લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક(Lumbar slipped disc)

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક શું છે?

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક, જેને લમ્બર ડિસ્ક હર્નિએશન (Lumbar Disc Herniation) અથવા લમ્બર ડિસ્ક પ્રોલેપ્સ (Lumbar Disc Prolapse) તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, એક એવી સ્થિતિ છે જે તમારી કમરના નીચેના ભાગમાં (લમ્બર સ્પાઇન) થાય છે. આપણી કરોડરજ્જુ નાના હાડકાંથી બનેલી છે જેને વર્ટીબ્રા (vertebrae) કહેવાય છે, અને આ વર્ટીબ્રા વચ્ચે ગાદી જેવા સ્ટ્રક્ચર હોય છે જેને ઇન્ટરવર્ટીબ્રલ ડિસ્ક (intervertebral discs) કહેવાય છે.

આ ડિસ્ક બે ભાગોની બનેલી હોય છે:

• એન્યુલસ ફાઇબ્રોસસ (Annulus Fibrosus): આ ડિસ્કની બહારનો સખત, રક્ષણાત્મક પડ છે. તે કોલેજન ફાઇબર્સના સ્તરોથી બનેલો હોય છે.
• ન્યુક્લિયસ પલ્પોસસ (Nucleus Pulposus): આ ડિસ્કની અંદરનો જેલી જેવો નરમ ભાગ છે, જે મુખ્યત્વે પાણી અને પ્રોટીનથી બનેલો હોય છે. તે આંચકા શોષવાનું કામ કરે છે.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કમાં શું થાય છે?

જ્યારે એન્યુલસ ફાઇબ્રોસસમાં કોઈ કારણસર તિરાડ પડે છે અથવા તે નબળો પડી જાય છે, ત્યારે ન્યુક્લિયસ પલ્પોસસનો અંદરનો જેલી જેવો ભાગ તે તિરાડમાંથી બહાર નીકળી જાય છે. આ બહાર નીકળેલો ભાગ આસપાસની ચેતા પર દબાણ લાવી શકે છે, ખાસ કરીને સાયટિક ચેતા (sciatic nerve) પર, જે કમરથી પગ સુધી જાય છે. આ દબાણને કારણે દુખાવો, નિષ્ક્રિયતા, કળતર અને પગમાં નબળાઈ જેવા લક્ષણો અનુભવાય છે.

“સ્લિપ્ડ ડિસ્ક” શબ્દ ભ્રામક છે કારણ કે ડિસ્ક ખરેખર પોતાની જગ્યાએથી સરકતી નથી. તેના બદલે, અંદરનો ભાગ બહાર નીકળી જાય છે, જેને હર્નિએશન અથવા પ્રોલેપ્સ કહેવામાં આવે છે.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક કમરના દુખાવાનું એક સામાન્ય કારણ છે અને તે સામાન્ય રીતે 30 થી 50 વર્ષની વયના લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે. તેના કારણોમાં ઉંમર સાથે ડિસ્કમાં થતો ઘસારો, અચાનક વજન ઉપાડવું, ખોટી રીતે વજન ઉપાડવું, વારંવાર વળવું અથવા ઝૂકવું, અને ક્યારેક ઈજાઓનો સમાવેશ થાય છે.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક નાં કારણો શું છે?

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક થવા પાછળ ઘણાં કારણો હોઈ શકે છે, જેમાંથી કેટલાક મુખ્ય કારણો નીચે મુજબ છે:

• ઉંમર સાથે થતો ઘસારો (Degeneration): મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક ઉંમર વધવાની સાથે ડિસ્કમાં થતા કુદરતી ઘસારાને કારણે થાય છે. જેમ જેમ આપણી ઉંમર વધે છે, તેમ તેમ ડિસ્કમાં પાણીનું પ્રમાણ ઓછું થતું જાય છે, જેના કારણે તે ઓછી લવચીક અને નબળી પડે છે. આના લીધે તેમાં તિરાડ પડવાની શક્યતા વધી જાય છે.
• ખોટી રીતે વજન ઉપાડવું (Improper Lifting): ભારે વસ્તુઓ ઉપાડતી વખતે જો યોગ્ય ટેકનિકનો ઉપયોગ ન કરવામાં આવે, એટલે કે કમરથી વળવું અને પગના સ્નાયુઓનો ઉપયોગ ન કરવો, તો ડિસ્ક પર વધુ પડતું દબાણ આવે છે અને તે સ્લિપ થઈ શકે છે.
• અચાનક હલનચલન (Sudden Movements): અચાનક વળવું, ઝૂકવું અથવા આંચકો લાગવો પણ ડિસ્કને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• વારંવાર પુનરાવર્તિત હલનચલન (Repetitive Motions): એવી નોકરીઓ અથવા પ્રવૃત્તિઓ જેમાં વારંવાર વળવું, ઝૂકવું અથવા ભારે વસ્તુઓ ઉપાડવી પડતી હોય, તે ડિસ્ક પર વધુ તાણ લાવી શકે છે.
• બેઠાડુ જીવનશૈલી (Sedentary Lifestyle): લાંબા સમય સુધી બેસી રહેવું અને શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ કમરના સ્નાયુઓને નબળા પાડે છે, જે ડિસ્ક પર વધુ દબાણ લાવી શકે છે.
• વધારે વજન (Excess Weight): શરીરનું વધારે વજન કમરના ડિસ્ક પર વધુ તાણ લાવે છે, જેનાથી સ્લિપ્ડ ડિસ્કનું જોખમ વધી જાય છે.
• ધૂમ્રપાન (Smoking): ધૂમ્રપાન ડિસ્કમાં લોહીના પરિભ્રમણને ઘટાડે છે, જેના કારણે ડિસ્ક નબળી પડે છે અને તેમાં ઘસારો ઝડપથી થાય છે.
• આનુવંશિકતા (Genetics): કેટલાક લોકોમાં આનુવંશિક રીતે ડિસ્ક નબળી હોઈ શકે છે, જેના કારણે તેઓને સ્લિપ્ડ ડિસ્ક થવાની શક્યતા વધુ હોય છે.
• ઈજા (Injury): ક્યારેક અકસ્માત અથવા સીધી ઈજાના કારણે પણ ડિસ્ક સ્લિપ થઈ શકે છે.

