મોર્ટન ન્યુરોમા (Morton’s Neuroma)
મોર્ટન ન્યુરોમા (Morton’s Neuroma)
મોર્ટન ન્યુરોમા (Morton’s Neuroma) એ પગના પંજામાં, ખાસ કરીને ત્રીજા અને ચોથા અંગૂઠા (આંગળીઓ) વચ્ચેની ચેતામાં થતો એક પીડાદાયક સોજો અથવા જાડું થવાની સ્થિતિ છે. આ કોઈ ગાંઠ નથી, પરંતુ ચેતાની આસપાસના પેશીઓમાં થતી બળતરા અને જાડાઈ છે, જે સતત દબાણ અથવા બળતરાને કારણે થાય છે. આ સ્થિતિને ઘણીવાર “પગના બોલ પર પથ્થર” હોવાનો અહેસાસ તરીકે વર્ણવવામાં આવે છે અને તે ચાલવા અથવા અમુક પ્રકારના જૂતા પહેરતી વખતે તીવ્ર પીડા પેદા કરી શકે છે.
મોર્ટન ન્યુરોમા શા માટે થાય છે?
મોર્ટન ન્યુરોમાનું ચોક્કસ કારણ હંમેશા સ્પષ્ટ હોતું નથી, પરંતુ તે સામાન્ય રીતે પગના પંજા પર પુનરાવર્તિત દબાણ, ઘર્ષણ અથવા ઈજા સાથે સંકળાયેલું છે. જોખમી પરિબળોમાં શામેલ છે:
- અયોગ્ય જૂતા:
- ચુસ્ત અને સાંકડા જૂતા: આવા જૂતા અંગૂઠાને એકબીજાની નજીક ધકેલે છે, જેનાથી ચેતા પર દબાણ આવે છે.
- અયોગ્ય ફિટિંગવાળા જૂતા: જે પગને પૂરતી જગ્યા આપતા નથી.
- પગની ખોટી રચના:
- ફ્લેટ ફીટ (Flat Feet): સપાટ પગ હોવાથી પગના પંજા પર દબાણ વધી શકે છે.
- ઊંચા કમાનો (High Arches).
- બનિયન્સ (Bunions) અથવા હેમરટોઝ (Hammertoes): આ સ્થિતિઓ પગના આંગળાની ગોઠવણી બદલી શકે છે અને ચેતા પર દબાણ લાવી શકે છે.
- પુનરાવર્તિત પ્રવૃત્તિઓ:
- દોડવું, જોગિંગ અથવા રમતગમત જેમાં પગના પંજા પર વારંવાર અસર થાય છે.
- એવી પ્રવૃત્તિઓ જેમાં લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવું પડે.
- ઈજા: પગના પંજામાં સીધી ઈજા.
- વધેલું વજન: પગના પંજા પર વધારાનો ભાર.
મોર્ટન ન્યુરોમાના લક્ષણો
મોર્ટન ન્યુરોમાના લક્ષણો ધીમે ધીમે વિકસે છે અને સમય જતાં વધુ ખરાબ થઈ શકે છે. સામાન્ય લક્ષણોમાં શામેલ છે:
- પગના પંજામાં દુખાવો: ખાસ કરીને ત્રીજા અને ચોથા અંગૂઠા વચ્ચે (જોકે તે અન્ય આંગળીઓ વચ્ચે પણ થઈ શકે છે). આ દુખાવો બળતરા, તીવ્ર, બળતરા જેવો, અથવા તીક્ષ્ણ હોઈ શકે છે.
- સળગતી સંવેદના (Burning Sensation): અંગૂઠામાં સળગતી પીડા અથવા સંવેદના.
- ઝણઝણાટી (Tingling) અથવા સુન્નતા (Numbness): અસરગ્રસ્ત અંગૂઠામાં ઝણઝણાટી અથવા સંવેદના ગુમાવવી.
- “પગના બોલ પર પથ્થર” નો અહેસાસ: જૂતામાં કંઈક પથ્થર જેવું અટવાયું હોય તેવો અહેસાસ.
- ચાલવામાં મુશ્કેલી: ચાલતી વખતે, ખાસ કરીને જૂતા પહેરીને, દુખાવો વધી શકે છે. જૂતા ઉતારવાથી અથવા પગને માલિશ કરવાથી રાહત મળી શકે છે.
લક્ષણો સામાન્ય રીતે ધીમે ધીમે શરૂ થાય છે અને જ્યારે તમે જૂતા પહેરો છો અથવા અમુક પ્રવૃત્તિ કરો છો ત્યારે વધુ ખરાબ થાય છે. આરામ કરવાથી અથવા જૂતા ઉતારવાથી ઘણીવાર રાહત મળે છે.
મોર્ટન ન્યુરોમાનું નિદાન
મોર્ટન ન્યુરોમાનું નિદાન કરવા માટે, ડૉક્ટર સામાન્ય રીતે નીચેના પગલાં લે છે:
- તબીબી ઇતિહાસ અને શારીરિક તપાસ:
- ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો, દુખાવાનો પ્રકાર અને જૂતાની ટેવો વિશે પૂછશે.
- શારીરિક તપાસ દરમિયાન, ડૉક્ટર અસરગ્રસ્ત વિસ્તારને દબાવીને અથવા ચોક્કસ રીતે પગના અંગૂઠાને સ્ક્વિઝ કરીને દુખાવાની તપાસ કરશે (જેને મુલડરનું ક્લિક ટેસ્ટ કહેવાય છે).
