કમર દુખે તો શું કરવું?
કમર દુખાવું આજના સમયમાં ખૂબ સામાન્ય સમસ્યા બની ગઈ છે. યુવાનો હોય કે વૃદ્ધો, પુરુષ હોય કે સ્ત્રી – લગભગ દરેક વ્યક્તિને જીવનમાં કોઈ ને કોઈ સમયે કમરનો દુખાવો થયો જ હોય છે. લાંબા સમય સુધી બેઠા રહેવું, ભારે વસ્તુઓ ઉઠાવવી, ખોટી સ્થિતિમાં સૂવું, ઇજાઓ, અથવા હાડકાં અને સ્નાયુઓ સંબંધિત બીમારીઓ – બધા કારણો કમર દુખાવા પાછળ જવાબદાર હોઈ શકે છે.
જો સમયસર ધ્યાન ન આપવામાં આવે તો આ દુખાવો લાંબો સમય ચાલે છે અને દૈનિક જીવનને અસર કરી શકે છે. આ લેખમાં આપણે કમર દુખાવાના કારણો, લક્ષણો અને ખાસ કરીને “કમર દુખે તો શું કરવું?” તે વિશે વિગતવાર જાણીશું.
1. કમર દુખાવાના સામાન્ય કારણો
કમર દુખાવાના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે. કેટલાક સામાન્ય કારણો નીચે મુજબ છે:
- ખોટી બેસવાની કે ઊભા રહેવાની સ્થિતિ – લાંબા સમય સુધી કમર વાંકડી રાખીને કામ કરવું.
- ભારે વસ્તુઓ ઉઠાવવી – ખાસ કરીને ખોટી પોઝિશનથી.
- સ્નાયુઓમાં ખેંચાણ (Muscle Strain).
- હાડકાં અને ડિસ્ક સંબંધિત સમસ્યાઓ – જેમ કે સ્લિપ ડિસ્ક, સ્પોન્ડિલાઇટિસ.
- વય સંબંધિત ફેરફાર – ઉંમર વધતાં કમરની હાડકાં અને સ્નાયુઓ નબળા થવા લાગે છે.
- ઈજાઓ – અકસ્માત અથવા પડવાથી કમરને નુકસાન થવું.
- ગર્ભાવસ્થા – વજન વધવાથી કમર પર વધારાનો દબાણ.
- અન્ય રોગો – કિડની સ્ટોન, ઈન્ફેક્શન, કેન્સર વગેરેના કારણે પણ કમર દુખી શકે છે.
2. કમર દુખાવાના લક્ષણો
- કમરના નીચેના ભાગમાં દુખાવો.
- દુખાવો પગ સુધી ફેલાવું – સાયટીકા (રાંઝણ) – (Sciatica).
- કમરમાં અચાનક ઝટકો કે ચભકાટ જેવો અનુભવ.
- લાંબા સમય સુધી બેસી કે ઊભા રહેતાં દુખાવો વધવો.
- આગળ વાંકા થવામાં કે વસ્તુ ઉઠાવતાં મુશ્કેલી.
3. કમર દુખે ત્યારે તરત શું કરવું?
- વિશ્વામ આપો – કમરને આરામ આપવો મહત્વપૂર્ણ છે, પણ લાંબા સમય સુધી બેડ પર પડ્યા રહેવું યોગ્ય નથી.
- ઠંડા કે ગરમ પાણીની સેંક – શરૂઆતના 24 થી 48 કલાક સુધી બરફની સેંક સોજો ઘટાડે છે, ત્યારબાદ ગરમ પાણીની સેંક સ્નાયુઓને આરામ આપે છે.
- દર્દ નાશક દવાઓ – ડોક્ટરની સલાહથી પેઇન કિલર અથવા એન્ટિ-ઈન્ફ્લેમેટરી દવાઓ લેવાં.
- હળવી ખેંચાણ કસરતો – જો દુખાવો સહન કરી શકાય એવો હોય તો.
- ભારે કામથી બચો – ખાસ કરીને વજન ઉઠાવવું કે લાંબો સમય વાંકા રહેવું ટાળો.
