કાંડામાં ચેતાનું સંકોચન (Carpal Tunnel Syndrome)

કાર્પલ ટનલ સિન્ડ્રોમ (CTS) એ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં કાંડામાંથી પસાર થતી મધ્યસ્થ ચેતા (median nerve) પર દબાણ આવે છે. આ ચેતા હાથ અને આંગળીઓની સંવેદના અને હલનચલન માટે જવાબદાર છે. જ્યારે આ ચેતા સંકોચાય છે, ત્યારે હાથમાં દુખાવો, ઝણઝણાટી, સુન્નતા અને નબળાઈ જેવા લક્ષણો અનુભવાય છે.

કાર્પલ ટનલ શું છે?

કાર્પલ ટનલ એ કાંડાના પાયામાં એક સાંકડી નળી જેવો માર્ગ છે. તે કાંડાના હાડકાં (કાર્પલ બોન્સ) અને એક મજબૂત બંધનપટ્ટી (ટ્રાન્સવર્સ કાર્પલ લિગામેન્ટ) દ્વારા બનેલો છે. આ ટનલમાંથી મધ્યસ્થ ચેતા અને નવ કંડરા (tendons) પસાર થાય છે જે આંગળીઓને વાળવામાં મદદ કરે છે.

કારણો:

કાર્પલ ટનલ સિન્ડ્રોમના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જેમાં નીચેના મુખ્ય છે:

• પુનરાવર્તિત હલનચલન: કાંડા અને હાથના પુનરાવર્તિત હલનચલન, જેમ કે કમ્પ્યુટર પર ટાઈપિંગ, મૌસનો ઉપયોગ, સંગીત વગાડવું, અથવા કોઈપણ કાર્ય જેમાં કાંડાને સતત વાળવું પડે, તે કાર્પલ ટનલમાં સોજો અને દબાણનું કારણ બની શકે છે.
• ગર્ભાવસ્થા: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન શરીરમાં પ્રવાહી રીટેન્શન (પાણી ભરાવું) ને કારણે કાર્પલ ટનલમાં સોજો આવી શકે છે, જેનાથી ચેતા પર દબાણ આવે છે.
• આર્થરાઈટિસ: સંધિવા (rheumatoid arthritis) જેવા રોગો કાર્પલ ટનલમાં સોજો અને દબાણનું કારણ બની શકે છે.
• મધુમેહ (ડાયાબિટીસ): ડાયાબિટીસથી પીડાતા લોકોને નર્વ ડેમેજ (ન્યુરોપથી) થવાનું જોખમ વધુ હોય છે, જે CTS માં ફાળો આપી શકે છે.
• થાઇરોઇડ સમસ્યાઓ: હાઈપોથાઈરોઈડિઝમ (અંડરએક્ટિવ થાઇરોઇડ) જેવી થાઇરોઇડની સમસ્યાઓ પણ CTS નું કારણ બની શકે છે.
• ઈજા: કાંડામાં ફ્રેક્ચર અથવા અન્ય ઈજા પણ કાર્પલ ટનલમાં સોજો અને દબાણનું કારણ બની શકે છે.
• જાડાપણું: વધુ વજન પણ CTS ના જોખમને વધારી શકે છે.
• જિનેટિક્સ: કેટલાક લોકો આનુવંશિક રીતે CTS માટે વધુ સંવેદનશીલ હોઈ શકે છે.

લક્ષણો:

CTS ના લક્ષણો ધીમે ધીમે શરૂ થાય છે અને સમય જતાં વધુ ખરાબ થઈ શકે છે. સામાન્ય લક્ષણોમાં શામેલ છે:

• દુખાવો: હાથ, આંગળીઓ (ખાસ કરીને અંગૂઠો, તર્જની, મધ્યમા અને અનામિકાનો અડધો ભાગ) અને કેટલીકવાર હાથમાં પણ દુખાવો.
• ઝણઝણાટી (ટીંગલિંગ): હાથ અને આંગળીઓમાં ઝણઝણાટી અથવા “પિન અને સોય” જેવી સંવેદના.
• સુન્નતા (નમ્બનેસ): આંગળીઓ અને હાથમાં સુન્નતા, ખાસ કરીને રાત્રે અથવા સવારે ઉઠતી વખતે.
• નબળાઈ: હાથની પકડમાં નબળાઈ, વસ્તુઓ પકડવામાં મુશ્કેલી અથવા વસ્તુઓ પડી જવી.
• સળગતી સંવેદના: હાથ અને આંગળીઓમાં બળતરા થવી.
• તાકાત ગુમાવવી: હાથની સ્નાયુઓની તાકાત ઘટવી, ખાસ કરીને અંગૂઠાના પાયામાં (થેનાર એટ્રોફી).