આ બધા કારણો એક અથવા બીજા સ્વરૂપે લમ્બર ડિસ્કના એન્યુલસ ફાઇબ્રોસસને નબળો પાડી શકે છે, જેના કારણે ન્યુક્લિયસ પલ્પોસસ બહાર નીકળીને ચેતા પર દબાણ લાવે છે અને સ્લિપ્ડ ડિસ્કની સમસ્યા ઊભી થાય છે.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક ચિહ્નો અનેનાં લક્ષણો શું છે?

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કના ચિહ્નો અને લક્ષણો વ્યક્તિએ વ્યક્તિએ બદલાઈ શકે છે અને તે ડિસ્કના કયા ભાગ પર દબાણ આવી રહ્યું છે તેના પર આધાર રાખે છે. જો કે, કેટલાક સામાન્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો નીચે મુજબ છે:

મુખ્ય લક્ષણો:

• કમરમાં દુખાવો (Lower Back Pain): આ સૌથી સામાન્ય લક્ષણ છે. દુખાવો તીવ્ર હોઈ શકે છે અને અચાનક શરૂ થઈ શકે છે અથવા ધીમે ધીમે વધી શકે છે. બેસવાથી, ઊભા રહેવાથી, ખાંસવાથી અથવા છીંકવાથી દુખાવો વધી શકે છે.
• પગમાં દુખાવો (Leg Pain / Sciatica): આ પણ એક ખૂબ જ સામાન્ય લક્ષણ છે. દુખાવો કમરથી શરૂ થઈને નિતંબ, જાંઘના પાછળના ભાગ, પગની પાછળ અને ક્યારેક પગના પંજા સુધી ફેલાઈ શકે છે. આ દુખાવો તીવ્ર, વીજળીના ઝટકા જેવો અથવા બળતરા જેવો હોઈ શકે છે. તેને સાયટિકા પણ કહેવામાં આવે છે કારણ કે તે સાયટિક ચેતા પર દબાણને કારણે થાય છે.
• નિષ્ક્રિયતા અને કળતર (Numbness and Tingling): પગમાં અથવા પગના પંજામાં નિષ્ક્રિયતા અથવા કળતરની લાગણી થઈ શકે છે. આ લાગણી સોય વાગતી હોય તેવી અથવા સુન્ન થઈ ગયેલી જેવી હોઈ શકે છે.
• નબળાઈ (Weakness): અસરગ્રસ્ત પગમાં નબળાઈ અનુભવાઈ શકે છે. તેના કારણે ચાલવામાં મુશ્કેલી પડી શકે છે અથવા પગને ઊંચો કરવામાં તકલીફ થઈ શકે છે. ગંભીર કિસ્સાઓમાં, પગ લકવાગ્રસ્ત પણ થઈ શકે છે (જો કે આ દુર્લભ છે).

અન્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો:

• એક પગમાં વધુ દુખાવો (Pain Worse in One Leg): સામાન્ય રીતે, સ્લિપ્ડ ડિસ્કનો દુખાવો એક પગમાં બીજા પગ કરતાં વધુ તીવ્ર હોય છે.
• ચાલવામાં મુશ્કેલી (Difficulty Walking): પગમાં દુખાવો, નબળાઈ અથવા નિષ્ક્રિયતાને કારણે ચાલવામાં તકલીફ પડી શકે છે.
• લાંબા સમય સુધી બેસી રહેવામાં તકલીફ (Difficulty Sitting for Long Periods): બેસવાથી કમર અને પગનો દુખાવો વધી શકે છે.
• શારીરિક પ્રવૃત્તિથી દુખાવામાં વધારો (Pain Worsens with Physical Activity): હલનચલન, વજન ઉપાડવું અથવા કોઈપણ પ્રકારની શારીરિક પ્રવૃત્તિ કરવાથી દુખાવો વધી શકે છે.
• સવારમાં દુખાવો વધુ હોવો (Morning Stiffness): કેટલાક લોકોને સવારમાં કમરમાં વધુ જકડાઈ અને દુખાવો અનુભવાય છે.
• પેશાબ અથવા મળાશય પર નિયંત્રણ ગુમાવવું (Loss of Bladder or Bowel Control): આ એક ગંભીર લક્ષણ છે જેને કોડા ઇક્વિના સિન્ડ્રોમ (Cauda Equina Syndrome) કહેવામાં આવે છે અને તાત્કાલિક તબીબી સારવારની જરૂર પડે છે. જો તમને આ લક્ષણ જણાય તો તરત જ ડોક્ટરનો સંપર્ક કરો.

જો તમને આમાંના કોઈપણ ચિહ્નો અને લક્ષણોનો અનુભવ થતો હોય, તો યોગ્ય નિદાન અને સારવાર માટે ડોક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક નું જોખમ કોને વધારે છે?

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક થવાનું જોખમ અમુક ચોક્કસ પરિબળો ધરાવતા લોકોમાં વધારે હોય છે. તે પરિબળો નીચે મુજબ છે:

