નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ શું છે?

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ (Weakened Immune System), જેને ઇમ્યુનોસપ્રેસન (Immunosuppression) અથવા ઇમ્યુનોડેફિશિયન્સી (Immunodeficiency) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, તે એવી સ્થિતિ છે જેમાં શરીરની રોગ સામે લડવાની ક્ષમતા ઓછી થઈ જાય છે. આપણું રોગપ્રતિકારક તંત્ર બેક્ટેરિયા, વાયરસ, ફૂગ અને અન્ય હાનિકારક તત્વો સામે શરીરનો બચાવ કરે છે. જ્યારે આ તંત્ર નબળું પડે છે, ત્યારે શરીરને ચેપ લાગવાની શક્યતા વધી જાય છે અને સામાન્ય ચેપ પણ ગંભીર સ્વરૂપ લઈ શકે છે.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ જન્મજાત (પ્રાથમિક ઇમ્યુનોડેફિશિયન્સી) હોઈ શકે છે અથવા જીવનમાં પાછળથી કોઈ રોગ, દવા અથવા અન્ય કારણોસર વિકસી શકે છે (ગૌણ અથવા હસ્તગત ઇમ્યુનોડેફિશિયન્સી). ગૌણ ઇમ્યુનોડેફિશિયન્સી પ્રાથમિક કરતાં વધુ સામાન્ય છે.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિના કારણો:

• રોગો:
  • એચઆઈવી/એઇડ્સ (HIV/AIDS)
  • કેન્સર (ખાસ કરીને લ્યુકેમિયા, લિમ્ફોમા, મલ્ટિપલ માયલોમા)
  • ડાયાબિટીસ
  • ક્રોનિક કિડની રોગ
  • ક્રોનિક લીવર રોગ
  • સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો (Autoimmune diseases) જેમ કે લ્યુપસ, રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ (આ રોગોની સારવાર માટે વપરાતી દવાઓ પણ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે)
• દવાઓ:
  • કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સ (Prednisone)
  • ઇમ્યુનોસપ્રેસન્ટ્સ (Organ transplant rejection અટકાવવા માટે વપરાતી દવાઓ, સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગોની સારવાર માટે વપરાતી કેટલીક દવાઓ)
  • કીમોથેરાપી અને રેડિયોથેરાપી (કેન્સરની સારવાર)
• અન્ય પરિબળો:
  • કુપોષણ (Malnutrition)
  • તીવ્ર બર્ન્સ
  • સ્પ્લેનેક્ટોમી (Spleen દૂર કરવું)
  • વૃદ્ધાવસ્થા
  • તીવ્ર તણાવ
  • અપૂરતી ઊંઘ
  • ધૂમ્રપાન
  • વધુ પડતો આલ્કોહોલનું સેવન
  • અમુક આનુવંશિક વિકૃતિઓ (જેમ કે SCID, ડિજોર્જ સિન્ડ્રોમ)

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિના લક્ષણો:

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકોમાં સામાન્ય રીતે નીચેના લક્ષણો જોવા મળે છે:

• વારંવાર ચેપ લાગવો (શરદી, ફ્લૂ, સાઇનસ ઇન્ફેક્શન, કાનનું ઇન્ફેક્શન, ન્યુમોનિયા, ત્વચા ચેપ, મૂત્રમાર્ગ ચેપ વગેરે)
• ચેપ લાંબા સમય સુધી રહેવો અથવા સામાન્ય સારવારથી ઠીક ન થવો
• સામાન્ય ચેપ પણ ગંભીર સ્વરૂપ લેવો
• માંદા થયા પછી સાજા થવામાં વધુ સમય લાગવો
• અસામાન્ય ચેપ લાગવો (ઓપોર્ચ્યુનિસ્ટિક ઇન્ફેક્શન – જે સામાન્ય રીતે તંદુરસ્ત વ્યક્તિઓમાં થતા નથી)
• સતત થાક લાગવો
• રાત્રે પરસેવો થવો
• વારંવાર તાવ આવવો
• અણધાર્યું વજન ઘટવું
• લસિકા ગાંઠોમાં સોજો આવવો
• ઘા રૂઝ આવવામાં વધુ સમય લાગવો
• વારંવાર પેટની સમસ્યાઓ થવી (ઝાડા, ગેસ, કબજિયાત)

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ નાં કારણો શું છે?

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ માટે ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

તબીબી પરિસ્થિતિઓ:

• પ્રાથમિક ઇમ્યુનોડેફિસિયન્સી ડિસઓર્ડર: આ એવી પરિસ્થિતિઓ છે જેની સાથે વ્યક્તિ જન્મે છે અને રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડે છે.
• સેકન્ડરી ઇમ્યુનોડેફિસિયન્સી ડિસઓર્ડર: આ એવી પરિસ્થિતિઓ છે જે જીવનમાં પાછળથી વિકસે છે, જેમ કે HIV/AIDS, અમુક પ્રકારના કેન્સર (લ્યુકેમિયા, લિમ્ફોમા, મલ્ટિપલ માયલોમા), ડાયાબિટીસ, ક્રોનિક કિડની રોગ, ક્રોનિક લીવર રોગ અને કુપોષણ.
• ઓટોઇમ્યુન રોગો: આમાં, શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ ભૂલથી પોતાના જ કોષો અને પેશીઓ પર હુમલો કરે છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે. ઉદાહરણોમાં લ્યુપસ, રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ અને ટાઇપ 1 ડાયાબિટીસનો સમાવેશ થાય છે.

