કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યા

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યા એટલે લોહીમાં ચરબીનું પ્રમાણ વધી જવું, જે ખોટા આહાર, કસરતનો અભાવ, ધૂમ્રપાન અને વારસાગત કારણોસર થઈ શકે છે. તેના કોઈ દેખીતા લક્ષણો હોતા નથી, પરંતુ તે હૃદયની ધમનીઓમાં ચરબી જમાવીને હૃદયરોગ અને સ્ટ્રોકનું જોખમ વધારે છે.

આ સમસ્યાને નિયંત્રિત કરવા માટે તંદુરસ્ત આહાર લેવો, નિયમિત કસરત કરવી અને ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ સારવાર લેવી જરૂરી છે. જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરીને અને યોગ્ય કાળજી લઈને આ સમસ્યાથી બચી શકાય છે.

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યા શું છે?

કોલેસ્ટ્રોલ આપણા શરીર માટે જરૂરી ચરબી જેવું તત્વ છે. તે આપણા કોષોની દિવાલો, હોર્મોન્સ અને વિટામિન ડી બનાવવામાં મદદ કરે છે. આપણું લીવર કુદરતી રીતે કોલેસ્ટ્રોલ બનાવે છે, અને આપણે જે ખોરાક ખાઈએ છીએ તેમાંથી પણ આપણને થોડું કોલેસ્ટ્રોલ મળે છે.

સમસ્યા ક્યારે થાય છે?

સમસ્યા ત્યારે થાય છે જ્યારે આપણા લોહીમાં કોલેસ્ટ્રોલનું પ્રમાણ જરૂર કરતાં વધી જાય છે. આ વધારાનું કોલેસ્ટ્રોલ આપણી ધમનીઓની અંદરની દિવાલો પર જમા થવા લાગે છે. આ જમાવટને પ્લેક (plaque) કહેવામાં આવે છે.

પ્લેક શું કરે છે?

સમય જતાં, આ પ્લેક સખત અને જાડો થતો જાય છે, જેના કારણે ધમનીઓ સાંકડી થઈ જાય છે. આ સ્થિતિને એથરોસ્ક્લેરોસિસ (atherosclerosis) કહેવામાં આવે છે.

તેના પરિણામો શું હોઈ શકે છે?

ધમનીઓ સાંકડી થવાથી લોહીનો પ્રવાહ ઓછો થઈ જાય છે, જેના કારણે શરીરના વિવિધ ભાગોમાં ઓક્સિજન અને પોષક તત્વોની પૂરતી માત્રા પહોંચી શકતી નથી. આના ગંભીર પરિણામો આવી શકે છે, જેમ કે:

• હૃદય રોગ: હૃદય સુધી લોહી પહોંચાડતી ધમનીઓ સાંકડી થવાથી છાતીમાં દુખાવો (એન્જાઇના) અને હાર્ટ એટેકનું જોખમ વધી જાય છે.
• સ્ટ્રોક: મગજ સુધી લોહી પહોંચાડતી ધમનીઓ સાંકડી થવાથી સ્ટ્રોકનું જોખમ વધી જાય છે.
• પેરિફેરલ આર્ટરી ડિસીઝ: હાથ અને પગ સુધી લોહી પહોંચાડતી ધમનીઓ સાંકડી થવાથી પગમાં દુખાવો અને અન્ય સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યા કારણો શું છે?

હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ થવાના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

ખોટી જીવનશૈલી:

• ખોટો ખોરાક: વધુ પડતા સંતૃપ્ત ચરબી (saturated fats) અને ટ્રાન્સ ચરબી (trans fats) વાળો ખોરાક લેવાથી ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ (LDL) વધે છે. આ ચરબી લાલ માંસ, ડેરી ઉત્પાદનો, તળેલા ખોરાક અને પ્રોસેસ્ડ ખોરાકમાં જોવા મળે છે.
• શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ: કસરત ન કરવાથી સારુ કોલેસ્ટ્રોલ (HDL) ઘટે છે અને ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ વધી શકે છે.
• ધૂમ્રપાન: ધૂમ્રપાન કરવાથી HDL કોલેસ્ટ્રોલ ઘટે છે અને LDL કોલેસ્ટ્રોલ વધે છે. તે રક્તવાહિનીઓને પણ નુકસાન પહોંચાડે છે.
• વધુ પડતો આલ્કોહોલ: વધુ પડતો આલ્કોહોલ લેવાથી કુલ કોલેસ્ટ્રોલ અને ટ્રાઇગ્લિસરાઇડ્સ (triglycerides) વધી શકે છે.
• વજનમાં વધારો: વધુ વજન અથવા મેદસ્વીતા (obesity) LDL કોલેસ્ટ્રોલ વધારે છે.

