ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ

કોલેસ્ટ્રોલ એ આપણા શરીરમાં જોવા મળતો મીણ જેવો, ચરબીયુક્ત પદાર્થ છે જે કોષો બનાવવા, વિટામિન ડી ઉત્પન્ન કરવા અને પાચનમાં મદદ કરતા હોર્મોન્સ બનાવવા માટે જરૂરી છે. આપણું શરીર જરૂરી કોલેસ્ટ્રોલ જાતે જ બનાવે છે, પરંતુ તે અમુક ખોરાક દ્વારા પણ મેળવી શકાય છે. કોલેસ્ટ્રોલ પોતે “ખરાબ” નથી, પરંતુ તેના વિવિધ પ્રકારો અને તેમનું સંતુલન આપણા સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ મહત્વનું છે.

આપણા શરીરમાં કોલેસ્ટ્રોલ લિપોપ્રોટીન નામના પ્રોટીન સાથે જોડાઈને ફરે છે. આ લિપોપ્રોટીન બે મુખ્ય પ્રકારના હોય છે:

• લો-ડેન્સિટી લિપોપ્રોટીન (LDL) – “ખરાબ” કોલેસ્ટ્રોલ: આ કોલેસ્ટ્રોલને ધમનીઓની દિવાલો પર જમા કરે છે, જેનાથી પ્લાક (ચરબીના થર) બને છે. આ પ્લાક ધમનીઓને સાંકડી અને સખત બનાવે છે, જેને એથરોસ્ક્લેરોસિસ કહેવાય છે.
• હાઈ-ડેન્સિટી લિપોપ્રોટીન (HDL).

આ લેખમાં આપણે મુખ્યત્વે ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ (LDL કોલેસ્ટ્રોલ) પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીશું, કારણ કે તેનું ઊંચું સ્તર હૃદય રોગ અને સ્ટ્રોકના જોખમમાં વધારો કરે છે.

ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ (LDL) ઊંચું શા માટે હોય છે?

LDL કોલેસ્ટ્રોલના ઊંચા સ્તર માટે ઘણા પરિબળો જવાબદાર હોઈ શકે છે. આમાંના કેટલાકને નિયંત્રિત કરી શકાય છે, જ્યારે કેટલાક આનુવંશિક હોય છે:

• અસ્વસ્થ આહાર:
  • સેચ્યુરેટેડ ફેટ (સંતૃપ્ત ચરબી): રેડ મીટ, ચરબીયુક્ત ડેરી ઉત્પાદનો (જેમ કે ચીઝ, માખણ, ઘી), પામ તેલ અને નાળિયેર તેલમાં જોવા મળે છે.
  • ટ્રાન્સ ફેટ: બેકડ સામાન (કૂકીઝ, કેક), તળેલા ખોરાક, માર્જરિન અને પ્રોસેસ્ડ ફૂડમાં જોવા મળે છે. આ LDL વધારે છે અને HDL ઘટાડે છે.
  • આહારનું કોલેસ્ટ્રોલ: ઇંડાની જરદી, માંસ અને ડેરી ઉત્પાદનોમાં જોવા મળે છે, જોકે આનો LDL પર પ્રમાણમાં ઓછો સીધો પ્રભાવ હોય છે.
• શારીરિક નિષ્ક્રિયતા: નિયમિત વ્યાયામનો અભાવ LDL વધારે છે અને HDL ઘટાડે છે.
• વધારે વજન અથવા સ્થૂળતા.
• ધૂમ્રપાન: ધૂમ્રપાન LDL કોલેસ્ટ્રોલ વધારે છે, HDL કોલેસ્ટ્રોલ ઘટાડે છે અને ધમનીઓને નુકસાન પહોંચાડે છે.
• ઉંમર અને લિંગ: જેમ જેમ ઉંમર વધે છે તેમ તેમ કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર વધે છે. પુરુષોમાં સ્ત્રીઓ કરતાં LDLનું સ્તર વધારે હોય છે, જોકે મેનોપોઝ પછી સ્ત્રીઓમાં પણ LDLનું સ્તર વધે છે.
• આનુવંશિકતા (જિનેટિક્સ): કેટલાક લોકો આનુવંશિક રીતે ઊંચા કોલેસ્ટ્રોલના સ્તર સાથે જન્મે છે, જેને ફેમિલિયલ હાયપરકોલેસ્ટરોલેમિયા (Familial Hypercholesterolemia – FH) કહેવાય છે.
• અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ: કિડની રોગ, લીવર રોગ, હાઈપોથાઇરોડિઝમ (ઓછી થાઇરોઇડ ગ્રંથિ), ડાયાબિટીસ.
• અમુક દવાઓ: કેટલીક દવાઓ, જેમ કે મૂત્રવર્ધક પદાર્થો (diuretics), બીટા-બ્લોકર્સ અને કોર્ટીકોસ્ટેરોઇડ્સ, કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને અસર કરી શકે છે.

ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ (LDL) ના ઊંચા સ્તરના જોખમો

ઊંચું LDL કોલેસ્ટ્રોલ સામાન્ય રીતે કોઈ લક્ષણો દર્શાવતું નથી, તેથી તેને “સાઇલેન્ટ કિલર” કહેવામાં આવે છે. મોટાભાગના લોકોને જ્યાં સુધી ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા ન થાય ત્યાં સુધી ખબર નથી પડતી કે તેમને ઊંચું કોલેસ્ટ્રોલ છે.

ઊંચા LDL કોલેસ્ટ્રોલના મુખ્ય જોખમો નીચે મુજબ છે:

• એથરોસ્ક્લેરોસિસ: LDL કોલેસ્ટ્રોલ ધમનીઓની અંદરની દિવાલો પર જમા થાય છે, જેનાથી પ્લાક બને છે. આ પ્લાક ધમનીઓને સાંકડી અને સખત બનાવે છે, જેનાથી લોહીનો પ્રવાહ અવરોધાય છે.
• કોરોનરી આર્ટરી ડિસીઝ (CAD): જ્યારે હૃદયને લોહી પહોંચાડતી ધમનીઓ સાંકડી થઈ જાય છે, ત્યારે હૃદયને પૂરતું ઓક્સિજનયુક્ત લોહી મળતું નથી, જેનાથી છાતીમાં દુખાવો (એન્જાઇના), હાર્ટ એટેક અને હૃદયની નિષ્ફળતા થઈ શકે છે.
• સ્ટ્રોક: મગજને લોહી પહોંચાડતી ધમનીઓ સાંકડી થવાથી અથવા તેમાં લોહીનો ગઠ્ઠો જામી જવાથી સ્ટ્રોક થઈ શકે છે.
• પેરિફેરલ આર્ટરી ડિસીઝ (PAD).
• હાઈ બ્લડ પ્રેશર: ધમનીઓ સખત થવાથી બ્લડ પ્રેશર વધી શકે છે.

ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ (LDL) ને કેવી રીતે નિયંત્રિત કરવું?

સદભાગ્યે, LDL કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને નિયંત્રિત કરવા અને હૃદય રોગના જોખમને ઘટાડવા માટે ઘણા અસરકારક ઉપાયો ઉપલબ્ધ છે:

1. જીવનશૈલીમાં ફેરફાર (સૌથી મહત્વપૂર્ણ):