જીવનશૈલીના પરિબળો:

• કુપોષણ: પૂરતા પ્રમાણમાં વિટામિન્સ (જેમ કે વિટામિન સી, ડી, ઇ, એ), ખનિજો (જેમ કે ઝીંક, સેલેનિયમ, આયર્ન, ફોલિક એસિડ) અને પ્રોટીનનો અભાવ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે.
• ઊંઘનો અભાવ: પૂરતી ઊંઘ ન લેવાથી રોગપ્રતિકારક કોષોનું ઉત્પાદન અને કાર્યક્ષમતા ઘટી શકે છે.
• તણાવ: લાંબા સમય સુધી તણાવમાં રહેવાથી કોર્ટિસોલનું સ્તર વધે છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને દબાવી શકે છે.
• શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ: નિયમિત કસરત રોગપ્રતિકારક કાર્યને સુધારવામાં મદદ કરે છે, જ્યારે બેઠાડુ જીવનશૈલી તેને નબળી પાડી શકે છે.
• અતિશય આલ્કોહોલનું સેવન: વધુ પડતું આલ્કોહોલ રોગપ્રતિકારક કોષોના કાર્યને અવરોધી શકે છે.
• ધૂમ્રપાન અને વેપિંગ: તમાકુના ધુમાડા અને વેપિંગ ઉત્પાદનોમાં રહેલા હાનિકારક રસાયણો રોગપ્રતિકારક શક્તિને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• નબળી સ્વચ્છતા: નિયમિત હાથ ન ધોવા અને નબળી સ્વચ્છતા પ્રથાઓ ચેપનું જોખમ વધારે છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિ પર તાણ લાવી શકે છે.

અન્ય પરિબળો:

• અમુક દવાઓ: કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સ, ઇમ્યુનોસપ્રેસન્ટ્સ (જેમ કે અંગ પ્રત્યારોપણ પછી વપરાતી દવાઓ), અને કેન્સરની સારવાર માટે વપરાતી દવાઓ (કીમોથેરાપી, રેડિયોથેરાપી) રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે.
• ઉંમર: જેમ જેમ લોકોની ઉંમર વધે છે તેમ તેમ તેમની રોગપ્રતિકારક શક્તિ કુદરતી રીતે નબળી પડે છે (ઇમ્યુનોસેનેસન્સ).
• પર્યાવરણીય પરિબળો: પ્રદૂષકો અને ઝેરના સંપર્કમાં આવવાથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી પડી શકે છે.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ નાં ચિહ્નો નાં લક્ષણો શું છે?

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતી વ્યક્તિમાં નીચેના ચિહ્નો અને લક્ષણો જોવા મળી શકે છે:

• વારંવાર અને પુનરાવર્તિત ચેપ: જેમ કે શરદી, ફ્લૂ, કાનમાં ચેપ, સાઇનસ ચેપ, ગળામાં ચેપ, બ્રોન્કાઇટિસ, ન્યુમોનિયા, ત્વચા ચેપ, મૂત્રાશય ચેપ વગેરે વારંવાર થવા અને લાંબા સમય સુધી રહેવા.
• સામાન્ય ચેપમાં પણ ગંભીર બીમારી: જે ચેપ સામાન્ય રીતે હળવા હોય છે તે નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતી વ્યક્તિઓમાં ગંભીર સ્વરૂપ ધારણ કરી શકે છે.
• ચેપ મટવામાં લાંબો સમય લાગવો: સામાન્ય બીમારીઓમાંથી સાજા થવામાં સામાન્ય કરતાં વધુ સમય લાગવો.
• વારંવાર એન્ટિબાયોટિક્સની જરૂર પડવી: એક વર્ષમાં બે કરતાં વધુ વખત એન્ટિબાયોટિક્સ લેવાની જરૂર પડવી.
• વારંવાર થ્રશ થવો: મોં અથવા ગળામાં ફૂગનો ચેપ લાગવો.
• મોંમાં વારંવાર ચાંદા પડવા.
• લાંબા સમય સુધી ઝાડા રહેવા.
• અકારણ વજન ઘટવું.
• થાક અને સુસ્તી: પૂરતી ઊંઘ લીધા પછી પણ સતત થાક લાગવો.
• ધીમો ઘાવ રૂઝ આવવો: નાની ઇજાઓ, કાપ અથવા ઘા રૂઝ આવવામાં સામાન્ય કરતાં વધુ સમય લાગવો.
• ઓટોઇમ્યુન ડિસઓર્ડરના લક્ષણો: જેમ કે સાંધામાં દુખાવો અને સોજો, ત્વચા પર ફોલ્લીઓ, વાળ ખરવા વગેરે.
• બાળકોમાં વિકાસ અને વૃદ્ધિમાં વિલંબ.
• આંતરિક અવયવોમાં સોજો અને ચેપ.
• લોહીના વિકારો: જેમ કે એનિમિયા (લોહીની કમી) અથવા લો પ્લેટલેટ કાઉન્ટ.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ નું જોખમ કોને વધારે છે?

વય જૂથો:

• નાનાં બાળકો: તેમની રોગપ્રતિકારક શક્તિ હજી સંપૂર્ણ રીતે વિકસિત થઈ રહી હોય છે, તેથી તેઓ ચેપ માટે વધુ સંવેદનશીલ હોય છે.
• વૃદ્ધો: ઉંમર વધવાની સાથે રોગપ્રતિકારક શક્તિ કુદરતી રીતે નબળી પડે છે (ઇમ્યુનોસેનેસન્સ).