• વધતી ઉંમર: ઉંમર વધવાની સાથે કરોડરજ્જુની ડિસ્કમાં કુદરતી ઘસારો થાય છે, જે તેને નબળી અને સ્લિપ થવાની સંભાવના વધારે છે. મોટાભાગના સ્લિપ્ડ ડિસ્કના કેસ 30 થી 50 વર્ષની વયના લોકોમાં જોવા મળે છે.
• વ્યવસાય: જે લોકોના કામમાં વારંવાર ભારે વસ્તુઓ ઉપાડવાની, વળવાની, ઝૂકવાની અથવા લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવાની જરૂર પડે છે તેઓમાં સ્લિપ્ડ ડિસ્કનું જોખમ વધારે હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, બાંધકામના કામદારો, નર્સિંગ સ્ટાફ, ડ્રાઇવરો અને વેરહાઉસના કર્મચારીઓ.
• બેઠાડુ જીવનશૈલી: જે લોકો શારીરિક રીતે ઓછા સક્રિય હોય છે અને લાંબા સમય સુધી બેસી રહે છે તેઓમાં કમરના સ્નાયુઓ નબળા પડી જાય છે, જે ડિસ્ક પર વધુ દબાણ લાવી શકે છે અને સ્લિપ્ડ ડિસ્કનું જોખમ વધારે છે.
• વધારે વજન: શરીરનું વધારે વજન કમરના ડિસ્ક પર વધુ તાણ લાવે છે, જેના કારણે સ્લિપ્ડ ડિસ્ક થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
• ધૂમ્રપાન: ધૂમ્રપાન ડિસ્કમાં લોહીના પરિભ્રમણને ઘટાડે છે, જેના કારણે ડિસ્ક નબળી પડે છે અને તેમાં ઘસારો ઝડપથી થાય છે.
• આનુવંશિકતા: કેટલાક લોકોમાં આનુવંશિક રીતે ડિસ્ક નબળી હોઈ શકે છે, જેના કારણે તેઓને સ્લિપ્ડ ડિસ્ક થવાની શક્યતા વધુ હોય છે. જો તમારા પરિવારમાં કોઈને સ્લિપ્ડ ડિસ્કની સમસ્યા હોય તો તમને પણ તેનું જોખમ વધી શકે છે.
• અગાઉની કમરની ઈજા: જો તમને પહેલાં કમરમાં કોઈ ઈજા થઈ હોય, તો સ્લિપ્ડ ડિસ્ક થવાનું જોખમ વધી જાય છે.
• ખોટી મુદ્રા: બેસતી વખતે અથવા ઊભા રહેતી વખતે ખોટી મુદ્રા જાળવવાથી કમરના ડિસ્ક પર વધુ તાણ આવી શકે છે.
• વારંવાર વાઇબ્રેશન: જે લોકો એવા સાધનો ચલાવે છે જે વારંવાર વાઇબ્રેશન ઉત્પન્ન કરે છે, જેમ કે અમુક પ્રકારના ભારે મશીનરી ઓપરેટર્સ, તેઓમાં પણ સ્લિપ્ડ ડિસ્કનું જોખમ વધારે હોઈ શકે છે.

જો તમે આમાંથી કોઈપણ જોખમી પરિબળો ધરાવતા હોવ તો તમારે તમારી કમરની સંભાળ રાખવા માટે વિશેષ ધ્યાન આપવું જોઈએ અને સ્લિપ્ડ ડિસ્કને રોકવા માટે યોગ્ય પગલાં ભરવા જોઈએ. જો તમને કમરમાં દુખાવો થાય તો તાત્કાલિક ડોક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક પોતે એક રોગ નથી, પરંતુ તે કરોડરજ્જુની એક એવી સ્થિતિ છે જે અન્ય સમસ્યાઓ અને રોગો સાથે સંકળાયેલી હોઈ શકે છે અથવા તેનું કારણ બની શકે છે. લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક સાથે સંકળાયેલા કેટલાક રોગો અને પરિસ્થિતિઓ નીચે મુજબ છે:

• સાયટિકા (Sciatica): આ સૌથી સામાન્ય રીતે સંકળાયેલી સ્થિતિ છે. જ્યારે સ્લિપ્ડ ડિસ્ક સાયટિક ચેતા પર દબાણ લાવે છે, ત્યારે કમરથી પગ સુધી ફેલાતો તીવ્ર દુખાવો, નિષ્ક્રિયતા અને કળતર અનુભવાય છે, જેને સાયટિકા કહેવામાં આવે છે.
• નર્વ રુટ કમ્પ્રેશન (Nerve Root Compression / Radiculopathy): સ્લિપ્ડ ડિસ્ક કરોડરજ્જુમાંથી નીકળતી ચેતા મૂળ પર દબાણ લાવી શકે છે, જેના કારણે દુખાવો, નબળાઈ અને સંવેદનામાં ફેરફાર જેવી સમસ્યાઓ આવી શકે છે જે શરીરના અન્ય ભાગોમાં ફેલાય છે જે તે ચેતા દ્વારા નિયંત્રિત હોય છે.
• કોડા ઇક્વિના સિન્ડ્રોમ (Cauda Equina Syndrome): આ એક ગંભીર અને દુર્લભ સ્થિતિ છે જે ત્યારે થાય છે જ્યારે લમ્બર સ્પાઇનમાં ચેતા મૂળનો સમૂહ (કોડા ઇક્વિના) દબાઈ જાય છે. તેના લક્ષણોમાં કમરમાં તીવ્ર દુખાવો, બંને પગમાં નબળાઈ અથવા નિષ્ક્રિયતા, પેશાબ અથવા મળાશય પર નિયંત્રણ ગુમાવવું અને ગુદાની આસપાસ નિષ્ક્રિયતા (સેડલ એનેસ્થેસિયા) શામેલ છે. આ એક તબીબી કટોકટી છે અને તાત્કાલિક સારવારની જરૂર પડે છે.
• સ્પાઇનલ સ્ટેનોસિસ (Spinal Stenosis): લાંબા સમય સુધી ડિસ્કનું ખસી જવું અથવા ડિસ્કમાં ઘસારો આવવાથી કરોડરજ્જુની નહેર સાંકડી થઈ શકે છે, જેના કારણે કરોડરજ્જુ અને ચેતા પર દબાણ આવે છે.
• ડિજનરેટિવ ડિસ્ક ડિસીઝ (Degenerative Disc Disease): સ્લિપ્ડ ડિસ્ક ઘણીવાર ડિસ્કમાં ઉંમર સાથે થતા ઘસારા (ડિજનરેશન)નું પરિણામ હોય છે. આ ડિજનરેશન અન્ય સમસ્યાઓ પણ ઊભી કરી શકે છે.
• સ્પોન્ડિલોલિસ્થિસિસ (Spondylolisthesis): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ડિસ્કની સમસ્યાને કારણે એક વર્ટીબ્રા બીજા વર્ટીબ્રા પર આગળની તરફ સરકી શકે છે, જેનાથી દુખાવો અને ચેતા પર દબાણ આવી શકે છે.