4. લાંબા ગાળાની સંભાળ
કમર દુખાવાનો ઉપચાર માત્ર તાત્કાલિક રાહત સુધી મર્યાદિત ન હોવો જોઈએ. લાંબા ગાળે કમરને તંદુરસ્ત રાખવા માટે નીચેના પગલાં ઉપયોગી છે:
(a) યોગ્ય બેસવાની સ્થિતિ
- ખુરશી એવી હોવી જોઈએ કે કમરના પાછળના ભાગને ટેકો મળે.
- પગ જમીન પર સરખા રાખો, અને ઘૂંટણ 90 ડિગ્રી પર વાંકા રહે.
- લાંબા સમય સુધી એક જ સ્થિતિમાં ન બેસો.
(b) વ્યાયામ અને યોગ
- રોજ સવારે અથવા સાંજે કમરના સ્નાયુઓ મજબૂત બનાવવા હળવી કસરતો કરો.
- યોગાસન જેમ કે ભુજંગાસન, શલભાસન, મકરસન, તાડાસન કમર માટે ખૂબ ફાયદાકારક છે.
- કોઈ પણ નવું વ્યાયામ શરૂ કરતા પહેલાં ફિઝિયોથેરાપિસ્ટની સલાહ લો.
(c) વજન નિયંત્રણ
- વધારાનું વજન કમર પર દબાણ વધારશે, તેથી સંતુલિત આહાર અને નિયમિત કસરતથી વજન નિયંત્રિત રાખો.
(d) સૂવાની યોગ્ય પદ્ધતિ
- ખૂબ કઠણ કે ખૂબ નરમ ગાદલા પર ન સૂવો.
- બાજુ પર સૂતી વખતે પગ વચ્ચે નાનો તકલિયો રાખો.
- પીઠ પર સૂતી વખતે ઘૂંટણ નીચે તકલિયો મૂકવાથી કમર પર દબાણ ઘટે છે.
5. ક્યારે ડોક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ?
જો કમર દુખાવો:
- સતત 2-3 અઠવાડિયા સુધી રહે.
- પગમાં સુઝ, ચંચળતા અથવા સંવેદનામાં ઘટાડો થતો હોય.
- મૂત્ર અથવા મળ નિયંત્રણમાં સમસ્યા આવે.
- અકસ્માત કે પડી જવાથી થયો હોય.
તો તરત જ ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો જોઈએ, કારણ કે તે ગંભીર બીમારીનું લક્ષણ હોઈ શકે છે.
6. ઘરગથ્થુ ઉપચાર
- હળદર દૂધ – હળદરના પ્રાકૃતિક સોજા ઘટાડવાના ગુણ કમર દુખાવામાં મદદ કરે છે.
- આદુની ચા – આદુમાં એન્ટિ-ઈન્ફ્લેમેટરી તત્ત્વો હોવાથી સ્નાયુઓનો દુખાવો ઓછો થાય છે.
- લસણનું તેલ – ગરમ લસણ તેલથી કમરની મસાજ કરવાથી આરામ મળે છે.
7. કમર દુખાવાનું નિવારણ
- રોજના 30 મિનિટ ચાલવું અથવા હળવો વ્યાયામ કરવો.
- ભારે વસ્તુ ઉઠાવતી વખતે ઘૂંટણ વાંકું કરીને ઊઠવું, સીધી કમરથી નહીં.
- લાંબા સમય સુધી મોબાઈલ અથવા લેપટોપમાં વાંકા ન બેસવું.
- યોગ્ય આહાર લઈને હાડકાંને મજબૂત રાખો (કેલ્શિયમ, વિટામિન D).
8. સારાંશ
કમર દુખાવો સામાન્ય છે, પરંતુ તેને અવગણવાથી તે લાંબા ગાળાની સમસ્યામાં ફેરવાઈ શકે છે. શરૂઆતમાં આરામ, સેંક અને હળવી કસરતથી રાહત મળે છે, પણ જો દુખાવો લાંબો સમય રહે કે અન્ય ગંભીર લક્ષણો સાથે આવે તો તરત જ નિષ્ણાત ડોક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ. યોગ્ય જીવનશૈલી, વ્યાયામ અને વજન નિયંત્રણથી કમરને લાંબા સમય સુધી તંદુરસ્ત રાખી શકાય છે.
