણપણે ખાલી કરવાની ક્ષમતાને અસર કરી શકે છે, જેનાથી UTI નું જોખમ વધે છે.
• કિડની રોગ: ક્રોનિક કિડની રોગ ધરાવતા લોકોમાં UTI નું જોખમ વધારે હોઈ શકે છે અને UTI કિડનીના કાર્યને વધુ બગાડી શકે છે.
• સિકલ સેલ એનિમિયા: આ રોગ ધરાવતા લોકોમાં કિડનીમાં લોહીનો પ્રવાહ ઓછો હોઈ શકે છે, જેનાથી UTI નું જોખમ વધે છે.

UTI ની ગૂંચવણો તરીકે સંકળાયેલ રોગો:

જો UTI ની સારવાર ન કરવામાં આવે તો અથવા તે ગંભીર બને તો કેટલીક ગૂંચવણો થઈ શકે છે, જે રોગોમાં પરિણમી શકે છે:

• કિડનીમાં ચેપ (પાયલોનેફ્રાઇટિસ): મૂત્રાશયનો ચેપ કિડની સુધી ફેલાઈ શકે છે, જે તીવ્ર પીડા, તાવ અને અન્ય ગંભીર લક્ષણોનું કારણ બને છે. વારંવાર કિડનીમાં ચેપ લાગવાથી કાયમી કિડનીનું નુકસાન થઈ શકે છે.
• સેપ્સિસ (લોહીમાં ચેપ): ગંભીર કિસ્સાઓમાં, UTI માંથી બેક્ટેરિયા લોહીના પ્રવાહમાં પ્રવેશી શકે છે, જે સેપ્સિસ નામની જીવલેણ સ્થિતિનું કારણ બની શકે છે.
• કિડની પર ડાઘ (રેનલ સ્કારિંગ): ખાસ કરીને બાળકોમાં વારંવાર કિડનીમાં ચેપ લાગવાથી કિડની પર કાયમી ડાઘ પડી શકે છે, જે હાઈ બ્લડ પ્રેશર અને કિડનીની અન્ય સમસ્યાઓ તરફ દોરી શકે છે.
• ગર્ભાવસ્થામાં ગૂંચવણો: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન UTI ની સારવાર ન કરવામાં આવે તો પ્રિમેચ્યોર ડિલિવરી અથવા ઓછા વજનવાળા બાળકનો જન્મ થઈ શકે છે.
• પુરુષોમાં પ્રોસ્ટેટાઇટિસ: કેટલાક કિસ્સાઓમાં, UTI પ્રોસ્ટેટ ગ્રંથિમાં ફેલાઈ શકે છે, જેનાથી પ્રોસ્ટેટાઇટિસ થાય છે.

યુરિન ઈન્ફેક્શન નિદાન શું છે?

1. તબીબી ઇતિહાસ અને લક્ષણોની ચર્ચા:

• ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો વિશે વિગતવાર પૂછશે, જેમ કે પેશાબ કરતી વખતે દુખાવો, વારંવાર પેશાબ કરવાની જરૂર લાગવી, પેશાબના રંગ અને ગંધમાં ફેરફાર, પેટના નીચેના ભાગમાં દુખાવો અને તાવ.
• તેઓ તમારા તબીબી ઇતિહાસ વિશે પણ પૂછશે, જેમાં તમને પહેલાં ક્યારેય UTI થયો છે કે કેમ, કોઈ અન્ય તબીબી સમસ્યાઓ (જેમ કે ડાયાબિટીસ), અને તમે કોઈ દવાઓ લઈ રહ્યા છો કે કેમ. સ્ત્રીઓમાં જાતીય પ્રવૃત્તિ અને ગર્ભાવસ્થા વિશે પણ માહિતી પૂછવામાં આવી શકે છે.

2. યુરિન ટેસ્ટ (પેશાબની તપાસ): UTI ના નિદાન માટે આ સૌથી મહત્વપૂર્ણ અને સામાન્ય તપાસ છે.