તેથી, લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક માત્ર કમરના દુખાવાનું કારણ નથી, પરંતુ તે અન્ય ગંભીર પરિસ્થિતિઓને પણ જન્મ આપી શકે છે અથવા તેની સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે. જો તમને સ્લિપ્ડ ડિસ્કના લક્ષણો જણાય તો યોગ્ય નિદાન અને સારવાર માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક નું નિદાન

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કનું નિદાન સામાન્ય રીતે તમારા તબીબી ઇતિહાસ, શારીરિક તપાસ અને જરૂર પડે તો ઇમેજિંગ ટેસ્ટના આધારે કરવામાં આવે છે. ડૉક્ટર નીચેના પગલાં લઈ શકે છે:

1. તબીબી ઇતિહાસ (Medical History):

• ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો વિશે પૂછશે, જેમાં દુખાવાની શરૂઆત, સ્થાન, તીવ્રતા, કયા કાર્યોથી દુખાવો વધે છે અથવા ઓછો થાય છે અને અન્ય કોઈ લક્ષણો (જેમ કે નિષ્ક્રિયતા, કળતર અથવા નબળાઈ) વિશે માહિતી મેળવશે.
• તેઓ તમારી અગાઉની તબીબી પરિસ્થિતિઓ, ઈજાઓ અને તમારી જીવનશૈલી (જેમ કે તમારી નોકરી, શારીરિક પ્રવૃત્તિનું સ્તર અને ધૂમ્રપાનની આદત) વિશે પણ પૂછશે.

2. શારીરિક તપાસ (Physical Examination):

• ડૉક્ટર તમારી કમરનું નિરીક્ષણ કરશે અને તમને ઊભા રહેવા, ચાલવા, ઝૂકવા અને તમારા પગ ખસેડવા માટે કહેશે જેથી તમારી ગતિની શ્રેણી (range of motion) અને દુખાવાની તપાસ કરી શકાય.
• તેઓ તમારી ચેતા કાર્યક્ષમતા તપાસવા માટે વિવિધ પરીક્ષણો કરશે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
  • સંવેદના તપાસવી: તેઓ તમારી ત્વચા પર હળવા સ્પર્શ, સોય જેવી વસ્તુ અથવા વાઇબ્રેશન દ્વારા સંવેદના તપાસશે જેથી કોઈ નિષ્ક્રિયતા અથવા અસામાન્ય સંવેદના છે કે નહીં તે જાણી શકાય.
  • સ્નાયુઓની તાકાત તપાસવી: તેઓ તમને વિવિધ હલનચલન સામે પ્રતિકાર કરવા માટે કહેશે જેથી તમારા પગ અને પગના સ્નાયુઓની તાકાતનું મૂલ્યાંકન કરી શકાય.
  • પરાવર્તિત ક્રિયાઓ (Reflexes) તપાસવી: તેઓ તમારા ઘૂંટણ અને પગની ઘૂંટીના પરાવર્તિત ક્રિયાઓ તપાસશે. અસામાન્ય પરાવર્તિત ક્રિયાઓ ચેતા સંકોચનની સૂચક હોઈ શકે છે.
  • લેગ રેઇઝ ટેસ્ટ (Straight Leg Raise Test): આ એક સામાન્ય પરીક્ષણ છે જેમાં તમને પીઠ પર સીધા સૂવા માટે કહેવામાં આવે છે અને પછી તમારા એક પગને ધીમે ધીમે સીધો ઊંચો કરવામાં આવે છે. જો પગ ઊંચો કરતી વખતે કમરથી પગ સુધી દુખાવો થાય છે, તો તે સ્લિપ્ડ ડિસ્ક સૂચવી શકે છે.

3. ઇમેજિંગ ટેસ્ટ (Imaging Tests):

શારીરિક તપાસના આધારે, ડૉક્ટર નિદાનની પુષ્ટિ કરવા અથવા અન્ય કારણોને નકારી કાઢવા માટે ઇમેજિંગ ટેસ્ટની ભલામણ કરી શકે છે:

• એક્સ-રે (X-ray): એક્સ-રે હાડકાંની રચના બતાવે છે અને ફ્રેક્ચર, આર્થરાઇટિસ અથવા અન્ય હાડકાંની સમસ્યાઓને ઓળખવામાં મદદ કરી શકે છે. જો કે, તે ડિસ્ક અથવા ચેતા જેવા નરમ પેશીઓને સ્પષ્ટ રીતે બતાવતું નથી.
• એમઆરઆઈ (MRI – Magnetic Resonance Imaging): એમઆરઆઈ એ લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કનું નિદાન કરવા માટે સૌથી વધુ ઉપયોગી ઇમેજિંગ ટેસ્ટ છે. તે ડિસ્ક, ચેતા મૂળ અને આસપાસના નરમ પેશીઓની વિગતવાર છબીઓ પ્રદાન કરે છે, જેનાથી સ્લિપ્ડ ડિસ્કની જગ્યા અને તેની તીવ્રતા જાણી શકાય છે.
• સીટી સ્કેન (CT Scan – Computed Tomography Scan): સીટી સ્કેન હાડકાંની વિગતવાર છબીઓ બનાવે છે અને એમઆરઆઈ ઉપલબ્ધ ન હોય અથવા અમુક ચોક્કસ પરિસ્થિતિઓમાં ઉપયોગી થઈ શકે છે. ક્યારેક સીટી માયલોગ્રામ (CT Myelogram) કરવામાં આવે છે, જેમાં કરોડરજ્જુની નહેરમાં ડાઈ નાખીને ચેતા અને કરોડરજ્જુને વધુ સ્પષ્ટ રીતે જોઈ શકાય છે.

4. અન્ય પરીક્ષણો (Other Tests):

કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ડૉક્ટર ચેતા કાર્યક્ષમતાનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે અન્ય પરીક્ષણોની ભલામણ કરી શકે છે:

• ઇલેક્ટ્રોમાયોગ્રાફી (EMG – Electromyography) અને નર્વ કન્ડક્શન સ્ટડીઝ (NCS – Nerve Conduction Studies): આ પરીક્ષણો ચેતા અને સ્નાયુઓની વિદ્યુત પ્રવૃત્તિને માપે છે અને ચેતાને થયેલા નુકસાનને ઓળખવામાં મદદ કરી શકે છે.

સામાન્ય રીતે, ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો, શારીરિક તપાસના તારણો અને જરૂર પડે તો ઇમેજિંગ અને અન્ય પરીક્ષણોના પરિણામોના આધારે લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કનું નિદાન કરશે.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક ની સારવાર

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કની સારવારનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય દુખાવો અને અન્ય લક્ષણોને દૂર કરવાનો, સામાન્ય કાર્યક્ષમતા પુનઃસ્થાપિત કરવાનો અને ભવિષ્યમાં સમસ્યા થતી અટકાવવાનો છે. સારવારની પદ્ધતિ લક્ષણોની તીવ્રતા અને વ્યક્તિની સ્થિતિ પર આધાર રાખે છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, બિન-સર્જિકલ સારવાર અસરકારક હોય છે.