નિદાન:

CTS ના નિદાન માટે ડોકટરો નીચેનાનો ઉપયોગ કરી શકે છે:

• શારીરિક તપાસ: ડોકટર હાથ, કાંડા અને આંગળીઓની તપાસ કરશે અને સંવેદના અને સ્નાયુઓની તાકાતનું મૂલ્યાંકન કરશે.
• ટિનેલનું ચિહ્ન (Tinel’s Sign).
• ફાલેન ટેસ્ટ (Phalen’s Test): દર્દીને તેની કલાઈઓને 60 સેકન્ડ સુધી એકબીજાની વિરુદ્ધ રાખીને વાળવાનું કહેવામાં આવે છે. જો ઝણઝણાટી કે સુન્નતા વધે તો તે પોઝિટિવ ગણાય છે.
• નર્વ કન્ડક્શન સ્ટડી (NCS): આ પરીક્ષણ ચેતા દ્વારા વિદ્યુત આવેગ કેટલી ઝડપથી પ્રવાસ કરે છે તે માપે છે. CTS માં, ચેતાના સંકોચનને કારણે આવેગ ધીમા પડી શકે છે.
• ઇલેક્ટ્રોમાયોગ્રાફી (EMG).

સારવાર:

CTS ની સારવાર લક્ષણોની ગંભીરતા અને કારણ પર આધાર રાખે છે. પ્રારંભિક તબક્કામાં રૂઢિચુસ્ત સારવાર અસરકારક હોય છે, જ્યારે ગંભીર કિસ્સાઓમાં સર્જરીની જરૂર પડી શકે છે.

રૂઢિચુસ્ત સારવાર:

• આરામ: જે પ્રવૃત્તિઓ લક્ષણોને વધુ ખરાબ કરે છે તેને ટાળો અથવા તેમાં ફેરફાર કરો.
• સ્પ્લિન્ટિંગ: રાત્રે અથવા કેટલીક પ્રવૃત્તિઓ દરમિયાન કાંડાને સીધી સ્થિતિમાં રાખવા માટે કાંડાના સ્પ્લિંટનો ઉપયોગ કરવો. આ ચેતા પર દબાણ ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
• આઇસ પેક: સોજો ઘટાડવા માટે અસરગ્રસ્ત વિસ્તાર પર આઇસ પેક લગાવો.
• દવાઓ:
  • કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સ: કેટલાક કિસ્સાઓમાં, સીધા કાર્પલ ટનલમાં કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સનું ઇન્જેક્શન સોજો અને દબાણ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• ફિઝીયોથેરાપી: હાથ અને કાંડાને મજબૂત કરવા અને ખેંચવા માટે કસરતો શીખવી, જે ચેતા પરનું દબાણ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• કામકાજમાં ફેરફાર: કમ્પ્યુટર પર કામ કરતા હો ત્યારે એર્ગોનોમિક કીબોર્ડ, માઉસ અને ખુરશીનો ઉપયોગ કરવો, અને નિયમિત વિરામ લેવો.

સર્જિકલ સારવાર:

જો રૂઢિચુસ્ત સારવારથી રાહત ન મળે અથવા લક્ષણો ગંભીર હોય, તો સર્જરી એક વિકલ્પ હોઈ શકે છે. કાર્પલ ટનલ રિલીઝ સર્જરીમાં, સર્જન ટ્રાન્સવર્સ કાર્પલ લિગામેન્ટને કાપી નાખે છે, જે મધ્યસ્થ ચેતા પરના દબાણને દૂર કરે છે. આ સર્જરી ઓપન અથવા એન્ડોસ્કોપિક પદ્ધતિથી કરી શકાય છે.

નિવારણ:

CTS ને રોકવા માટે કેટલીક બાબતો ધ્યાનમાં રાખી શકાય છે:

• યોગ્ય મુદ્રા: કામ કરતી વખતે યોગ્ય મુદ્રા જાળવો.
• નિયમિત વિરામ: પુનરાવર્તિત હલનચલન કરતા હો ત્યારે નિયમિત વિરામ લો અને હાથ અને કાંડાને ખેંચો.
• એર્ગોનોમિક્સ: તમારા કાર્યસ્થળને એર્ગોનોમિકલી ડિઝાઇન કરો.
• આરોગ્યપ્રદ વજન: સ્વસ્થ વજન જાળવો.
• હાથ અને કાંડાની કસરતો: નિયમિતપણે હાથ અને કાંડાની ખેંચાણ અને મજબૂતીકરણની કસરતો કરો.

નિષ્કર્ષ:

કાર્પલ ટનલ સિન્ડ્રોમ એ એક સામાન્ય સ્થિતિ છે જે હાથ અને કાંડામાં અગવડતા અને નબળાઈનું કારણ બની શકે છે. જોકે, યોગ્ય નિદાન અને સમયસર સારવાર સાથે, મોટાભાગના લોકો લક્ષણોમાંથી રાહત મેળવી શકે છે અને તેમની સામાન્ય પ્રવૃત્તિઓ ફરી શરૂ કરી શકે છે. જો તમને CTS ના લક્ષણોનો અનુભવ થાય, તો તબીબી સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.