ટેન્ડિનાઇટિસ (Tendinitis)

ટેન્ડિનાઇટિસ એ ટેન્ડન્સ (tendons) ની બળતરા છે. ટેન્ડન્સ એ મજબૂત, લવચીક પેશીઓના દોરડા જેવા બંધારણ છે જે સ્નાયુઓને હાડકાં સાથે જોડે છે. જ્યારે ટેન્ડન સોજો કે બળતરાવાળા બને છે, ત્યારે તે વિસ્તારમાં દુખાવો અને કોમળતા (tenderness) થાય છે.

ટેન્ડિનાઇટિસ શરીરના કોઈપણ ટેન્ડનમાં થઈ શકે છે, પરંતુ તે સામાન્ય રીતે ખભા, કોણી, કાંડા, ઘૂંટણ અને પગની ઘૂંટી જેવા સાંધાની આસપાસ જોવા મળે છે.

ટેન્ડિનાઇટિસના કારણો

ટેન્ડિનાઇટિસનું મુખ્ય કારણ વારંવાર થતી ગતિ (repetitive motion) અથવા વધુ પડતો ઉપયોગ (overuse) છે. જ્યારે કોઈ પ્રવૃત્તિ વારંવાર કરવામાં આવે છે, ત્યારે ટેન્ડન પર સતત તાણ આવે છે, જે સમય જતાં તેમાં નાની ઇજાઓ અને બળતરા પેદા કરી શકે છે.

અન્ય કારણો અને જોખમી પરિબળોમાં શામેલ છે:

• ખોટી ટેકનિક: રમતગમત અથવા કામ દરમિયાન ખોટી ટેકનિકનો ઉપયોગ કરવાથી ટેન્ડન પર અયોગ્ય તાણ આવી શકે છે.
• વય: જેમ જેમ ઉંમર વધે છે તેમ તેમ ટેન્ડન્સ ઓછા લવચીક બને છે અને ઇજા થવાનું જોખમ વધે છે.
• ખરાબ મુદ્રા (Poor Posture): કામ કરતી વખતે અથવા બેસતી વખતે ખરાબ મુદ્રા ટેન્ડન્સ પર વધારાનો ભાર મૂકી શકે છે.
• અચાનક પ્રવૃત્તિમાં વધારો: અચાનક શારીરિક પ્રવૃત્તિની તીવ્રતા અથવા અવધિ વધારવાથી પણ ટેન્ડન પર તાણ આવી શકે છે.
• અયોગ્ય સાધનો: રમતગમતમાં ખોટા અથવા અયોગ્ય સાધનોનો ઉપયોગ.

ટેન્ડિનાઇટિસના પ્રકારો અને સામાન્ય સ્થાનો

ટેન્ડિનાઇટિસ શરીરના વિવિધ ભાગોમાં થઈ શકે છે, અને તેને ઘણીવાર તેના સ્થાનિક નામથી ઓળખવામાં આવે છે:

• રોટેટર કફ ટેન્ડિનાઇટિસ (Rotator Cuff Tendinitis): ખભાના સાંધાની આસપાસના ટેન્ડન્સમાં સોજો. ખાસ કરીને જેઓ હાથ ઊંચા કરવાની પ્રવૃત્તિઓ કરે છે (જેમ કે ક્રિકેટ બોલરો, તરવૈયા).
• ટેનિસ એલ્બો (Tennis Elbow / Lateral Epicondylitis): કોણીની બહારના ભાગમાં ટેન્ડન્સમાં બળતરા.
• ગોલ્ફર એલ્બો (Golfer’s Elbow / Medial Epicondylitis): કોણીની અંદરના ભાગમાં ટેન્ડન્સમાં બળતરા.
• પટેલર ટેન્ડિનાઇટિસ (Patellar Tendinitis / Jumper’s Knee): ઘૂંટણના ઢાંકણી (patella) ની નીચેના ટેન્ડનમાં બળતરા.
• હેમસ્ટ્રિંગ ટેન્ડિનાઇટિસ (Hamstring Tendinitis): જાંઘના પાછળના ભાગમાં ટેન્ડન્સમાં બળતરા.

લક્ષણો

ટેન્ડિનાઇટિસના લક્ષણો ધીમે ધીમે વિકસે છે અને સામાન્ય રીતે નીચે મુજબ હોય છે:

• દુખાવો: અસરગ્રસ્ત સાંધાની આસપાસ હળવો દુખાવો, જે હલનચલન અથવા સ્પર્શ કરવાથી વધુ ખરાબ થાય છે.
• કોમળતા (Tenderness): ટેન્ડન જ્યાં હાડકા સાથે જોડાય છે તે વિસ્તારમાં સ્પર્શ કરવાથી દુખાવો.
• સોજો: અસરગ્રસ્ત વિસ્તારમાં હળવો સોજો અથવા ગરમ લાગવું.
• કઠોરતા (Stiffness): સવારે અથવા પ્રવૃત્તિ પછી સાંધામાં કઠોરતા અનુભવાય છે.
• ચૂંટકૂટ અવાજ: ટેન્ડનને હલનચલન કરતી વખતે કચકચ અથવા ચૂંટકૂટનો અવાજ આવી શકે છે.
• નબળાઈ: અસરગ્રસ્ત અંગમાં નબળાઈ અનુભવાઈ શકે છે.