બિન-સર્જિકલ સારવાર (Non-Surgical Treatment):

• આરામ (Rest): દુખાવો ઓછો ન થાય ત્યાં સુધી એવી પ્રવૃત્તિઓ ટાળવી જે લક્ષણોને વધારે છે. લાંબા સમય સુધી બેસવાનું અથવા ઊભા રહેવાનું ટાળો. જો કે, લાંબા સમય સુધી પથારીમાં આરામ કરવાની ભલામણ કરવામાં આવતી નથી, કારણ કે તે સ્નાયુઓને નબળા પાડી શકે છે.
• પેઇન કિલર્સ (Pain Relievers):
  • ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓ: આઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen) અથવા નેપ્રોક્સેન (Naproxen) જેવી નોનસ્ટીરોઇડલ એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી દવાઓ (NSAIDs) દુખાવો અને સોજો ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
  • પ્રિસ્ક્રિપ્શન દવાઓ: વધુ ગંભીર દુખાવા માટે, ડૉક્ટર મજબૂત NSAIDs, સ્નાયુઓને આરામ આપનારી દવાઓ (muscle relaxants) અથવા ટૂંકા ગાળા માટે ઓપિયોઇડ્સ (opioids) લખી શકે છે.
• ગરમ અને ઠંડા શેક (Heat and Cold Therapy): શરૂઆતમાં દુખાવો અને સોજો ઘટાડવા માટે બરફ લગાવો. ત્યારબાદ, સ્નાયુઓને આરામ આપવા અને રક્ત પરિભ્રમણ સુધારવા માટે ગરમ શેકનો ઉપયોગ કરી શકાય છે.
• ફિઝીયોથેરાપી (Physiotherapy): ફિઝીયોથેરાપિસ્ટ તમને ચોક્કસ કસરતો શીખવશે જે કમરના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવામાં, લવચીકતા વધારવામાં અને યોગ્ય મુદ્રા જાળવવામાં મદદ કરશે. તેઓ દુખાવો ઓછો કરવા માટે સ્ટ્રેચિંગ, મસાજ અને અન્ય તકનીકોનો પણ ઉપયોગ કરી શકે છે.
• એપિડ્યુરલ સ્ટીરોઇડ ઇન્જેક્શન (Epidural Steroid Injections): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ડૉક્ટર કરોડરજ્જુની નહેરમાં સ્ટીરોઇડ દવા ઇન્જેક્ટ કરી શકે છે. આ સોજો અને ચેતા પરના દબાણને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે, જેનાથી દુખાવામાં રાહત મળે છે. જો કે, આ લાંબા ગાળાનો ઉકેલ નથી અને તેના અમુક જોખમો પણ હોઈ શકે છે.
• કસરતો (Exercises): ડૉક્ટર અથવા ફિઝીયોથેરાપિસ્ટ દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી નિયમિત કસરતો કરવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ કસરતોમાં કોર સ્ટ્રેન્થનિંગ (core strengthening), સ્ટ્રેચિંગ અને લો-ઇમ્પેક્ટ એરોબિક કસરતોનો સમાવેશ થઈ શકે છે.
• જીવનશૈલીમાં ફેરફાર (Lifestyle Modifications): વજન ઓછું કરવું (જો વધારે હોય તો), ધૂમ્રપાન છોડવું અને વજન ઉપાડવાની યોગ્ય ટેકનિક શીખવી પણ મહત્વપૂર્ણ છે.

સર્જિકલ સારવાર (Surgical Treatment):

જો બિન-સર્જિકલ સારવાર છ અઠવાડિયાથી વધુ સમય સુધી અસરકારક ન હોય અથવા જો ગંભીર લક્ષણો હોય જેમ કે:

• પગમાં સતત અને વધતી જતી નબળાઈ
• પેશાબ અથવા મળાશય પર નિયંત્રણ ગુમાવવું (કોડા ઇક્વિના સિન્ડ્રોમ)
• સહન ન થઈ શકે તેવો દુખાવો

તો સર્જરીનો વિકલ્પ વિચારવામાં આવી શકે છે. સ્લિપ્ડ ડિસ્ક માટેની કેટલીક સામાન્ય સર્જિકલ પ્રક્રિયાઓ નીચે મુજબ છે:

• માઇક્રોડિસ્કેક્ટોમી (Microdiscectomy): આ સૌથી સામાન્ય સર્જરી છે જેમાં નાનો ચીરો મૂકીને ડિસ્કનો બહાર નીકળેલો ભાગ દૂર કરવામાં આવે છે જે ચેતા પર દબાણ લાવે છે.
• લમ્બર લેમિનેક્ટોમી (Lumbar Laminectomy): આ પ્રક્રિયામાં કરોડરજ્જુની નહેરને પહોળી કરવા માટે વર્ટીબ્રાનો પાછળનો ભાગ (લેમિના) દૂર કરવામાં આવે છે, જેનાથી ચેતા માટે વધુ જગ્યા બને છે.
• સ્પાઇનલ ફ્યુઝન (Spinal Fusion): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, જો કરોડરજ્જુમાં અસ્થિરતા હોય તો બે અથવા વધુ વર્ટીબ્રાને એકસાથે જોડવા માટે સ્પાઇનલ ફ્યુઝન કરવામાં આવે છે.

સર્જરીનો નિર્ણય હંમેશા ડૉક્ટર અને દર્દી વચ્ચેની ચર્ચા અને વ્યક્તિની ચોક્કસ પરિસ્થિતિના આધારે લેવામાં આવે છે. સર્જરી પછી, સામાન્ય રીતે સંપૂર્ણ પુનઃપ્રાપ્તિ માટે ફિઝીયોથેરાપીની જરૂર પડે છે.