- ઇમેજિંગ ટેસ્ટ:
- એક્સ-રે (X-rays): આ ન્યુરોમાને સીધો દર્શાવતું નથી, પરંતુ અન્ય સમસ્યાઓ જે સમાન લક્ષણો પેદા કરી શકે છે (જેમ કે તણાવ અસ્થિભંગ અથવા સંધિવા) ને નકારી કાઢવા માટે મદદરૂપ થાય છે.
- અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): આ સોજોવાળી ચેતાને ઓળખવામાં મદદ કરી શકે છે.
મોર્ટન ન્યુરોમાની સારવાર
મોર્ટન ન્યુરોમાની સારવાર સામાન્ય રીતે બિન-સર્જિકલ પદ્ધતિઓથી શરૂ થાય છે.
બિન-સર્જિકલ સારવાર (Non-Surgical Treatments):
- જૂતામાં ફેરફાર:
- પહોળા જૂતા: આગળના ભાગમાં પૂરતી જગ્યા હોય તેવા પહોળા અને આરામદાયક જૂતા પહેરો.
- ઓછી એડી: ઊંચી એડીના જૂતા ટાળો.
- ગાદીવાળા જૂતા: નરમ સોલવાળા અને સારી ગાદીવાળા જૂતા પસંદ કરો.
- ઓર્થોટિક્સ (Orthotics): કસ્ટમ-મેડ અથવા ઓવર-ધ-કાઉન્ટર ઇન્સોલ્સ જે પગના કમાનને ટેકો આપે છે અને ચેતા પરનું દબાણ ઘટાડે છે. મેટાટેર્સલ પેડ્સ (metatarsal pads) ખાસ કરીને મદદરૂપ થઈ શકે છે.
- આઇસ થેરાપી: દુખાવો અને બળતરા ઘટાડવા માટે ઇજાગ્રસ્ત વિસ્તાર પર બરફ લગાવો.
- પ્રવૃત્તિમાં ફેરફાર: એવી પ્રવૃત્તિઓ ટાળો જે લક્ષણોને વધારી શકે છે, જેમ કે લાંબા સમય સુધી દોડવું અથવા ઊભા રહેવું.
- ઇન્જેક્શન:
- કોર્ટીકોસ્ટેરોઇડ ઇન્જેક્શન: બળતરા અને સોજો ઘટાડવા માટે સીધા અસરગ્રસ્ત વિસ્તારમાં ઇન્જેક્ટ કરવામાં આવે છે.
- આલ્કોહોલ સ્ક્લેરોસિંગ ઇન્જેક્શન (Alcohol Sclerosing Injections): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ચેતાના સોજાને ઘટાડવા માટે આલ્કોહોલનું ઇન્જેક્શન આપવામાં આવે છે, જે ચેતાને સુન્ન કરી શકે છે.
સર્જિકલ સારવાર (Surgical Treatments):
જો બિન-સર્જિકલ પદ્ધતિઓથી રાહત ન મળે, તો સર્જરી એક વિકલ્પ હોઈ શકે છે. સર્જરીનો ધ્યેય ચેતા પરનું દબાણ દૂર કરવાનો અથવા સોજી ગયેલી ચેતાને દૂર કરવાનો છે.
- આનાથી તે વિસ્તારમાં કાયમી સુન્નતા આવી શકે છે, પરંતુ તે દુખાવામાં રાહત આપે છે.
- ડિકમ્પ્રેશન સર્જરી (Decompression Surgery): આ પ્રક્રિયામાં ચેતાની આસપાસના બંધારણોને મુક્ત કરીને ચેતા પરનું દબાણ દૂર કરવામાં આવે છે.
સર્જરી પછી રિકવરીમાં થોડા અઠવાડિયાથી મહિનાઓ લાગી શકે છે, અને દર્દીને સામાન્ય રીતે અમુક સમય માટે ખાસ જૂતા અથવા બુટ પહેરવા પડી શકે છે.
નિવારણ
મોર્ટન ન્યુરોમાને રોકવા માટે, પગના પંજા પરના દબાણને ઘટાડવું મહત્વપૂર્ણ છે:
- આરામદાયક જૂતા પહેરો: ખાસ કરીને આગળના ભાગમાં પહોળા અને નીચી એડીવાળા જૂતા પસંદ કરો.
- ઊંચી એડી અને સાંકડા જૂતા ટાળો.
- યોગ્ય ઓર્થોટિક્સનો ઉપયોગ કરો: જો તમને પગની કોઈ ખોટી રચના હોય.
- આઇસ થેરાપી: જો પગના પંજામાં દુખાવો કે બળતરા અનુભવાય, તો તાત્કાલિક બરફ લગાવો.
- શરીરનું વજન નિયંત્રિત કરો.
- પગની કસરતો: પગના સ્નાયુઓને મજબૂત કરતી કસરતો કરો.
નિષ્કર્ષ
મોર્ટન ન્યુરોમા એ એક પીડાદાયક સ્થિતિ છે જે પગના પંજામાં તીવ્ર પીડા અને અસ્વસ્થતા પેદા કરી શકે છે. જોકે તે ગંભીર તબીબી કટોકટી નથી, પરંતુ જો તેની સારવાર ન કરવામાં આવે તો તે દૈનિક પ્રવૃત્તિઓમાં નોંધપાત્ર અવરોધ ઊભો કરી શકે છે.
પ્રારંભિક નિદાન અને બિન-સર્જિકલ સારવાર પદ્ધતિઓ અપનાવવાથી મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં સફળતા મળે છે. જો લક્ષણો ચાલુ રહે, તો સર્જરી એક અસરકારક વિકલ્પ બની શકે છે. તમારા પગના સ્વાસ્થ્ય માટે યોગ્ય જૂતા પહેરવા અને પગની સંભાળ રાખવી એ મોર્ટન ન્યુરોમાને રોકવા માટેનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે.