• યુરિન એનાલિસિસ (Urine Analysis): પેશાબના નમૂનાની રંગ, સ્પષ્ટતા અને રાસાયણિક સામગ્રી માટે તપાસ કરવામાં આવે છે. UTI સૂચવી શકે તેવા પરિબળોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
  • શ્વેત રક્ત કોશિકાઓ (White Blood Cells – WBCs): ચેપની હાજરી સૂચવે છે.
  • લાલ રક્ત કોશિકાઓ (Red Blood Cells – RBCs): પેશાબમાં લોહી સૂચવે છે.
  • નાઇટ્રાઇટ્સ (Nitrites): અમુક પ્રકારના બેક્ટેરિયાની હાજરી સૂચવે છે.
  • લ્યુકોસાઇટ એસ્ટરેઝ (Leukocyte Esterase): શ્વેત રક્ત કોશિકાઓ દ્વારા ઉત્પાદિત એન્ઝાઇમ, જે ચેપ સૂચવે છે.
• યુરિન કલ્ચર (Urine Culture): પેશાબના નમૂનાને પ્રયોગશાળામાં ઉગાડવામાં આવે છે જેથી ચેપનું કારણ બનેલા ચોક્કસ બેક્ટેરિયાની ઓળખ થઈ શકે. આ ટેસ્ટ એન્ટિબાયોટિક સંવેદનશીલતા પણ દર્શાવે છે, જે ડૉક્ટરને સારવાર માટે સૌથી અસરકારક એન્ટિબાયોટિક પસંદ કરવામાં મદદ કરે છે.

3. શારીરિક તપાસ:

• ડૉક્ટર પેટના નીચેના ભાગમાં અને પીઠના ભાગમાં દુખાવો અથવા કોમળતા માટે તપાસ કરી શકે છે, ખાસ કરીને જો કિડનીમાં ચેપની શંકા હોય.

4. ઇમેજિંગ ટેસ્ટ (કેટલાક કિસ્સાઓમાં): સામાન્ય રીતે સીધા UTI ના નિદાન માટે ઇમેજિંગ ટેસ્ટની જરૂર હોતી નથી, પરંતુ જો વારંવાર ચેપ લાગતો હોય, સારવાર કામ ન કરતી હોય, અથવા કિડનીમાં ચેપની શંકા હોય તો નીચેના ટેસ્ટની ભલામણ કરવામાં આવી શકે છે:

• અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): કિડની અને મૂત્રાશયની તસવીરો બનાવે છે અને અવરોધો અથવા અન્ય સમસ્યાઓ ઓળખવામાં મદદ કરી શકે છે.
• સીટી સ્કેન (CT Scan): મૂત્રમાર્ગની વધુ વિગતવાર તસવીરો બનાવે છે અને પથરી, ગાંઠો અથવા અન્ય અસામાન્યતાઓ શોધવામાં મદદ કરી શકે છે.
• ઇન્ટ્રાવેનસ પાયલોગ્રામ (Intravenous Pyelogram – IVP): આ એક્સ-રે ટેસ્ટ છે જેમાં ડાય ઇન્જેક્ટ કરવામાં આવે છે જેથી મૂત્રમાર્ગ સ્પષ્ટ રીતે દેખાય. તેનો ઉપયોગ અવરોધો અથવા અસામાન્યતાઓ શોધવા માટે થઈ શકે છે.

5. સિસ્ટોસ્કોપી (Cystoscopy) (કેટલાક કિસ્સાઓમાં): વારંવાર UTI થતા હોય અથવા અન્ય મૂત્રમાર્ગની સમસ્યાઓની શંકા હોય તો, ડૉક્ટર સિસ્ટોસ્કોપી કરી શકે છે. આ પ્રક્રિયામાં મૂત્રમાર્ગ દ્વારા એક પાતળી, કેમેરાવાળી ટ્યુબ દાખલ કરવામાં આવે છે જેથી મૂત્રાશય અને મૂત્રમાર્ગની અંદરની સપાટીને જોઈ શકાય

યુરિન ઈન્ફેક્શન ની સારવાર શું છે?