તબીબી પરિસ્થિતિઓ ધરાવતા લોકો:

• પ્રાથમિક ઇમ્યુનોડેફિસિયન્સી ડિસઓર્ડર: જન્મથી જ રોગપ્રતિકારક શક્તિની ખામી ધરાવતા લોકો.
• HIV/AIDS: આ વાયરસ રોગપ્રતિકારક તંત્રના મુખ્ય કોષો (CD4+ T કોષો) પર હુમલો કરે છે અને તેને નબળો પાડે છે.
• અમુક પ્રકારના કેન્સર: લ્યુકેમિયા, લિમ્ફોમા અને મલ્ટિપલ માયલોમા જેવા કેન્સર રોગપ્રતિકારક કોષોના ઉત્પાદન અને કાર્યને અવરોધી શકે છે.
• ડાયાબિટીસ: ખાસ કરીને અનિયંત્રિત ડાયાબિટીસ રોગપ્રતિકારક કાર્યને નબળો પાડી શકે છે અને ચેપનું જોખમ વધારે છે.
• ક્રોનિક કિડની રોગ: આ સ્થિતિ રોગપ્રતિકારક તંત્રને નબળું પાડી શકે છે.
• ક્રોનિક લીવર રોગ: લીવર રોગપ્રતિકારક કાર્યમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે, તેથી તેની ખામી રોગપ્રતિકારક શક્તિને અસર કરી શકે છે.
• કુપોષણ: પૂરતા પોષક તત્વોના અભાવે રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી પડી શકે છે.
• ઓટોઇમ્યુન રોગો: અમુક ઓટોઇમ્યુન રોગોની સારવાર માટે વપરાતી દવાઓ રોગપ્રતિકારક શક્તિને દબાવી શકે છે.

જીવનશૈલીના પરિબળો ધરાવતા લોકો:

• સતત તણાવમાં રહેતા લોકો: લાંબા સમય સુધીનો તણાવ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે.
• પૂરતી ઊંઘ ન લેતા લોકો: ઊંઘનો અભાવ રોગપ્રતિકારક કોષોના કાર્યને અસર કરે છે.
• ધૂમ્રપાન અને વેપિંગ કરતા લોકો: આ ટેવો રોગપ્રતિકારક તંત્રને નુકસાન પહોંચાડે છે.
• અતિશય આલ્કોહોલનું સેવન કરતા લોકો: વધુ પડતું આલ્કોહોલ રોગપ્રતિકારક કાર્યને અવરોધી શકે છે.
• બેઠાડુ જીવનશૈલી ધરાવતા લોકો: નિયમિત કસરતનો અભાવ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે.

અન્ય પરિબળો:

• અમુક દવાઓ લેતા લોકો: કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સ અને ઇમ્યુનોસપ્રેસન્ટ્સ જેવી દવાઓ રોગપ્રતિકારક શક્તિને દબાવી શકે છે.
• અંગ પ્રત્યારોપણ કરાવેલા લોકો: તેઓને તેમના શરીર દ્વારા નવા અંગને નકારવામાંથી બચાવવા માટે ઇમ્યુનોસપ્રેસન્ટ દવાઓ લેવી પડે છે, જે તેમની રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડે છે.
• કીમોથેરાપી અથવા રેડિયોથેરાપી કરાવતા કેન્સરના દર્દીઓ: આ સારવારો રોગપ્રતિકારક કોષોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

. ચેપી રોગો (Infections): નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો સામાન્ય ચેપ સામે લડવામાં ઓછી સક્ષમ હોય છે અને તેથી તેઓને વારંવાર અને ગંભીર ચેપ લાગવાનું જોખમ વધારે હોય છે. આમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• સામાન્ય ચેપ: શરદી, ફ્લૂ, કાનમાં ચેપ, સાઇનસ ચેપ, ગળામાં ચેપ વગેરે વારંવાર થવા અને લાંબા સમય સુધી રહેવા.
• ગંભીર ચેપ: ન્યુમોનિયા, બ્રોન્કાઇટિસ, મેનિન્જાઇટિસ જેવા ગંભીર બેક્ટેરિયલ અને વાયરલ ચેપ.
• ફૂગના ચેપ: મોંમાં થ્રશ (કેન્ડિડાયાસીસ), ફેફસાં અથવા શરીરના અન્ય ભાગોમાં ફૂગનો ચેપ.
• પરજીવી ચેપ: ટોક્સોપ્લાઝ્મોસિસ, ક્રિપ્ટોસ્પોરીડિયોસિસ જેવા પરજીવીઓ દ્વારા થતા ચેપ.
• ઓપોર્ચ્યુનિસ્ટિક ચેપ (Opportunistic Infections): આ એવા ચેપ છે જે સામાન્ય રીતે તંદુરસ્ત રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકોને અસર કરતા નથી, પરંતુ નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકોમાં ગંભીર બીમારીઓનું કારણ બની શકે છે. HIV/AIDS ધરાવતા લોકોમાં આ સામાન્ય છે. ઉદાહરણોમાં Pneumocystis jirovecii ન્યુમોનિયા (PCP), સાયટોમેગાલોવાયરસ (CMV) ચેપ, ટ્યુબરક્યુલોસિસ (TB) અને અમુક પ્રકારના કેન્સરનો સમાવેશ થાય છે.

