કોલેસ્ટ્રોલ કેટલું હોવું જોઈએ
કોલેસ્ટ્રોલ કેટલું હોવું જોઈએ? આદર્શ સ્તર અને તેનું મહત્વ
કોલેસ્ટ્રોલ એ આપણા શરીરમાં કુદરતી રીતે બનતો એક ચરબી જેવો પદાર્થ છે, જે કોષો બનાવવા, વિટામિન ડી ઉત્પન્ન કરવા અને પાચનમાં મદદ કરતા હોર્મોન્સ બનાવવા માટે અત્યંત જરૂરી છે. તે જીવન માટે અનિવાર્ય છે, પરંતુ જ્યારે તેની માત્રા અસંતુલિત થાય છે, ખાસ કરીને ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ (LDL) નું સ્તર વધે છે, ત્યારે તે ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ, ખાસ કરીને હૃદય રોગ અને સ્ટ્રોકનું જોખમ વધારે છે.
કોલેસ્ટ્રોલ લોહીમાં એકલું ફરી શકતું નથી. તે લિપોપ્રોટીન નામના પ્રોટીન સાથે જોડાઈને શરીરમાં ફરે છે. આ લિપોપ્રોટીન મુખ્યત્વે બે પ્રકારના હોય છે, જે આપણે “સારા” અને “ખરાબ” કોલેસ્ટ્રોલ તરીકે ઓળખીએ છીએ:
- લો-ડેન્સિટી લિપોપ્રોટીન (LDL) – “ખરાબ” કોલેસ્ટ્રોલ: આ કોલેસ્ટ્રોલને ધમનીઓની દીવાલો પર જમા કરે છે, જેનાથી પ્લાક (ચરબીના થર) બને છે. આ પ્લાક ધમનીઓને સાંકડી અને સખત બનાવે છે, જેને એથરોસ્ક્લેરોસિસ કહેવાય છે.
- આ ધમનીઓને સાફ રાખવામાં મદદ કરે છે અને હૃદય રોગનું જોખમ ઘટાડે છે.
આ ઉપરાંત, ટ્રાઈગ્લિસરાઈડ્સ પણ એક પ્રકારની ચરબી છે જે લોહીમાં હોય છે અને તેનું ઊંચું સ્તર પણ હૃદય રોગના જોખમ સાથે સંકળાયેલું છે.
આદર્શ કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરો કેટલા હોવા જોઈએ?
કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને સમજવા માટે, ડોકટરો સામાન્ય રીતે લિપિડ પ્રોફાઇલ (Lipid Profile) નામનો બ્લડ ટેસ્ટ કરાવવાની ભલામણ કરે છે.
અહીં સામાન્ય રીતે સ્વીકૃત આદર્શ કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરો દર્શાવવામાં આવ્યા છે:
| ઘટક | આદર્શ સ્તર (mg/dL માં) | બોર્ડરલાઇન ઉચ્ચ (mg/dL માં) | ઉચ્ચ (mg/dL માં) |
| કુલ કોલેસ્ટ્રોલ | 200 થી ઓછું | 200 – 239 | 240 અને તેથી વધુ |
| LDL (ખરાબ) | 100 થી ઓછું | 100 – 129 (આદર્શની નજીક) | 130 – 159 (સીમારેખા ઉચ્ચ) |
| 160 – 189 (ઉચ્ચ) | 190 અને તેથી વધુ (ખૂબ જ ઉચ્ચ) | ||
| HDL (સારું) | 60 કે તેથી વધુ | 40 – 59 | 40 થી ઓછું (ખરાબ) |
| ટ્રાઈગ્લિસરાઈડ્સ | 150 થી ઓછું | 150 – 199 | 200 અને તેથી વધુ |
Export to Sheets
મહત્વપૂર્ણ નોંધ:
- વ્યક્તિગત લક્ષ્યો: ઉપરોક્ત આંકડા સામાન્ય માર્ગદર્શિકા છે. તમારા ડોકટર તમારા વ્યક્તિગત સ્વાસ્થ્ય ઇતિહાસ, જોખમી પરિબળો (જેમ કે ડાયાબિટીસ, હાઈ બ્લડ પ્રેશર, ધૂમ્રપાનનો ઇતિહાસ, પારિવારિક ઇતિહાસ) ના આધારે તમારા માટે આદર્શ કોલેસ્ટ્રોલના લક્ષ્યો નક્કી કરશે.
- ઉંમર અને લિંગ: ઉંમર વધવાની સાથે કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર કુદરતી રીતે વધે છે. મેનોપોઝ પછી સ્ત્રીઓમાં પણ LDL કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર વધી શકે છે.
ઊંચા કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરના જોખમો
જેમ કે આપણે અગાઉના લેખમાં પણ જોયું, ઊંચું LDL કોલેસ્ટ્રોલ લોહીની ધમનીઓમાં પ્લાક જમા કરે છે, જેને એથરોસ્ક્લેરોસિસ કહેવાય છે. આનાથી ધમનીઓ સાંકડી અને સખત બની જાય છે, જેના પરિણામે:
- હૃદય રોગ (કોરોનરી આર્ટરી ડિસીઝ – CAD): હૃદયને લોહી પહોંચાડતી ધમનીઓ બ્લોક થવાથી હાર્ટ એટેક અથવા છાતીમાં દુખાવો (એન્જાઇના) થઈ શકે છે.