નિદાન

ટેન્ડિનાઇટિસનું નિદાન સામાન્ય રીતે શારીરિક તપાસ (physical examination) અને લક્ષણોના ઇતિહાસ દ્વારા કરવામાં આવે છે. ડોક્ટર અસરગ્રસ્ત વિસ્તારને તપાસશે, હલનચલનનું પરીક્ષણ કરશે અને ક્યાં દુખાવો થાય છે તે જોશે.

કેટલાક કિસ્સાઓમાં, વધુ સ્પષ્ટતા માટે નીચેની ઇમેજિંગ પરીક્ષાઓની જરૂર પડી શકે છે:

• એક્સ-રે (X-ray): હાડકાની સમસ્યાઓ અથવા કેલ્શિયમ જમાવટને જોવા માટે.
• અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): ટેન્ડનમાં સોજો, ફાટ અથવા અન્ય ફેરફારો જોવા માટે.
• એમઆરઆઈ (MRI): ટેન્ડન અને આસપાસના પેશીઓમાં વિગતવાર નુકસાન જોવા માટે.

સારવાર

ટેન્ડિનાઇટિસની સારવારનો મુખ્ય ધ્યેય દુખાવો અને બળતરા ઘટાડવાનો અને ટેન્ડનને સાજા થવા દેવાનો છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, નીચેની રૂઢિચુસ્ત (conservative) સારવાર પદ્ધતિઓથી રાહત મળે છે:

1. આરામ (Rest): અસરગ્રસ્ત ટેન્ડનને આરામ આપવો એ સૌથી મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. જે પ્રવૃત્તિથી દુખાવો થાય છે તેને ટાળો.
2. પીડા નિવારક દવાઓ (Pain Relievers):
   • ટોપિકલ ક્રીમ/જેલ: દુખાવાવાળા ભાગ પર લગાડવાની ક્રીમ અથવા જેલ પણ ઉપયોગી થઈ શકે છે.
3. ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy):
   • સ્ટ્રેચિંગ કસરતો ટેન્ડનની લવચીકતા સુધારવામાં મદદ કરે છે.
   • મજબૂત બનાવવાની કસરતો આસપાસના સ્નાયુઓને મજબૂત કરીને ટેન્ડન પરનો ભાર ઘટાડે છે.
   • યોગ્ય ટેકનિક શીખવવામાં આવે છે જેથી ભવિષ્યમાં ઇજાઓ ટાળી શકાય.
4. સહાયક ઉપકરણો (Supportive Devices): બ્રેસ, સ્પ્લિંટ અથવા ટેપિંગનો ઉપયોગ ટેન્ડનને ટેકો આપવા અને વધુ ઇજાથી બચાવવા માટે થઈ શકે છે.
5. કોર્ટીકોસ્ટેરોઇડ ઇન્જેક્શન (Corticosteroid Injections): ગંભીર દુખાવાના કિસ્સાઓમાં, ડોક્ટર ટેન્ડનની આસપાસ કોર્ટીકોસ્ટેરોઇડ ઇન્જેક્શન આપી શકે છે. જોકે, આનાથી ટેન્ડન નબળું પડવાનું જોખમ રહે છે, તેથી તેનો ઉપયોગ મર્યાદિત હોવો જોઈએ.
6. પ્લેટલેટ-રીચ પ્લાઝમા (PRP) ઇન્જેક્શન: કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ટેન્ડન હીલિંગને ઉત્તેજીત કરવા માટે PRP ઇન્જેક્શનનો ઉપયોગ થઈ શકે છે.
7. શસ્ત્રક્રિયા (Surgery): જો રૂઢિચુસ્ત સારવારથી ફાયદો ન થાય અને ટેન્ડન ફાટી ગયું હોય, તો શસ્ત્રક્રિયા છેલ્લો વિકલ્પ હોઈ શકે છે.

નિવારણ

ટેન્ડિનાઇટિસને અટકાવવા માટે નીચેના પગલાં લઈ શકાય છે:

• હલનચલન પહેલાં વોર્મ-અપ (Warm-up): કોઈપણ શારીરિક પ્રવૃત્તિ પહેલાં વોર્મ-અપ કરો અને પછી કૂલ-ડાઉન કરો.
• ધીમે ધીમે વધારો: પ્રવૃત્તિની તીવ્રતા અથવા અવધિ ધીમે ધીમે વધારો.
• યોગ્ય ટેકનિક: રમતગમત અથવા કામ કરતી વખતે યોગ્ય ટેકનિકનો ઉપયોગ કરો. જો જરૂર હોય તો ટ્રેનરની સલાહ લો.
• આરામ: લાંબા સમય સુધી એક જ પ્રવૃત્તિ ન કરો. નિયમિત બ્રેક લો.
• સ્ટ્રેચિંગ: નિયમિતપણે સ્ટ્રેચિંગ કરવાથી સ્નાયુઓ અને ટેન્ડન્સ લવચીક રહે છે.
• યોગ્ય સાધનો: તમારા કદ અને જરૂરિયાત મુજબના યોગ્ય સાધનોનો ઉપયોગ કરો.
• સ્નાયુઓને મજબૂત બનાવો: આસપાસના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવાથી ટેન્ડન્સ પરનો ભાર ઓછો થાય છે.

જો તમને ટેન્ડિનાઇટિસના લક્ષણો અનુભવાય, તો તાત્કાલિક ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો શ્રેષ્ઠ છે, જેથી વહેલું નિદાન અને સારવાર કરાવી શકાય અને સ્થિતિ વધુ ખરાબ થતી અટકાવી શકાય.