• સ્વસ્થ આહાર:
  • સેચ્યુરેટેડ અને ટ્રાન્સ ફેટ ઘટાડો: રેડ મીટ, પ્રોસેસ્ડ મીટ, ફાસ્ટ ફૂડ, તળેલા નાસ્તા, બેકડ સામાન અને સંપૂર્ણ ચરબીવાળા ડેરી ઉત્પાદનોનું સેવન ઓછું કરો.
  • સોલ્યુબલ ફાઇબર વધારો: ઓટ્સ, જવ, ફળો (સફરજન, નારંગી, જામફળ), શાકભાજી (બીન્સ, વટાણા) અને કઠોળ જેવા ખોરાક LDL કોલેસ્ટ્રોલ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
  • ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ: સૅલ્મોન, મેકરેલ, સાર્ડીન જેવી ફેટી માછલીઓ, અખરોટ અને ફ્લેક્સસીડ HDL વધારે છે અને ટ્રાઈગ્લિસરાઈડ્સ ઘટાડે છે.
  • અનસેચ્યુરેટેડ ફેટ્સ: ઓલિવ ઓઈલ, કેનોલા ઓઈલ, સૂર્યમુખી તેલ, એવોકાડો અને બદામ જેવા સ્વસ્થ ચરબીનો ઉપયોગ કરો.
• નિયમિત વ્યાયામ: અઠવાડિયામાં ઓછામાં ઓછા 150 મિનિટ મધ્યમ-તીવ્રતાવાળી એરોબિક કસરત (જેમ કે ઝડપી ચાલવું, સાયકલ ચલાવવું, તરવું) કરો.
• વજન નિયંત્રણ: જો તમારું વજન વધારે હોય, તો થોડું વજન ઘટાડવાથી પણ કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરમાં સુધારો થઈ શકે છે.
• ધૂમ્રપાન છોડો: ધૂમ્રપાન છોડવું એ તમારા હૃદયના સ્વાસ્થ્ય માટે સૌથી મહત્વપૂર્ણ પગલું છે.
• દારૂનું સેવન મર્યાદિત કરો: વધુ પડતું દારૂનું સેવન ટ્રાઈગ્લિસરાઈડ્સ વધારી શકે છે.
• તણાવનું વ્યવસ્થાપન:
  • યોગ, ધ્યાન અથવા અન્ય તણાવ મુક્તિની તકનીકો અપનાવો.

2. દવાઓ:

જો જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરવા છતાં LDL કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર ઊંચું રહે, તો ડોકટર દવાઓ સૂચવી શકે છે. સૌથી સામાન્ય દવાઓ છે:

• સ્ટેટિન્સ (Statins): આ દવાઓ લીવર દ્વારા કોલેસ્ટ્રોલના ઉત્પાદનને ઘટાડે છે અને લોહીમાંથી LDL કોલેસ્ટ્રોલને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.
• PCSK9 ઇન્હિબિટર્સ.
• અન્ય દવાઓ: જેમ કે ફાઈબ્રેટ્સ (ટ્રાઈગ્લિસરાઈડ્સ ઘટાડવા માટે), નાયસિન (HDL વધારવા માટે) અને ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ સપ્લીમેન્ટ્સ (ટ્રાઈગ્લિસરાઈડ્સ ઘટાડવા માટે).

તમારા માટે કઈ દવા યોગ્ય છે તે તમારા ડોક્ટર જ નક્કી કરી શકે છે.

નિયમિત તપાસનું મહત્વ

ઉપર જણાવ્યું તેમ, ઊંચા કોલેસ્ટ્રોલના કોઈ સ્પષ્ટ લક્ષણો નથી. તેથી, નિયમિત બ્લડ ટેસ્ટ કરાવવો અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.

નિષ્કર્ષ

ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ (LDL) નું ઊંચું સ્તર એ હૃદય રોગ અને સ્ટ્રોક માટેનું એક મુખ્ય જોખમ પરિબળ છે. જોકે, જીવનશૈલીમાં યોગ્ય ફેરફારો અને જરૂર પડ્યે દવાઓ દ્વારા તેને અસરકારક રીતે નિયંત્રિત કરી શકાય છે. તમારા કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને જાણવું અને તેને સ્વસ્થ શ્રેણીમાં રાખવા માટે સક્રિય પગલાં લેવા એ તમારા લાંબા ગાળાના હૃદય સ્વાસ્થ્ય માટે અત્યંત મહત્વપૂર્ણ છે.

તમારા ડોક્ટર સાથે નિયમિતપણે સલાહ લો અને તમારા કોલેસ્ટ્રોલનું સંચાલન કરવા માટે વ્યક્તિગત યોજના બનાવો. યાદ રાખો, સ્વસ્થ જીવનશૈલી એ શ્રેષ્ઠ દવા છે!