1. એન્ટિબાયોટિક્સ:

• UTI ની સારવાર માટે એન્ટિબાયોટિક્સ સૌથી સામાન્ય અને અસરકારક દવાઓ છે. ડૉક્ટર ચેપનું કારણ બનેલા બેક્ટેરિયાના પ્રકાર અને તમારી તબીબી સ્થિતિના આધારે યોગ્ય એન્ટિબાયોટિક પસંદ કરશે.
• સામાન્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાતી એન્ટિબાયોટિક્સમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
  • ટ્રાઇમેથોપ્રિમ-સલ્ફામેથોક્સાઝોલ (Trimethoprim-sulfamethoxazole – Bactrim, Septra)
  • નાઇટ્રોફ્યુરેન્ટોઇન (Nitrofurantoin – Macrobid, Macrodantin)
  • સિપ્રોફ્લોક્સાસીન (Ciprofloxacin – Cipro)
  • લેવોફ્લોક્સાસીન (Levofloxacin – Levaquin)
  • સેફાલેક્સિન (Cephalexin – Keflex)
  • એમોક્સિસિલિન-ક્લેવ્યુલેનેટ (Amoxicillin-clavulanate – Augmentin)
• સારવારનો સમયગાળો ચેપની તીવ્રતા પર આધાર રાખે છે, પરંતુ સામાન્ય રીતે તે 3 થી 7 દિવસનો હોઈ શકે છે. ગૂંચવણવાળા UTI અથવા કિડનીના ચેપમાં લાંબી સારવારની જરૂર પડી શકે છે (7 થી 14 દિવસ અથવા વધુ).
• ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી એન્ટિબાયોટિક્સનો સંપૂર્ણ કોર્સ પૂરો કરવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, ભલે તમારા લક્ષણો થોડા દિવસોમાં સુધરી જાય. અધૂરી સારવારથી ચેપ ફરીથી થઈ શકે છે અથવા એન્ટિબાયોટિક્સ સામે પ્રતિકાર વિકસી શકે છે.

2. પીડા નિવારક દવાઓ:

• પેશાબ કરતી વખતે થતી પીડા અને બળતરાને ઘટાડવા માટે ડૉક્ટર ફેનાઝોપાયરિડિન (Phenazopyridine – Pyridium) જેવી પીડા નિવારક દવા સૂચવી શકે છે. આ દવા પેશાબના રંગને નારંગી અથવા લાલ કરી શકે છે, જે સામાન્ય છે પરંતુ તેના વિશે જાણવું જરૂરી છે. આ દવા સામાન્ય રીતે થોડા દિવસો માટે જ લેવામાં આવે છે.

3. પુષ્કળ પ્રવાહી પીવો:

• પુષ્કળ પાણી પીવાથી પેશાબ પાતળો બને છે અને બેક્ટેરિયાને મૂત્રમાર્ગમાંથી બહાર કાઢવામાં મદદ મળે છે. દિવસમાં ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.

4. પેશાબ રોકવો નહીં:

• જ્યારે પેશાબ કરવાની ઇચ્છા થાય ત્યારે તરત જ જવું જોઈએ અને તેને રોકવો જોઈએ નહીં.

5. હીટિંગ પેડ:

• પેટના નીચેના ભાગમાં હીટિંગ પેડ લગાવવાથી મૂત્રાશયના વિસ્તારમાં દુખાવો અને અસ્વસ્થતામાં રાહત મળી શકે છે.