- સ્ટ્રોક: મગજને લોહી પહોંચાડતી ધમનીઓમાં અવરોધ આવવાથી સ્ટ્રોક થઈ શકે છે.
સૌથી ચિંતાજનક બાબત એ છે કે ઊંચા કોલેસ્ટ્રોલના કોઈ સ્પષ્ટ લક્ષણો જોવા મળતા નથી. તેથી જ તેને “સાઇલેન્ટ કિલર” કહેવાય છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, લોકોને જ્યાં સુધી હાર્ટ એટેક કે સ્ટ્રોક જેવી ગંભીર ઘટના ન બને ત્યાં સુધી ખબર નથી પડતી કે તેમને ઊંચું કોલેસ્ટ્રોલ છે. આથી, નિયમિત તપાસ એ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને કેવી રીતે નિયંત્રિત કરવું?
તમારા કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને આદર્શ શ્રેણીમાં રાખવા માટે જીવનશૈલીમાં ફેરફાર અને જરૂર પડ્યે દવાઓ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે:
1. સ્વસ્થ જીવનશૈલી:
- આહારમાં ફેરફાર:
- સેચ્યુરેટેડ અને ટ્રાન્સ ફેટ ઘટાડો: લાલ માંસ, પ્રોસેસ્ડ ફૂડ, તળેલા નાસ્તા, બેકરી ઉત્પાદનો અને વધુ ચરબીવાળા ડેરી ઉત્પાદનો (ઘી, માખણ) નું સેવન ઓછું કરો.
- સોલ્યુબલ ફાઇબર વધારો: ઓટ્સ, જવ, કઠોળ, દાળ, સફરજન, નારંગી, ગાજર જેવા ફાઇબરયુક્ત ખોરાક LDL કોલેસ્ટ્રોલ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
- મોનોઅનસેચ્યુરેટેડ અને પોલીઅનસેચ્યુરેટેડ ફેટ્સ: ઓલિવ તેલ, કેનોલા તેલ, સૂર્યમુખી તેલ, એવોકાડો અને બદામ જેવા સ્વસ્થ ચરબીયુક્ત ખોરાક પસંદ કરો.
- નિયમિત વ્યાયામ: અઠવાડિયામાં ઓછામાં ઓછા 150 મિનિટ મધ્યમ-તીવ્રતાવાળી એરોબિક કસરત (જેમ કે ઝડપી ચાલવું, સાયકલ ચલાવવું) LDL ઘટાડવામાં અને HDL વધારવામાં મદદ કરે છે.
- સ્વસ્થ વજન જાળવો: જો તમારું વજન વધારે હોય, તો વજન ઘટાડવાથી કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરમાં સુધારો થાય છે.
- ધૂમ્રપાન છોડો: ધૂમ્રપાન એ કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને નકારાત્મક રીતે અસર કરતું સૌથી મોટું પરિબળ છે.
- દારૂનું સેવન મર્યાદિત કરો: વધુ પડતું દારૂનું સેવન ટ્રાઈગ્લિસરાઈડ્સ વધારી શકે છે.
2. દવાઓ:
જો જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરવા છતાં કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર નિયંત્રણમાં ન આવે, તો ડોકટર દવાઓ સૂચવી શકે છે. સ્ટેટિન્સ (Statins) એ સૌથી સામાન્ય અને અસરકારક દવાઓ છે જે લીવર દ્વારા કોલેસ્ટ્રોલના ઉત્પાદનને ઘટાડે છે. અન્ય દવાઓમાં કોલેસ્ટ્રોલ શોષણ અવરોધકો અને PCSK9 ઇન્હિબિટર્સ શામેલ છે. દવાઓની જરૂરિયાત અને પ્રકાર તમારા ડોક્ટર જ નક્કી કરી શકે છે.
નિષ્કર્ષ
તમારા કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર કેટલું હોવું જોઈએ તે તમારા એકંદર સ્વાસ્થ્ય, જોખમી પરિબળો અને તબીબી ઇતિહાસ પર આધાર રાખે છે. નિયમિતપણે તમારા ડોકટરની સલાહ લેવી અને લિપિડ પ્રોફાઇલ ટેસ્ટ કરાવવો અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે. સ્વસ્થ જીવનશૈલી અપનાવીને અને ડોકટરની સૂચનાઓનું પાલન કરીને, તમે તમારા કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને આદર્શ શ્રેણીમાં રાખી શકો છો અને હૃદય રોગ તથા સ્ટ્રોક જેવા ગંભીર રોગોથી બચી શકો છો. યાદ રાખો, નિવારણ હંમેશા ઇલાજ કરતાં શ્રેષ્ઠ છે.