2. અન્ય રોગો અને પરિસ્થિતિઓ: નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ સાથે પણ સંકળાયેલી હોઈ શકે છે:

• ઓટોઇમ્યુન રોગો (Autoimmune Diseases): આ એવી પરિસ્થિતિઓ છે જેમાં શરીરની રોગપ્રતિકારક શક્તિ ભૂલથી પોતાના જ કોષો અને પેશીઓ પર હુમલો કરે છે. આશ્ચર્યજનક રીતે, નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા કેટલાક લોકોમાં ઓટોઇમ્યુન રોગોનું જોખમ વધી શકે છે. ઉદાહરણોમાં લ્યુપસ, રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ, ટાઇપ 1 ડાયાબિટીસ અને અમુક પ્રકારના થાઇરોઇડ રોગોનો સમાવેશ થાય છે.
• કેન્સર: નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકોમાં અમુક પ્રકારના કેન્સરનું જોખમ વધી શકે છે, કારણ કે રોગપ્રતિકારક તંત્ર કેન્સરના કોષોને ઓળખીને તેનો નાશ કરવામાં ઓછું અસરકારક હોઈ શકે છે. ઉદાહરણોમાં લિમ્ફોમા અને કાપોસી સારકોમાનો સમાવેશ થાય છે (ખાસ કરીને HIV/AIDS ધરાવતા લોકોમાં).
• લોહીના વિકારો: એનિમિયા (લોહીની કમી) અને લો પ્લેટલેટ કાઉન્ટ જેવી લોહીની સમસ્યાઓ નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ સાથે સંકળાયેલી હોઈ શકે છે.
• આંતરિક અવયવોમાં સોજો અને ચેપ.
• બાળકોમાં વિકાસ અને વૃદ્ધિમાં વિલંબ.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ નું નિદાન શું છે?

તબીબી ઇતિહાસ અને શારીરિક તપાસ (Medical History and Physical Examination):

• ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો, વારંવાર થતા ચેપનો ઇતિહાસ, તેમની ગંભીરતા અને સારવારની જરૂરિયાત વિશે પૂછશે.
• તેઓ તમારા તબીબી ઇતિહાસ વિશે પણ પૂછશે, જેમાં તમને કોઈ જાણીતી તબીબી પરિસ્થિતિઓ (જેમ કે ડાયાબિટીસ, HIV, ઓટોઇમ્યુન રોગો), તમે લેતા હોવ તેવી દવાઓ અને તમારા પરિવારમાં રોગપ્રતિકારક શક્તિ સંબંધિત કોઈ સમસ્યાઓનો ઇતિહાસ શામેલ છે.
• ડૉક્ટર તમારી શારીરિક તપાસ કરશે અને ચેપ અથવા અન્ય સંબંધિત ચિહ્નો શોધી શકે છે.

2. લોહી પરીક્ષણો (Blood Tests):

લોહી પરીક્ષણો રોગપ્રતિકારક તંત્રના વિવિધ ઘટકોનું મૂલ્યાંકન કરવામાં મદદ કરે છે. કેટલાક સામાન્ય લોહી પરીક્ષણોમાં શામેલ છે:

• સંપૂર્ણ રક્ત ગણતરી (Complete Blood Count – CBC): આ પરીક્ષણ વિવિધ પ્રકારના રક્ત કોષોની સંખ્યાને માપે છે, જેમાં શ્વેત રક્તકણો (જે ચેપ સામે લડે છે) નો સમાવેશ થાય છે. શ્વેત રક્તકણોની ઓછી સંખ્યા (લ્યુકોપેનિયા) અથવા અમુક ચોક્કસ પ્રકારના શ્વેત રક્તકણોની ઓછી સંખ્યા (ન્યુટ્રોપેનિયા, લિમ્ફોપેનિયા) નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ સૂચવી શકે છે.
• ઇમ્યુનોગ્લોબ્યુલિન સ્તરો (Immunoglobulin Levels): આ પરીક્ષણ એન્ટિબોડીઝ (IgG, IgA, IgM, IgE) ના સ્તરને માપે છે, જે ચેપ સામે લડવામાં મહત્વપૂર્ણ પ્રોટીન છે. નીચા સ્તરો નબળી એન્ટિબોડી પ્રતિભાવ સૂચવી શકે છે.
• ટી-સેલ અને બી-સેલ ગણતરી (T-cell and B-cell Counts): આ પરીક્ષણો ચોક્કસ પ્રકારના લિમ્ફોસાઇટ્સ (શ્વેત રક્તકણો) ની સંખ્યાને માપે છે જે રોગપ્રતિકારક પ્રતિભાવમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. તેમની ઓછી સંખ્યા રોગપ્રતિકારક ખામી સૂચવી શકે છે.
• HIV પરીક્ષણ: જો નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિનું કારણ સ્પષ્ટ ન હોય તો HIV પરીક્ષણ કરવામાં આવી શકે છે.

3. અન્ય પરીક્ષણો (Other Tests):

ચોક્કસ પરિસ્થિતિઓના આધારે, ડૉક્ટર અન્ય પરીક્ષણોની ભલામણ કરી શકે છે, જેમાં શામેલ છે:

• ત્વચા પરીક્ષણો (Skin Tests): આ પરીક્ષણો એ જોવા માટે કરવામાં આવે છે કે શરીર અમુક એન્ટિજેન્સ (વિદેશી પદાર્થો) સામે કેવી પ્રતિક્રિયા આપે છે. તેનો ઉપયોગ ટી-સેલ કાર્યનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે થઈ શકે છે.
• રસીકરણ પ્રતિભાવ પરીક્ષણો (Vaccine Response Tests): આ પરીક્ષણો એ જોવા માટે કરવામાં આવે છે કે રસીકરણ પછી શરીર પૂરતા પ્રમાણમાં એન્ટિબોડીઝ ઉત્પન્ન કરે છે કે નહીં.
• બાયોપ્સી (Biopsy): અમુક કિસ્સાઓમાં, લસિકા ગાંઠો અથવા અન્ય પેશીઓની બાયોપ્સી રોગપ્રતિકારક તંત્રની ખામીઓને ઓળખવામાં મદદ કરી શકે છે.
• જિનેટિક પરીક્ષણો (Genetic Tests): જો પ્રાથમિક ઇમ્યુનોડેફિસિયન્સી ડિસઓર્ડરની શંકા હોય તો જિનેટિક પરીક્ષણો કરવામાં આવી શકે છે.
• ફંક્શનલ એસેઝ (Functional Assays): આ પરીક્ષણો લેબોરેટરીમાં રોગપ્રતિકારક કોષોની કાર્ય કરવાની ક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરે છે.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ની સારવાર શું છે?

