લોહી ગંઠાઈ જવામાં મુશ્કેલી

લોહી એ આપણા શરીરનું મહત્વપૂર્ણ પ્રવાહી છે જે પોષક તત્વો, ઓક્સિજન અને હોર્મોનને દરેક અંગ સુધી પહોંચાડે છે. સામાન્ય રીતે કોઈ ઈજા કે ચોટ પડે ત્યારે લોહી ગંઠાઈને ઊંઘ (કટકા) બનાવી દે છે જેથી વધુ લોહી વહેતું અટકે છે. પરંતુ કેટલાક લોકોને લોહી યોગ્ય રીતે ગંઠાઈ શકતું નથી, જેને લોહી ગંઠાઈ જવામાં મુશ્કેલી કહેવાય છે.

લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયા શું છે?

લોહી ગંઠાવાની પ્રક્રિયા એક જટિલ ક્રમ છે જેમાં પ્લેટલેટ્સ (platelets), લોહીના પ્રોટીન (કોયગ્યુલેશન ફેક્ટર્સ) અને રાસાયણિક પ્રતિક્રિયાઓની શૃંખલા શામેલ હોય છે. જ્યારે શરીરમાં ક્યાંક ઈજા થાય છે ત્યારે પ્લેટલેટ્સ સંકેત મેળવીને ચોટ વાળા સ્થળે એકઠાં થાય છે અને કોયગ્યુલેશન ફેક્ટર્સ સક્રિય થાય છે. પરિણામે ફાઇબ્રિન નામનું જાળું બને છે જે લોહીને ગંઠાવા માટે સહાય કરે છે.

લોહી ગંઠાઈ જવામાં મુશ્કેલીના કારણો

1. જીન સંબંધી કારણો (જન્મજાત દોષ)
   • હીમોફીલિયા (Hemophilia A / B): લોહી ગંઠાવા માટે જરૂરી ખાસ ફેક્ટર ના હોવાને કારણે લોહી વધારે વહે છે.
   • વાન વિલેબ્રાન્ડ રોગ (Von Willebrand Disease): લોહીમાં Von Willebrand ફેક્ટરની ઉણપને કારણે લોહી ઝડપથી ગંઠાતું નથી.
2. અર્જિત કારણો (જીવનશૈલી કે બીમારીને કારણે)
   • લિવરની બીમારીઓ
   • વિટામિન K ની ઉણપ
   • દવા જેવી કે વોર્ફારિન અથવા બ્લડ થિનરનાં વધુ પડતા ઉપયોગથી
   • ઓટો ઇમ્યુન બીમારીઓ
   • કેન્સર અથવા તેને માટે લેવાતા કેમોથેરાપી ઇલાજ

લક્ષણો

• હલકી ઈજાએ પણ વધારે લોહી વહેવું
• નાકમાંથી વારંવાર લોહી આવવું
• મોઢામાં લોહી આવી જવું
• દાંત સફા કરતાં લોહી આવવું
• માસિક દરમ્યાન વધારે લોહી આવવું
• શરીરે સહેજે બ્લ્યુ-માર્ક અથવા સૂજન થવી
• સાંધા અથવા માથામાં લોહી જમવાથી દુઃખાવો કે ફૂલાવું

જોખમ કોણે વધારે છે?

• જેમના કુટુંબમાં હીમોફીલિયા કે લોહી ગંઠાવાની બીમારી હોય
• લાંબા સમય સુધી લિવર કે લોહીની બીમારીઓથી પીડાતા દર્દીઓ
• ખાસ દવાઓ લેતા હોય જેમ કે એન્ટીકોયગ્યુલન્ટ
• મોટી સર્જરી કે દુર્ઘટના બાદ

નિદાન

• લોહીના ટેસ્ટ: PT (Prothrombin Time), aPTT (Activated Partial Thromboplastin Time), INR
• ફેક્ટર એસેસમેન્ટ: લોહીના કોયગ્યુલેશન ફેક્ટરની તપાસ
• જન્યતાકીય પરીક્ષણ: હીમોફીલિયા કે અન્ય જન્મજાત સમસ્યાઓ માટે

સારવાર

• ફેક્ટર રિપ્લેસમેન્ટ થેરાપી: હીમોફીલિયામાં ખાસ ફેક્ટર આપવો પડે છે.
• Desmopressin (DDAVP): ખાસ કરીને Von Willebrand રોગમાં ઉપયોગી
• વિટામિન K સપૂર્તિ: જો તેની ઉણપ હોય તો
• એન્ટિફિબ્રિનોલિટિક દવાઓ: લોહી વહેવું અટકાવવા
• ગંભીર સ્થિતિમાં દર્દીને બ્લડ ટ્રાન્સફ્યુઝન પણ કરવું પડે છે.

ઘરેલુ કાળજી અને રોકથામ

• દાંત સફા દરમ્યાન સોફ્ટ બ્રશ ઉપયોગ કરો
• તીવ્ર કસરત કે ઝટકા આપતી પ્રવૃતિઓથી બચો
• દવાઓના પ્રમાણને લઈ ડૉક્ટરની સલાહ વિના ફેરફાર ન કરો
• દરેક સર્જરી કે દંતચિકિત્સા પહેલાં ડૉક્ટરને જણાવો કે લોહી ગંઠાઈ જવામાં મુશ્કેલી છે

નિષ્કર્ષ

લોહી ગંઠાઈ જવામાં મુશ્કેલી એક ગંભીર પરંતુ નિયંત્રિત કરી શકાય તેવી સ્થિતિ છે. યોગ્ય નિદાન અને સમયસરની સારવારથી દર્દી સામાન્ય જીવન જીવી શકે છે. ક્યારેક જીવનભર સારવાર લેવી પડે પણ તેના થકી ગંભીર પરિણામો ટાળવા શક્ય બને છે. જો લોહી વહેવાની વધુ તકલીફ અનુભવો છો તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લેજો.