તમારા માટે શ્રેષ્ઠ સારવાર યોજના તમારા લક્ષણો, નિદાન અને એકંદર સ્વાસ્થ્ય પર આધારિત રહેશે. તમારા ડૉક્ટર સાથે તમારી સારવારના વિકલ્પો વિશે વિગતવાર ચર્ચા કરવી મહત્વપૂર્ણ છે.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કને મટાડવા માટે કોઈ ચોક્કસ ડાયેટ પ્લાન નથી, પરંતુ કેટલાક ખોરાક બળતરા ઘટાડવામાં અને શરીરને હીલિંગ પ્રક્રિયામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. અહીં શું ખાવું જોઈએ અને શું ટાળવું જોઈએ તેની સામાન્ય માર્ગદર્શિકા છે:

શું ખાવું જોઈએ:

• બળતરા વિરોધી ખોરાક (Anti-inflammatory Foods):
  • ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ: સૅલ્મોન, મેકરેલ, સારડીન, અળસીના બીજ (flaxseeds), ચિયા બીજ અને અખરોટ જેવા ખોરાકમાં ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ ભરપૂર હોય છે, જે શરીરમાં બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
  • એન્ટીઑકિસડન્ટોથી ભરપૂર ફળો અને શાકભાજી: બેરી (સ્ટ્રોબેરી, બ્લુબેરી, રાસબેરી), ચેરી, પાંદડાવાળા લીલા શાકભાજી (પાલક, કેલે), બ્રોકોલી અને તેજસ્વી રંગના ફળો અને શાકભાજીમાં એન્ટીઑકિસડન્ટો હોય છે જે મુક્ત રેડિકલ સામે લડે છે અને બળતરા ઘટાડે છે.
  • હળદર: આ મસાલામાં કર્ક્યુમિન નામનું તત્વ હોય છે, જે મજબૂત બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો ધરાવે છે. તમે તેને ખોરાકમાં અથવા હળદરવાળું દૂધ પી શકો છો.
  • આદુ: આદુમાં પણ બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો હોય છે અને તે દુખાવો ઓછો કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.
  • વિટામિન સી યુક્ત ખોરાક: નારંગી, લીંબુ, ગ્રેપફ્રૂટ, સ્ટ્રોબેરી અને મરી જેવા ખોરાક કનેક્ટિવ ટીશ્યુને સ્વસ્થ રાખવામાં મદદ કરે છે.
• ફાઇબર યુક્ત ખોરાક: આખા અનાજ, કઠોળ, ફળો અને શાકભાજીમાં ફાઇબર ભરપૂર હોય છે, જે પાચનતંત્રને સ્વસ્થ રાખે છે અને કબજિયાતને અટકાવે છે. કબજિયાત કમર પર વધુ દબાણ લાવી શકે છે.
• પૂરતું પાણી: શરીરને હાઇડ્રેટેડ રાખવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. પાણી ડિસ્કની લવચીકતા જાળવવામાં અને શરીરના સામાન્ય કાર્યોને યોગ્ય રીતે કરવામાં મદદ કરે છે. દિવસમાં ઓછામાં ઓછું ૮-૧૦ ગ્લાસ પાણી પીવું જોઈએ.
• કેલ્શિયમ અને વિટામિન ડી યુક્ત ખોરાક: હાડકાંને મજબૂત રાખવા માટે કેલ્શિયમ અને વિટામિન ડી જરૂરી છે. દૂધ, દહીં, ચીઝ, પાંદડાવાળા શાકભાજી અને સૂર્યપ્રકાશ વિટામિન ડીનો સારો સ્ત્રોત છે.

શું ન ખાવું જોઈએ:

• બળતરા પેદા કરતા ખોરાક (Inflammatory Foods):
  • પ્રોસેસ્ડ ફૂડ: તૈયાર ભોજન, પ્રોસેસ્ડ મીટ અને અન્ય કૃત્રિમ ઘટકોવાળા ખોરાકમાં બળતરા વધારતા તત્વો હોઈ શકે છે.
  • ખાંડ અને શુદ્ધ કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ: મીઠાઈઓ, સફેદ બ્રેડ, પાસ્તા અને અન્ય રિફાઇન્ડ અનાજ શરીરમાં બળતરા વધારી શકે છે.
  • અતિશય સંતૃપ્ત અને ટ્રાન્સ ફેટ: લાલ માંસ, તળેલા ખોરાક અને ઘણા પ્રોસેસ્ડ નાસ્તામાં જોવા મળે છે, જે બળતરામાં ફાળો આપી શકે છે.
  • ઓમેગા-6 ફેટી એસિડ્સ (અતિશય માત્રામાં): મકાઈનું તેલ, સૂર્યમુખીનું તેલ અને સોયાબીન તેલનો વધુ પડતો ઉપયોગ ટાળવો જોઈએ. ઓમેગા-3 અને ઓમેગા-6 નું સંતુલન જાળવવું મહત્વપૂર્ણ છે.
  • દારૂ: વધુ પડતો આલ્કોહોલ શરીરમાં બળતરા વધારી શકે છે અને હીલિંગ પ્રક્રિયાને ધીમી કરી શકે છે.
  • કેફીન (અતિશય માત્રામાં): વધુ પડતી ચા અને કોફી ડિહાઇડ્રેશન કરી શકે છે, જે ડિસ્ક માટે સારું નથી.
• વજન વધારનારા ખોરાક: વધારે વજન કમર પર વધુ દબાણ લાવે છે, તેથી તંદુરસ્ત વજન જાળવવા માટે વધુ કેલરીવાળો ખોરાક ટાળવો જોઈએ.

યાદ રાખો કે આ માત્ર સામાન્ય માર્ગદર્શિકા છે. દરેક વ્યક્તિનું શરીર અલગ રીતે પ્રતિક્રિયા આપે છે, તેથી તમારા શરીરને સાંભળવું અને જો કોઈ ચોક્કસ ખોરાક તમારા લક્ષણોને વધારે છે તો તેને ટાળવું મહત્વપૂર્ણ છે. જો તમને કોઈ વિશેષ આહારની જરૂરિયાતો અથવા ચિંતાઓ હોય તો ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયનની સલાહ લેવી હંમેશા શ્રેષ્ઠ છે. તંદુરસ્ત અને સંતુલિત આહાર સમગ્ર સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે અને તે લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કની સારવાર પ્રક્રિયાને ટેકો આપી શકે છે.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક માટે ઘરેલું ઉપચાર

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કના દુખાવા અને અન્ય લક્ષણોને ઘરેલું ઉપચારથી અમુક હદ સુધી રાહત મળી શકે છે. જો કે, એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે આ ઉપચારો તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી, પરંતુ તેને પૂરક તરીકે ઉપયોગી થઈ શકે છે. જો દુખાવો તીવ્ર હોય અથવા લાંબા સમય સુધી રહે તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે. અહીં કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર આપ્યા છે:

• આરામ (Rest): દુખાવો ઓછો ન થાય ત્યાં સુધી એવી પ્રવૃત્તિઓ ટાળો જે લક્ષણોને વધારે છે. લાંબા સમય સુધી બેસવાનું અથવા ઊભા રહેવાનું ટાળો. જો કે, લાંબા સમય સુધી પથારીમાં આરામ કરવાની ભલામણ કરવામાં આવતી નથી, કારણ કે તે સ્નાયુઓને નબળા પાડી શકે છે. ટૂંકા ગાળાનો આરામ મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• બરફ લગાવો (Ice Application): દુખાવાના શરૂઆતના તબક્કામાં, દિવસમાં ઘણી વખત 15-20 મિનિટ માટે અસરગ્રસ્ત વિસ્તાર પર બરફ લગાવો. બરફ સોજો અને બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે. તમે આઈસ પેક અથવા ટુવાલમાં લપેટેલા બરફનો ઉપયોગ કરી શકો છો.
• ગરમ શેક (Heat Application): તીવ્ર સોજો ઓછો થયા પછી, તમે ગરમ શેકનો ઉપયોગ કરી શકો છો. ગરમી સ્નાયુઓને આરામ આપે છે અને રક્ત પરિભ્રમણને સુધારે છે, જે હીલિંગમાં મદદ કરી શકે છે. તમે હીટિંગ પેડ અથવા ગરમ પાણીની બોટલનો ઉપયોગ કરી શકો છો.
• ઓવર-ધ-કાઉન્ટર પેઇન કિલર્સ (Over-the-counter Pain Relievers): આઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen) અથવા નેપ્રોક્સેન (Naproxen) જેવી નોનસ્ટીરોઇડલ એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી દવાઓ (NSAIDs) દુખાવો અને સોજો ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. ડોઝ માટે દવાના પેકેટ પરની સૂચનાઓનું પાલન કરો.
• હળવી સ્ટ્રેચિંગ કસરતો (Gentle Stretching Exercises): જ્યારે દુખાવો ઓછો થાય ત્યારે, તમે કમર અને પગના સ્નાયુઓને હળવા હાથે સ્ટ્રેચ કરી શકો છો. જો કે, કોઈ પણ એવી કસરત ન કરો જેનાથી દુખાવો વધે. કેટલીક હળવી સ્ટ્રેચિંગ કસરતોમાં ઘૂંટણને છાતી તરફ ખેંચવા, પેલ્વિક ટિલ્ટ અને હળવી કમરની રોટેશનલ સ્ટ્રેચનો સમાવેશ થાય છે. તમારા ડૉક્ટર અથવા ફિઝીયોથેરાપિસ્ટ તમને યોગ્ય કસરતો વિશે માર્ગદર્શન આપી શકે છે.
• યોગ્ય મુદ્રા જાળવો (Maintain Good Posture): બેસતી વખતે અને ઊભા રહેતી વખતે સારી મુદ્રા જાળવવી કમર પરના તાણને ઘટાડે છે. સીધા બેસો અને ઊભા રહો, ખભાને પાછળ અને છાતીને આગળ રાખો. લાંબા સમય સુધી એક જ સ્થિતિમાં બેસવાનું ટાળો.
• વજન ઉપાડવાની યોગ્ય ટેકનિક (Proper Lifting Techniques): જો તમારે કોઈ ભારે વસ્તુ ઉપાડવાની જરૂર હોય, તો હંમેશા તમારા ઘૂંટણને વાળો અને તમારી પીઠ સીધી રાખો. વસ્તુને શરીરની નજીક રાખો અને કમરથી વળવાનું ટાળો.
• ઓશીકુંનો ઉપયોગ (Using Pillows): સૂતી વખતે, તમારી કમરને સપોર્ટ આપવા માટે ઓશીકાનો ઉપયોગ કરો. જો તમે પીઠ પર સૂતા હોવ તો તમારા ઘૂંટણની નીચે ઓશીકું મૂકો, અને જો તમે બાજુ પર સૂતા હોવ તો તમારા ઘૂંટણની વચ્ચે ઓશીકું મૂકો.
• હળદરનો ઉપયોગ (Turmeric Use): હળદરમાં કર્ક્યુમિન હોય છે, જે બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો ધરાવે છે. તમે તેને ખોરાકમાં સામેલ કરી શકો છો અથવા હળદરવાળું દૂધ પી શકો છો.
• આદુનો ઉપયોગ (Ginger Use): આદુમાં પણ બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો હોય છે અને તે દુખાવો ઓછો કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. તમે તેને ચામાં અથવા ખોરાકમાં ઉપયોગ કરી શકો છો.

મહત્વપૂર્ણ નોંધ:

• ઘરેલું ઉપચાર લક્ષણોમાં રાહત આપી શકે છે, પરંતુ તે તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી.
• જો તમારો દુખાવો ગંભીર હોય, અચાનક શરૂ થયો હોય, ઈજા પછી થયો હોય અથવા સુધરતો ન હોય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
• જો તમને પેશાબ અથવા મળાશય પર નિયંત્રણ ગુમાવવાનો અનુભવ થાય તો તાત્કાલિક તબીબી સહાય મેળવો, કારણ કે તે કોડા ઇક્વિના સિન્ડ્રોમનું લક્ષણ હોઈ શકે છે, જે એક ગંભીર સ્થિતિ છે.

ઘરેલું ઉપચારને તબીબી સલાહ અને સારવાર સાથે જોડીને લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કના લક્ષણોને અસરકારક રીતે વ્યવસ્થિત કરી શકાય છે. તમારા ડૉક્ટર અથવા ફિઝીયોથેરાપિસ્ટ તમને તમારી ચોક્કસ પરિસ્થિતિ માટે શ્રેષ્ઠ સલાહ અને કસરતો આપી શકશે.

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક ને કેવી રીતે અટકાવવું?