મૂળ કારણની સારવાર:

• પ્રાથમિક ઇમ્યુનોડેફિસિયન્સી ડિસઓર્ડર: આ પરિસ્થિતિઓ માટે ચોક્કસ સારવારો ઉપલબ્ધ છે, જેમાં ઇમ્યુનોગ્લોબ્યુલિન રિપ્લેસમેન્ટ થેરાપી (એન્ટિબોડીઝ આપવી), હેમેટોપોએટીક સ્ટેમ સેલ ટ્રાન્સપ્લાન્ટેશન (બોન મેરો ટ્રાન્સપ્લાન્ટ) અને જનીન ઉપચારનો સમાવેશ થઈ શકે છે.
• સેકન્ડરી ઇમ્યુનોડેફિસિયન્સી ડિસઓર્ડર: અંતર્ગત પરિસ્થિતિની સારવાર રોગપ્રતિકારક કાર્યને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે. ઉદાહરણ તરીકે, HIV ની સારવાર એન્ટિરેટ્રોવાયરલ દવાઓથી કરવામાં આવે છે, ડાયાબિટીસને બ્લડ સુગરને નિયંત્રિત કરીને સંચાલિત કરવામાં આવે છે, અને કેન્સરની સારવાર કીમોથેરાપી, રેડિયોથેરાપી અથવા અન્ય ઉપચારોથી કરવામાં આવે છે.
• ઓટોઇમ્યુન રોગો: આ રોગોની સારવારમાં રોગપ્રતિકારક તંત્રની અતિસક્રિયતાને દબાવવા માટે ઇમ્યુનોસપ્રેસન્ટ દવાઓનો ઉપયોગ થાય છે.

2. ચેપની સારવાર અને નિવારણ:

• ચેપની સારવાર: બેક્ટેરિયલ ચેપ માટે એન્ટિબાયોટિક્સ, વાયરલ ચેપ માટે એન્ટિવાયરલ દવાઓ અને ફંગલ ચેપ માટે એન્ટિફંગલ દવાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
• પ્રોફીલેક્ટીક સારવાર (નિવારક સારવાર): નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા કેટલાક લોકોને અમુક ચોક્કસ ચેપથી બચાવવા માટે નિયમિતપણે એન્ટિબાયોટિક્સ, એન્ટિવાયરલ અથવા એન્ટિફંગલ દવાઓ લેવાની સલાહ આપવામાં આવી શકે છે.
• રસીકરણ: ડોક્ટરની સલાહ મુજબ, અમુક રસીઓ ચેપ સામે રક્ષણ આપવા માટે મહત્વપૂર્ણ હોઈ શકે છે. જો કે, અમુક પ્રકારની નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો માટે જીવંત રસીઓ ટાળવાની સલાહ આપવામાં આવે છે.

3. જીવનશૈલીમાં ફેરફાર અને સહાયક ઉપચાર:

• સંતુલિત આહાર: વિટામિન્સ, ખનિજો અને પ્રોટીનથી ભરપૂર સંતુલિત આહાર લેવો રોગપ્રતિકારક શક્તિને ટેકો આપે છે. ડોક્ટર અમુક વિટામિન અથવા ખનિજ પૂરવણીઓની ભલામણ કરી શકે છે જો શરીરમાં તેમની ઉણપ હોય.
• પૂરતી ઊંઘ: દરરોજ 7-8 કલાકની પૂરતી ઊંઘ લેવી રોગપ્રતિકારક કાર્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• તણાવનું વ્યવસ્થાપન: તણાવ ઘટાડવાની તકનીકો જેવી કે યોગા, ધ્યાન અથવા શ્વાસ લેવાની કસરતો રોગપ્રતિકારક શક્તિને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે.
• નિયમિત કસરત: મધ્યમસરની નિયમિત કસરત રોગપ્રતિકારક તંત્રને મજબૂત બનાવી શકે છે.
• ધૂમ્રપાન અને આલ્કોહોલથી દૂર રહેવું: આ બંને ટેવો રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે.
• સારી સ્વચ્છતા: નિયમિત હાથ ધોવા જેવા સ્વચ્છતાના પગલાં ચેપને ફેલાતા અટકાવવામાં મદદ કરે છે.

4. ઇમ્યુનોમોડ્યુલેટર્સ (Immunomodulators):

કેટલાક કિસ્સાઓમાં, રોગપ્રતિકારક તંત્રની પ્રતિક્રિયાને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરતી દવાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવી શકે છે.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ માં શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો માટે યોગ્ય આહાર લેવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે રોગપ્રતિકારક તંત્રને મજબૂત કરવામાં અને ચેપ સામે લડવામાં મદદ કરે છે. અહીં શું ખાવું જોઈએ અને શું ટાળવું જોઈએ તેની માહિતી આપવામાં આવી છે:

શું ખાવું જોઈએ:

• ફળો અને શાકભાજી:
  • વિટામિન સીથી ભરપૂર ફળો: નારંગી, લીંબુ, મોસંબી, જામફળ, આમળા, સ્ટ્રોબેરી, કીવી. આ વિટામિન રોગપ્રતિકારક કોષોના ઉત્પાદન અને કાર્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
  • વિટામિન એથી ભરપૂર શાકભાજી: ગાજર, પાલક, શક્કરિયા, કોળું. વિટામિન એ ત્વચા અને મ્યુકસ મેમ્બ્રેનને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે, જે ચેપ સામે પ્રથમ રક્ષણાત્મક સ્તર છે.
  • વિટામિન ઇથી ભરપૂર ખોરાક: બદામ, સૂર્યમુખીના બીજ, પાલક, એવોકાડો. વિટામિન ઇ એક શક્તિશાળી એન્ટીઓક્સીડેન્ટ છે જે રોગપ્રતિકારક કોષોને નુકસાનથી બચાવે છે.
  • બીટા-કેરોટીનથી ભરપૂર ખોરાક: ગાજર, શક્કરિયા, કેરી. શરીરમાં બીટા-કેરોટીન વિટામિન એ માં રૂપાંતરિત થાય છે.
  • એન્ટીઓક્સીડેન્ટથી ભરપૂર ખોરાક: બેરી (બ્લુબેરી, રાસબેરી), ડાર્ક ચોકલેટ, લીલી ચા. એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ મુક્ત રેડિકલ્સ સામે લડે છે અને કોષોને નુકસાનથી બચાવે છે.
• પ્રોટીન:
  • દાળ અને કઠોળ: પ્રોટીનના સારા સ્ત્રોત છે અને રોગપ્રતિકારક કોષોના નિર્માણ માટે જરૂરી છે.
  • ચિકન અને માછલી: દુર્બળ પ્રોટીનના સારા સ્ત્રોત છે. માછલીમાં ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ પણ હોય છે, જે બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
  • ઇંડા: પ્રોટીન અને અન્ય મહત્વપૂર્ણ પોષક તત્વોનો સારો સ્ત્રોત છે.
• આખા અનાજ:
  • ઘઉં, જુવાર, બાજરી જેવા આખા અનાજ ફાઇબર અને અન્ય પોષક તત્વોથી ભરપૂર હોય છે જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને ટેકો આપે છે.
• સ્વસ્થ ચરબી:
  • ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ: માછલી (સૅલ્મોન, મેકરેલ), અળસીના બીજ, ચિયા બીજ, અખરોટ. આ ચરબી બળતરા ઘટાડવામાં અને રોગપ્રતિકારક કાર્યને સુધારવામાં મદદ કરે છે.
  • ઓલિવ ઓઇલ: સ્વસ્થ ચરબીનો સારો સ્ત્રોત છે.
• પ્રોબાયોટીક્સ:
  • દહીં, છાશ, કીફિર જેવા ખોરાકમાં જીવંત અને સક્રિય કલ્ચર હોય છે જે આંતરડાના સ્વાસ્થ્યને સુધારે છે. આંતરડામાં મોટાભાગની રોગપ્રતિકારક કોષો હોય છે, તેથી આંતરડાનું સ્વાસ્થ્ય રોગપ્રતિકારક શક્તિ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• ઝીંકથી ભરપૂર ખોરાક:
  • કઠોળ, બીજ (પમ્પકિન સીડ્સ, તલ), બદામ, માંસ, ઇંડા. ઝીંક રોગપ્રતિકારક કોષોના વિકાસ અને કાર્ય માટે જરૂરી છે.
• સેલેનિયમથી ભરપૂર ખોરાક:
  • બ્રાઝિલ નટ્સ, ટ્યૂના, સાર્ડીન, ઇંડા. સેલેનિયમ એક એન્ટીઓક્સીડેન્ટ છે જે રોગપ્રતિકારક કાર્યને ટેકો આપે છે.
• પાણી:
  • પૂરતું પાણી પીવું શરીરને હાઇડ્રેટેડ રાખે છે અને રોગપ્રતિકારક તંત્રને યોગ્ય રીતે કાર્ય કરવામાં મદદ કરે છે.

શું ન ખાવું જોઈએ અથવા ઓછું ખાવું જોઈએ:

• પ્રોસેસ્ડ ફૂડ અને જંક ફૂડ: આ ખોરાકમાં પોષક તત્વો ઓછા હોય છે અને તે બળતરાને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે. તેમાં વધુ ખાંડ, મીઠું અને અસ્વસ્થ ચરબી હોય છે.
• વધુ ખાંડવાળા ખોરાક અને પીણાં: વધુ પડતી ખાંડ રોગપ્રતિકારક કોષોના કાર્યને દબાવી શકે છે.
• અતિશય કેફીન અને આલ્કોહોલ: આ પદાર્થો શરીરને ડિહાઇડ્રેટ કરી શકે છે અને રોગપ્રતિકારક તંત્ર પર તાણ લાવી શકે છે.
• અસ્વસ્થ ચરબી: તળેલા ખોરાક અને પ્રોસેસ્ડ ખોરાકમાં જોવા મળતી ટ્રાન્સ ફેટ અને વધુ પડતી સેચ્યુરેટેડ ફેટ રોગપ્રતિકારક કાર્યને નકારાત્મક અસર કરી શકે છે.
• અધૂરા રાંધેલા ખોરાક: નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો માટે અધૂરા રાંધેલા માંસ, ઇંડા અથવા સીફૂડ ખાવાનું ટાળવું જોઈએ કારણ કે તેમાં હાનિકારક બેક્ટેરિયા હોઈ શકે છે.
• બિનપાશ્ચરાઇઝ્ડ ડેરી ઉત્પાદનો: આ ઉત્પાદનોમાં હાનિકારક બેક્ટેરિયા હોઈ શકે છે જે નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ધરાવતા લોકો માટે જોખમી હોઈ શકે છે.