ગૂંચવણવાળા UTI અને કિડનીના ચેપની સારવાર:

• ગૂંચવણવાળા UTI (જેમાં અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ હોય અથવા ચેપ ગંભીર હોય) અને કિડનીના ચેપ (પાયલોનેફ્રાઇટિસ) માટે સામાન્ય રીતે લાંબી સારવારની જરૂર પડે છે અને કેટલીકવાર હોસ્પિટલમાં દાખલ થવાની પણ જરૂર પડી શકે છે.
• આ કિસ્સાઓમાં, ઇન્ટ્રાવેનસ (IV) એન્ટિબાયોટિક્સ આપી શકાય છે અને ડૉક્ટર ચેપ પર નજર રાખવા માટે વધુ પરીક્ષણો કરી શકે છે.

વારંવાર થતા UTI ની સારવાર:

જો કોઈ વ્યક્તિને વારંવાર UTI થતો હોય, તો ડૉક્ટર નિવારક પગલાં અને લાંબા ગાળાની સારવાર યોજના સૂચવી શકે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થઈ શકે છે:

• ઓછી માત્રામાં એન્ટિબાયોટિક્સ: જાતીય પ્રવૃત્તિ પછી અથવા દરરોજ ઓછી માત્રામાં એન્ટિબાયોટિક્સ લેવાની સલાહ આપવામાં આવી શકે છે.
• પોસ્ટ-કોઇટલ એન્ટિબાયોટિક્સ: જાતીય સંભોગ પછી તરત જ એન્ટિબાયોટિક્સની એક ડોઝ લેવી.
• એસ્ટ્રોજન ક્રીમ (મેનોપોઝ પછીની સ્ત્રીઓ માટે): મેનોપોઝ પછી એસ્ટ્રોજનનું સ્તર ઘટવાથી UTI નું જોખમ વધે છે, તેથી યોનિમાર્ગમાં એસ્ટ્રોજન ક્રીમનો ઉપયોગ મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• એસ્ટ્રોજન ક્રીમ (મેનોપોઝ પછીની સ્ત્રીઓ માટે): મેનોપોઝ પછી એસ્ટ્રોજનનું સ્તર ઘટવાથી UTI નું જોખમ વધે છે, તેથી યોનિમાર્ગમાં એસ્ટ્રોજન ક્રીમનો ઉપયોગ મદદરૂપ થઈ શકે છે.

યુરિન ઈન્ફેક્શન માં શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

શું ખાવું જોઈએ:

• પુષ્કળ પાણી: દિવસભર પુષ્કળ પાણી પીવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. તે બેક્ટેરિયાને મૂત્રમાર્ગમાંથી બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે અને પેશાબને પાતળો રાખે છે, જેનાથી પેશાબ કરતી વખતે થતી બળતરા ઓછી થાય છે. દરરોજ ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવો.
• ક્રેનબેરી જ્યુસ (Cranberry Juice): કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે ક્રેનબેરી જ્યુસ મૂત્રમાર્ગની દિવાલો પર બેક્ટેરિયાને ચોંટતા અટકાવી શકે છે, ખાસ કરીને વારંવાર થતા UTI માં તે ફાયદાકારક હોઈ શકે છે. જો કે, ખાંડ વગરનો અથવા ઓછી ખાંડવાળો ક્રેનબેરી જ્યુસ પસંદ કરો. ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોએ સાવચેતી રાખવી જોઈએ.
• પ્રોબાયોટિક્સ (Probiotics): દહીં અને અન્ય પ્રોબાયોટિક યુક્ત ખોરાક આંતરડામાં સારા બેક્ટેરિયાને વધારવામાં મદદ કરે છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત બનાવી શકે છે અને UTI સામે લડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• વિટામિન સી યુક્ત ખોરાક: નારંગી, લીંબુ, આમળા અને અન્ય વિટામિન સી યુક્ત ફળો અને શાકભાજી રોગપ્રતિકારક શક્તિને વધારવામાં મદદ કરે છે.
• આખા અનાજ: બ્રાઉન રાઇસ, ઓટમીલ અને આખા ઘઉંની બ્રેડ જેવા આખા અનાજ ફાઇબરથી ભરપૂર હોય છે અને પાચનતંત્રને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે.