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્કને સંપૂર્ણપણે અટકાવવું શક્ય ન હોઈ શકે, ખાસ કરીને ઉંમર સાથે થતા ઘસારાને કારણે, પરંતુ તમે તેના થવાનું જોખમ ઘટાડવા માટે ઘણાં પગલાં લઈ શકો છો:

• વજન ઉપાડવાની યોગ્ય ટેકનિકનો ઉપયોગ કરો (Use Proper Lifting Techniques):
  • ભારે વસ્તુઓ ઉપાડતી વખતે હંમેશા તમારા ઘૂંટણને વાળો અને તમારી પીઠ સીધી રાખો.
  • વસ્તુને શરીરની નજીક રાખો અને કમરથી વળવાનું ટાળો.
  • જો વસ્તુ ખૂબ ભારે હોય તો મદદ માટે પૂછો.
• યોગ્ય મુદ્રા જાળવો (Maintain Good Posture):
  • બેસતી વખતે અને ઊભા રહેતી વખતે સીધા રહો. ખભાને પાછળ અને છાતીને આગળ રાખો.
  • લાંબા સમય સુધી એક જ સ્થિતિમાં બેસવાનું ટાળો. જો તમારે લાંબા સમય સુધી બેસવું પડે તો દર 20-30 મિનિટે થોડો સમય ઊભા રહો અથવા ચાલો.
  • બેસતી વખતે તમારી કમરને સપોર્ટ આપવા માટે લમ્બર સપોર્ટવાળી ખુરશીનો ઉપયોગ કરો.
• નિયમિત કસરત કરો (Exercise Regularly):
  • કમરના અને પેટના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા માટે નિયમિત કસરત કરો (કોર સ્ટ્રેન્થનિંગ એક્સરસાઇઝ). મજબૂત સ્નાયુઓ કરોડરજ્જુને વધુ સારી રીતે ટેકો આપે છે.
  • લવચીકતા વધારવા માટે સ્ટ્રેચિંગ કસરતો કરો.
  • ઓછી અસરવાળી એરોબિક કસરતો જેમ કે ચાલવું, તરવું અથવા સાયકલ ચલાવવું તમારા એકંદર સ્વાસ્થ્ય માટે અને કમરના સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે.
• સ્વસ્થ વજન જાળવો (Maintain a Healthy Weight):
  • વધારે વજન તમારી કમર પર વધુ દબાણ લાવે છે, તેથી તંદુરસ્ત વજન જાળવવું સ્લિપ્ડ ડિસ્કનું જોખમ ઘટાડી શકે છે.
• ધૂમ્રપાન છોડો (Quit Smoking):
  • ધૂમ્રપાન ડિસ્કમાં લોહીના પરિભ્રમણને ઘટાડે છે, જેના કારણે તે નબળી પડે છે અને સ્લિપ થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
• લાંબા સમય સુધી બેસવાનું ટાળો (Avoid Prolonged Sitting):
  • જો તમારી નોકરીમાં લાંબા સમય સુધી બેસવાની જરૂર હોય, તો નિયમિત અંતરાલે ઊભા થાઓ અને થોડીવાર ચાલો અથવા સ્ટ્રેચિંગ કરો.
• સારી ઊંઘ લો (Get Enough Sleep):
  • પૂરતી ઊંઘ તમારા શરીરને આરામ આપે છે અને હીલિંગ પ્રક્રિયામાં મદદ કરે છે. સારી ઊંઘ કમરના દુખાવાને રોકવામાં પણ મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• તમારા શરીરને સાંભળો (Listen to Your Body):
  • જો તમને કમરમાં દુખાવો થાય તો તરત જ તે પ્રવૃત્તિ બંધ કરો જેના કારણે દુખાવો થઈ રહ્યો છે અને આરામ કરો. દુખાવાની અવગણના કરવાથી સમસ્યા વધુ ગંભીર બની શકે છે.
• પુનરાવર્તિત હલનચલન ટાળો (Avoid Repetitive Movements):
  • જો તમારી નોકરી અથવા પ્રવૃત્તિઓમાં વારંવાર કમર પર તાણ આવે તેવી હલનચલન થતી હોય, તો તેને ઘટાડવાનો પ્રયાસ કરો અથવા વચ્ચે વચ્ચે આરામ કરો અને સ્ટ્રેચિંગ કરો.

આ પગલાંઓનું પાલન કરીને તમે લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક થવાની શક્યતાને નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડી શકો છો. જો તમને કમરમાં દુખાવો થતો હોય, તો વહેલી તકે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

સારાંશ

લમ્બર સ્લિપ્ડ ડિસ્ક એ કમરના નીચેના ભાગની કરોડરજ્જુની ડિસ્કની સમસ્યા છે, જેમાં ડિસ્કની અંદરનો નરમ ભાગ બહાર નીકળીને આસપાસની ચેતા પર દબાણ લાવે છે. આના કારણે કમરમાં અને પગમાં દુખાવો, નિષ્ક્રિયતા, કળતર અને નબળાઈ જેવા લક્ષણો અનુભવાય છે.

તેના મુખ્ય કારણોમાં ઉંમર સાથે ડિસ્કમાં થતો ઘસારો, ખોટી રીતે વજન ઉપાડવું, અચાનક હલનચલન અને બેઠાડુ જીવનશૈલીનો સમાવેશ થાય છે. જોખમ વધારનારા પરિબળોમાં વધતી ઉંમર, અમુક વ્યવસાયો, વધારે વજન, ધૂમ્રપાન અને આનુવંશિકતાનો સમાવેશ થાય છે.

નિદાન શારીરિક તપાસ અને તબીબી ઇતિહાસના આધારે કરવામાં આવે છે, અને જરૂર પડ્યે એમઆરઆઈ જેવા ઇમેજિંગ ટેસ્ટ કરવામાં આવે છે. સારવારમાં મોટાભાગે બિન-સર્જિકલ પદ્ધતિઓ જેવી કે આરામ, દવાઓ, ફિઝીયોથેરાપી અને ઇન્જેક્શનનો સમાવેશ થાય છે. ગંભીર કિસ્સાઓમાં સર્જરીની જરૂર પડી શકે છે.

ઘરેલું ઉપચારમાં આરામ, બરફ અને ગરમ શેક લગાવવા, હળવી સ્ટ્રેચિંગ કસરતો અને યોગ્ય મુદ્રાનો સમાવેશ થાય છે. તેને અટકાવવા માટે વજન ઉપાડવાની યોગ્ય ટેકનિકનો ઉપયોગ કરવો, સારી મુદ્રા જાળવવી, નિયમિત કસરત કરવી અને સ્વસ્થ વજન જાળવવું મહત્વપૂર્ણ છે. જો લક્ષણો જણાય તો તાત્કાલિક ડોક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.