અન્ય મહત્વપૂર્ણ બાબતો:

• ડોક્ટરની સલાહ: તમારી ચોક્કસ તબીબી પરિસ્થિતિ અને જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને આહાર અંગે ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયનની સલાહ લેવી હંમેશા શ્રેષ્ઠ છે.
• ખોરાકની સ્વચ્છતા: ખોરાકને યોગ્ય રીતે રાંધો અને સ્વચ્છતાનું ધ્યાન રાખો જેથી ચેપનું જોખમ ઓછું થાય.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ માટે ઘરેલું ઉપચાર

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત કરવા માટે ઘણા ઘરેલું ઉપચાર મદદરૂપ થઈ શકે છે. જો કે, એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે આ ઉપચારો તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી, ખાસ કરીને જો તમારી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ખૂબ જ નબળી હોય અથવા તમને કોઈ અંતર્ગત તબીબી પરિસ્થિતિ હોય. ઘરેલું ઉપચારો રોગપ્રતિકારક શક્તિને ટેકો આપવા અને સામાન્ય સુખાકારીને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે.

અહીં કેટલાક ઘરેલું ઉપચારો આપ્યા છે:

1. પૂરતી ઊંઘ લો:

• દરરોજ 7-8 કલાકની ગુણવત્તાયુક્ત ઊંઘ લો. ઊંઘ દરમિયાન શરીર રોગપ્રતિકારક કોષોનું ઉત્પાદન કરે છે અને સમારકામ કરે છે.

2. તણાવનું વ્યવસ્થાપન કરો:

• તણાવ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે. તણાવ ઘટાડવા માટે યોગા, ધ્યાન, શ્વાસ લેવાની કસરતો, શોખમાં સમય પસાર કરવો અથવા પ્રકૃતિમાં ફરવા જેવી પ્રવૃત્તિઓ કરો.

3. સંતુલિત અને પૌષ્ટિક આહાર લો:

• તમારા આહારમાં વિવિધ પ્રકારના ફળો, શાકભાજી, આખા અનાજ અને દુર્બળ પ્રોટીનનો સમાવેશ કરો.
• વિટામિન સી (નારંગી, લીંબુ, આમળા), વિટામિન ડી (સૂર્યપ્રકાશ, ચરબીયુક્ત માછલી), વિટામિન ઇ (બદામ, સૂર્યમુખીના બીજ), ઝીંક (કઠોળ, બીજ), અને સેલેનિયમ (બ્રાઝિલ નટ્સ) જેવા મહત્વપૂર્ણ પોષક તત્વો પર ધ્યાન આપો.

4. હાઇડ્રેટેડ રહો:

• દિવસભર પૂરતું પાણી પીવો. પાણી શરીરના કાર્યોને યોગ્ય રીતે ચલાવવા અને ઝેરને બહાર કાઢવામાં મદદ કરે છે.

5. નિયમિત કસરત કરો:

• દરરોજ ઓછામાં ઓછી 30 મિનિટ મધ્યમસરની કસરત કરો. નિયમિત કસરત રક્ત પરિભ્રમણને સુધારે છે અને રોગપ્રતિકારક કોષોને સમગ્ર શરીરમાં ફરવામાં મદદ કરે છે.

6. કેટલીક કુદરતી વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરો:

• હળદર: તેમાં કર્ક્યુમિન હોય છે, જે એક શક્તિશાળી એન્ટીઓક્સીડેન્ટ અને બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો ધરાવે છે. તમે તેને તમારા ખોરાકમાં ઉમેરી શકો છો અથવા હળદરવાળું દૂધ પી શકો છો.
• આદુ: તેમાં એન્ટીઓક્સીડેન્ટ અને બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો હોય છે જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને ટેકો આપી શકે છે. તમે આદુની ચા પી શકો છો અથવા તેને તમારા ખોરાકમાં ઉમેરી શકો છો.
• લસણ: તેમાં એલિસિન હોય છે, જે એન્ટીબેક્ટેરિયલ અને એન્ટીવાયરલ ગુણધર્મો ધરાવે છે. તમે તેને તમારા ખોરાકમાં ઉમેરી શકો છો અથવા કાચું લસણ ખાઈ શકો છો (ઓછી માત્રામાં).
• તુલસી: તેમાં એન્ટીઓક્સીડેન્ટ અને એન્ટીમાઇક્રોબાયલ ગુણધર્મો હોય છે જે રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત કરવામાં મદદ કરી શકે છે. તમે તુલસીના પાન ચાવી શકો છો અથવા તુલસીની ચા પી શકો છો.
• મધ: તેમાં એન્ટીબેક્ટેરિયલ અને એન્ટીઓક્સીડેન્ટ ગુણધર્મો હોય છે જે ગળાના દુખાવાને શાંત કરવામાં અને રોગપ્રતિકારક શક્તિને ટેકો આપવામાં મદદ કરી શકે છે.
• એલોવેરા (કુંવારપાઠું): તેમાં એન્ટીઓક્સીડેન્ટ અને બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો હોય છે અને તે રોગપ્રતિકારક શક્તિને ટેકો આપી શકે છે. તમે એલોવેરા જ્યુસ પી શકો છો.

7. સારી સ્વચ્છતા જાળવો:

• વારંવાર હાથ ધોવા ચેપને ફેલાતા અટકાવવામાં મદદ કરે છે, જે રોગપ્રતિકારક તંત્ર પરનો બોજ ઘટાડે છે.

મહત્વપૂર્ણ નોંધ:

• ઘરેલું ઉપચારો રોગપ્રતિકારક શક્તિને ટેકો આપવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ જો તમને વારંવાર ચેપ લાગતો હોય અથવા નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિના અન્ય લક્ષણો દેખાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે.
• અમુક ઘરેલું ઉપચારો અમુક દવાઓ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરી શકે છે, તેથી કોઈપણ નવા ઉપચાર શરૂ કરતા પહેલા તમારા ડૉક્ટરની સલાહ લો.
• બાળકો, સગર્ભા સ્ત્રીઓ અને અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ ધરાવતા લોકોએ કોઈપણ ઘરેલું ઉપચારનો ઉપયોગ કરતા પહેલા ખાસ કરીને સાવચેત રહેવું જોઈએ અને ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ ને કેવી રીતે અટકાવવું?