શું ન ખાવું જોઈએ (અથવા ટાળવું જોઈએ):

• કેફીન: ચા, કોફી અને કેટલાક સોડામાં કેફીન હોય છે, જે મૂત્રાશયને બળતરા કરી શકે છે અને વારંવાર પેશાબ કરવાની ઇચ્છાને વધારી શકે છે.
• આલ્કોહોલ: આલ્કોહોલ મૂત્રાશયને બળતરા કરી શકે છે અને ડિહાઇડ્રેશનનું કારણ બની શકે છે, જે UTI ના લક્ષણોને વધુ ખરાબ કરી શકે છે.
• મસાલેદાર ખોરાક: તીખો અને મસાલેદાર ખોરાક મૂત્રાશયને બળતરા કરી શકે છે અને પેશાબ કરતી વખતે થતી બળતરાને વધારી શકે છે.
• ખાંડયુક્ત ખોરાક અને પીણાં: વધુ ખાંડ બેક્ટેરિયાના વિકાસને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે. મીઠાઈઓ, ખાંડવાળા પીણાં અને પ્રોસેસ્ડ ફૂડ ટાળો.
• કૃત્રિમ સ્વીટનર્સ (Artificial Sweeteners): કેટલાક લોકોમાં કૃત્રિમ સ્વીટનર્સ મૂત્રાશયને બળતરા કરી શકે છે.
• સાઇટ્રસ ફળો (વધુ માત્રામાં): જો કે વિટામિન સી ફાયદાકારક છે, વધુ માત્રામાં સાઇટ્રસ ફળો કેટલાક લોકોમાં મૂત્રાશયને બળતરા કરી શકે છે. મધ્યમ માત્રામાં તેનું સેવન કરવું જોઈએ.
• ટમેટાં અને ટમેટાં આધારિત ઉત્પાદનો: કેટલાક લોકોમાં ટમેટાં અને તેના ઉત્પાદનો મૂત્રાશયને બળતરા કરી શકે છે.

અન્ય મહત્વની બાબતો:

• તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લો: તમારા આહારમાં કોઈપણ મોટા ફેરફારો કરતા પહેલા ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને જો તમને અન્ય કોઈ સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ હોય.
• દરેક વ્યક્તિ અલગ હોય છે: કેટલાક ખોરાક અમુક લોકોમાં લક્ષણોને વધુ ખરાબ કરી શકે છે, જ્યારે અન્યમાં નહીં. તમારા શરીરને સાંભળો અને જુઓ કે કયો ખોરાક તમારા માટે શ્રેષ્ઠ કામ કરે છે.

યુરિન ઈન્ફેક્શન માટે ઘરેલું ઉપચાર

ઘરે તમે નીચેના ઉપાયો અજમાવી શકો છો:

• પુષ્કળ પાણી પીવો: આ સૌથી મહત્વપૂર્ણ ઘરેલું ઉપચાર છે. વધુ પાણી પીવાથી વારંવાર પેશાબ થાય છે અને બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાંથી બહાર નીકળી જાય છે. દિવસમાં ઓછામાં ઓછું 8-10 ગ્લાસ પાણી પીવો.
• ક્રેનબેરી જ્યુસ: કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે ખાંડ વગરનો અથવા ઓછી ખાંડવાળો ક્રેનબેરી જ્યુસ મૂત્રમાર્ગની દિવાલો પર બેક્ટેરિયાને ચોંટતા અટકાવી શકે છે. જો કે, ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોએ સાવચેતી રાખવી જોઈએ.
• હીટિંગ પેડ: પેટના નીચેના ભાગમાં હીટિંગ પેડ લગાવવાથી મૂત્રાશયના વિસ્તારમાં દુખાવો અને અસ્વસ્થતામાં રાહત મળી શકે છે.
• પેશાબ રોકવો નહીં: જ્યારે પેશાબ કરવાની ઇચ્છા થાય ત્યારે તરત જ જવું જોઈએ અને તેને રોકવો જોઈએ નહીં.
• પ્રોબાયોટિક્સ: દહીં અને અન્ય પ્રોબાયોટિક યુક્ત ખોરાક આંતરડામાં સારા બેક્ટેરિયાને વધારવામાં મદદ કરે છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત બનાવી શકે છે. પ્રોબાયોટિક સપ્લિમેન્ટ્સ પણ લઈ શકાય છે.
• વિટામિન સી યુક્ત ખોરાક: નારંગી, લીંબુ, આમળા અને અન્ય વિટામિન સી યુક્ત ફળો અને શાકભાજી રોગપ્રતિકારક શક્તિને વધારવામાં મદદ કરે છે.
• બેકિંગ સોડા (Baking Soda): કેટલાક લોકો માને છે કે એક ગ્લાસ પાણીમાં અડધી ચમચી બેકિંગ સોડા ભેળવીને પીવાથી પેશાબની એસિડિટી ઓછી થાય છે અને પેશાબ કરતી વખતે થતી બળતરામાં રાહત મળે છે. જો કે, હાઈ બ્લડ પ્રેશર અથવા અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ ધરાવતા લોકોએ આ ઉપાય અજમાવતા પહેલા ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.
• હર્બલ ટી: કેટલાક લોકો કેમોલી ટી અથવા પાર્સલી ટી જેવા હર્બલ ટી પીવાથી આરામ અનુભવે છે, પરંતુ UTI પર તેમની સીધી અસરકારકતાના વૈજ્ઞાનિક પુરાવા મર્યાદિત છે.

મહત્વની બાબતો:

• ડૉક્ટરની સલાહ લો: જો તમને યુરિન ઈન્ફેક્શનના લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લો અને યુરિન ટેસ્ટ કરાવો.
• એન્ટિબાયોટિક્સનો કોર્સ પૂરો કરો: જો ડૉક્ટર એન્ટિબાયોટિક્સ સૂચવે છે, તો તેનો સંપૂર્ણ કોર્સ પૂરો કરવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, ભલે તમારા લક્ષણો વહેલા સુધરી જાય.
• ઘરેલું ઉપચાર તબીબી સારવારને બદલી શકતા નથી. તેનો ઉપયોગ લક્ષણોને હળવા કરવા અને એકંદર સુખાકારીને ટેકો આપવા માટે થઈ શકે છે.
• જો લક્ષણો સુધરે નહીં અથવા વધુ ખરાબ થાય, તો તરત જ ડૉક્ટરનો સંપર્ક કરો.

યુરિન ઈન્ફેક્શન કેવી રીતે અટકાવવું?

સામાન્ય નિવારક પગલાં:

• પુષ્કળ પાણી પીવો: દિવસભર પૂરતું પાણી પીવાથી વારંવાર પેશાબ થાય છે અને બેક્ટેરિયા મૂત્રમાર્ગમાંથી બહાર નીકળી જાય છે.
• પેશાબ રોકવો નહીં: જ્યારે પેશાબ કરવાની ઇચ્છા થાય ત્યારે તરત જ જવું જોઈએ અને તેને રોકવો જોઈએ નહીં. પેશાબ રોકવાથી બેક્ટેરિયાનો વિકાસ થઈ શકે છે.
• પેશાબ કર્યા પછી યોગ્ય રીતે સાફ કરો (સ્ત્રીઓ માટે): પેશાબ કર્યા પછી હંમેશા આગળથી પાછળની તરફ સાફ કરો. આ ગુદામાર્ગમાંથી બેક્ટેરિયાને મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશતા અટકાવે છે.
• જાતીય પ્રવૃત્તિ પછી પેશાબ કરો: જાતીય સંભોગ પછી તરત જ પેશાબ કરવાથી મૂત્રમાર્ગમાં પ્રવેશેલા કોઈપણ બેક્ટેરિયાને બહાર કાઢવામાં મદદ મળે છે.
• જાતીય પ્રવૃત્તિ દરમિયાન લુબ્રિકન્ટનો ઉપયોગ કરો: શુષ્કતાને કારણે થતી બળતરા બેક્ટેરિયાના પ્રવેશને સરળ બનાવી શકે છે.
• ચુસ્ત કપડાં અને અન્ડરવેર ટાળો: ચુસ્ત કપડાં ભેજને જાળવી રાખે છે, જે બેક્ટેરિયાના વિકાસ માટે અનુકૂળ વાતાવરણ બનાવી શકે છે. સુતરાઉ અન્ડરવેર પહેરો જે ભેજને શોષી લે.
• સુગંધિત ઉત્પાદનો ટાળો: યોનિમાર્ગના વિસ્તારમાં સુગંધિત સાબુ, સ્પ્રે અથવા ડચનો ઉપયોગ કરવાથી બળતરા થઈ શકે છે અને બેક્ટેરિયાના વિકાસ માટેનું સંતુલન બગડી શકે છે.
• ક્રેનબેરી ઉત્પાદનો: કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે ક્રેનબેરી જ્યુસ અથવા ક્રેનબેરી સપ્લિમેન્ટ્સ વારંવાર થતા UTI ને રોકવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે, ખાસ કરીને સ્ત્રીઓમાં. જો કે, ડાયાબિટીસ ધરાવતા લોકોએ ખાંડની માત્રાનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ.
• પ્રોબાયોટિક્સ: પ્રોબાયોટિક્સ સારા બેક્ટેરિયાના સંતુલનને જાળવવામાં મદદ કરી શકે છે, જે UTI ને રોકવામાં ભૂમિકા ભજવી શકે છે.

વારંવાર થતા UTI ને રોકવા માટેના વધારાના પગલાં (ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ):

• ઓછી માત્રામાં એન્ટિબાયોટિક્સ: જો તમને વારંવાર UTI થતો હોય, તો ડૉક્ટર તમને જાતીય પ્રવૃત્તિ પછી અથવા દરરોજ ઓછી માત્રામાં એન્ટિબાયોટિક્સ લેવાની સલાહ આપી શકે છે.
• પોસ્ટ-કોઇટલ એન્ટિબાયોટિક્સ: જાતીય સંભોગ પછી તરત જ એન્ટિબાયોટિક્સની એક ડોઝ લેવી.
• એસ્ટ્રોજન ક્રીમ (મેનોપોઝ પછીની સ્ત્રીઓ માટે): મેનોપોઝ પછી એસ્ટ્રોજનનું સ્તર ઘટવાથી UTI નું જોખમ વધે છે, તેથી યોનિમાર્ગમાં એસ્ટ્રોજન ક્રીમનો ઉપયોગ મદદરૂપ થઈ શકે છે.

સારાંશ

યુરિન ઈન્ફેક્શન એટલે મૂત્રમાર્ગમાં બેક્ટેરિયાનો ચેપ. સ્ત્રીઓમાં વધુ સામાન્ય. લક્ષણોમાં વારંવાર અને બળતરા સાથે પેશાબ, દુર્ગંધવાળો કે વાદળછાયો પેશાબ, અને પેટના નીચેના ભાગમાં દુખાવો થાય છે. નિદાન યુરિન ટેસ્ટથી થાય છે અને સારવાર એન્ટિબાયોટિક્સથી કરવામાં આવે છે. પુષ્કળ પાણી પીવું અને યોગ્ય સ્વચ્છતા રાખવી તેનું નિવારણ છે.