તંદુરસ્ત આહાર લો:

• સંતુલિત આહાર: તમારા આહારમાં વિવિધ પ્રકારના ફળો, શાકભાજી, આખા અનાજ અને દુર્બળ પ્રોટીનનો સમાવેશ કરો. આ ખોરાક વિટામિન્સ, ખનિજો અને એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ પૂરા પાડે છે જે રોગપ્રતિકારક કાર્ય માટે જરૂરી છે.
• વિટામિન સી યુક્ત ખોરાક: નારંગી, લીંબુ, મોસંબી, આમળા જેવા ખાટાં ફળો અને સ્ટ્રોબેરી, કીવી જેવા ફળો લો.
• વિટામિન ડી: સૂર્યપ્રકાશના સંપર્કમાં રહો (સવારે અથવા સાંજે થોડો સમય) અથવા વિટામિન ડી યુક્ત ખોરાક (ચરબીયુક્ત માછલી, ઇંડાની જરદી) લો. જરૂર જણાય તો ડોક્ટરની સલાહથી સપ્લીમેન્ટ લઈ શકાય છે.
• ઝીંક યુક્ત ખોરાક: કઠોળ, બીજ, બદામ અને માંસનો સમાવેશ કરો.
• પ્રોબાયોટીક્સ: દહીં અને છાશ જેવા પ્રોબાયોટીક્સ આંતરડાના સ્વાસ્થ્યને સુધારે છે, જે રોગપ્રતિકારક શક્તિ માટે મહત્વપૂર્ણ છે.

2. પૂરતી ઊંઘ લો:

• દરરોજ 7-8 કલાકની ગુણવત્તાયુક્ત ઊંઘ લો. ઊંઘ દરમિયાન શરીર પોતાની જાતને રિપેર કરે છે અને રોગપ્રતિકારક કોષોનું ઉત્પાદન કરે છે.

3. તણાવનું વ્યવસ્થાપન કરો:

• લાંબા સમય સુધીનો તણાવ રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી પાડી શકે છે. તણાવ ઘટાડવા માટે યોગા, ધ્યાન, કસરત અથવા અન્ય આરામદાયક પ્રવૃત્તિઓ કરો.

4. નિયમિત કસરત કરો:

• અઠવાડિયામાં મોટાભાગના દિવસોમાં ઓછામાં ઓછી 30 મિનિટ મધ્યમસરની કસરત કરો. કસરત રક્ત પરિભ્રમણને સુધારે છે અને રોગપ્રતિકારક કોષોને સમગ્ર શરીરમાં ફરવામાં મદદ કરે છે.

5. સારી સ્વચ્છતા જાળવો:

• વારંવાર અને યોગ્ય રીતે હાથ ધુઓ, ખાસ કરીને ખાતા પહેલા, શૌચાલયનો ઉપયોગ કર્યા પછી અને બીમાર લોકોના સંપર્કમાં આવ્યા પછી.
• ખાંસી અને છીંક આવે ત્યારે મોં અને નાક ઢાંકો.
• તમારા ઘર અને કાર્યસ્થળને સ્વચ્છ રાખો.

6. ધૂમ્રપાન અને આલ્કોહોલથી દૂર રહો:

• ધૂમ્રપાન અને વધુ પડતું આલ્કોહોલનું સેવન રોગપ્રતિકારક તંત્રને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.

7. ડોક્ટરની સલાહ મુજબ રસીકરણ કરાવો:

• ફ્લૂ અને અન્ય ચેપી રોગો સામે રક્ષણ મેળવવા માટે ડોક્ટરની સલાહ મુજબ રસી મુકાવો.

8. હાઇડ્રેટેડ રહો:

• દિવસભર પૂરતું પાણી પીવો. પાણી શરીરના કાર્યોને યોગ્ય રીતે ચલાવવા માટે જરૂરી છે.

9. કુદરતી ઉપચારોનો વિવેકપૂર્ણ ઉપયોગ કરો:

• હળદર, આદુ, લસણ અને તુલસી જેવા કુદરતી ઘટકો રોગપ્રતિકારક શક્તિને ટેકો આપી શકે છે, પરંતુ તેનો ઉપયોગ મધ્યમ માત્રામાં અને ડોક્ટરની સલાહ મુજબ કરવો જોઈએ.

10. તબીબી પરિસ્થિતિઓનું યોગ્ય સંચાલન કરો:

• જો તમને ડાયાબિટીસ અથવા HIV જેવી કોઈ તબીબી પરિસ્થિતિ હોય, તો તેને યોગ્ય રીતે સંચાલિત કરવાથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ નબળી પડતી અટકાવી શકાય છે.

સારાંશ

નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ એટલે શરીરની ચેપ અને રોગો સામે લડવાની ક્ષમતા ઓછી હોવી. આના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જેમાં તબીબી પરિસ્થિતિઓ, નબળી જીવનશૈલી અને અમુક દવાઓનો સમાવેશ થાય છે. તેના મુખ્ય લક્ષણોમાં વારંવાર થતા ચેપ અને ચેપ મટવામાં લાંબો સમય લાગવો છે.

ડોક્ટર તબીબી ઇતિહાસ અને પરીક્ષણો દ્વારા તેનું નિદાન કરી શકે છે. સારવાર તેના કારણ પર આધાર રાખે છે અને તેમાં દવાઓ અને જીવનશૈલીમાં ફેરફારનો સમાવેશ થાય છે. તંદુરસ્ત આહાર, પૂરતી ઊંઘ અને સ્વચ્છતા જાળવીને રોગપ્રતિકારક શક્તિને મજબૂત બનાવી શકાય છે.