તબીબી પરિસ્થિતિઓ:

• વારસાગત કારણો: ફેમિલીયલ હાયપરકોલેસ્ટરોલેમિયા (familial hypercholesterolemia) જેવી આનુવંશિક સ્થિતિને કારણે શરીરમાં ખૂબ વધારે કોલેસ્ટ્રોલ ઉત્પન્ન થાય છે.
• અન્ય રોગો: ડાયાબિટીસ, કિડનીની બીમારી, લીવરની બીમારી અને થાઇરોઇડની સમસ્યાઓ પણ કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને અસર કરી શકે છે.

અન્ય પરિબળો:

• ઉંમર: ઉંમર વધવાની સાથે કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર વધવાની શક્યતા રહે છે.
• જાતિ: સામાન્ય રીતે પુરુષોમાં સ્ત્રીઓ કરતાં કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર વધારે હોય છે, પરંતુ મેનોપોઝ પછી સ્ત્રીઓમાં આ જોખમ વધી જાય છે.
• અમુક દવાઓ: અમુક દવાઓ જેમ કે સ્ટેરોઇડ્સ, અમુક ગર્ભનિરોધક ગોળીઓ અને અમુક બ્લડ પ્રેશરની દવાઓ પણ કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર વધારી શકે છે.
• તણાવ: લાંબા સમય સુધી રહેતો તણાવ પણ કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને અસર કરી શકે છે.

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યાનાં ચિહ્નો નાં લક્ષણો શું છે?

હાઈ કોલેસ્ટ્રોલની સમસ્યાના સામાન્ય રીતે કોઈ સ્પષ્ટ ચિહ્નો કે લક્ષણો હોતા નથી. મોટાભાગના લોકોને ખબર પણ નથી હોતી કે તેમને આ સમસ્યા છે જ્યાં સુધી તે ગંભીર સ્વરૂપ ધારણ ન કરે અને હૃદયરોગ અથવા સ્ટ્રોક જેવી સમસ્યાઓ ઊભી ન કરે.

જો કે, કેટલાક દુર્લભ કિસ્સાઓમાં, જ્યારે કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર ખૂબ જ વધારે હોય છે, ત્યારે નીચેના ચિહ્નો જોવા મળી શકે છે:

• ત્વચા પર ચરબીના ગઠ્ઠા (Xanthomas): આ પીળાશ પડતા અથવા નારંગી રંગના નાના ગઠ્ઠા હોય છે જે ત્વચા પર, ખાસ કરીને કોણી, ઘૂંટણ, હાથ, પગની ઘૂંટીઓ અથવા નિતંબ પર દેખાઈ શકે છે.
• આંખોની આસપાસ રાખોડી-સફેદ રિંગ્સ (Corneal Arcus): આંખના કનીનિકા (રંગવાળો ભાગ) ની આસપાસ એક રાખોડી અથવા સફેદ રિંગ દેખાઈ શકે છે.
• આંખના ખૂણામાં પીળાશ પડતા ગઠ્ઠા (Xanthelasmas): આંખના અંદરના ખૂણા પાસે નાની, પીળી ગાંઠો દેખાઈ શકે છે.

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યાનું જોખમ કોને વધારે છે?

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યાનું જોખમ ઘણા પરિબળો પર આધાર રાખે છે અને તે અમુક લોકોમાં વધારે જોવા મળે છે. નીચે તે પરિબળોની યાદી છે જે કોલેસ્ટ્રોલ વધવાનું જોખમ વધારે છે:

• ખોટી જીવનશૈલી ધરાવતા લોકો:
  • જે લોકો વધુ પડતા સંતૃપ્ત ચરબી અને ટ્રાન્સ ચરબીવાળો ખોરાક લે છે.
  • જે લોકો શારીરિક રીતે નિષ્ક્રિય રહે છે અને કસરત નથી કરતા.
  • ધૂમ્રપાન કરનારા લોકો.
  • વધુ પડતો આલ્કોહોલ પીનારા લોકો.
  • જે લોકોનું વજન વધારે હોય અથવા મેદસ્વી હોય.
• વારસાગત ઇતિહાસ ધરાવતા લોકો:
  • જેમના પરિવારમાં પહેલાં કોઈને હાઈ કોલેસ્ટ્રોલની સમસ્યા રહી હોય, ખાસ કરીને નાની ઉંમરમાં હૃદયરોગ થયો હોય તેવા લોકો. ફેમિલીયલ હાયપરકોલેસ્ટરોલેમિયા જેવી આનુવંશિક સ્થિતિ ધરાવતા લોકોમાં કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર ખૂબ ઊંચું રહે છે.
• અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ ધરાવતા લોકો:
  • ડાયાબિટીસના દર્દીઓ.
  • કિડનીની બીમારીથી પીડાતા લોકો.
  • લીવરની બીમારી ધરાવતા લોકો.
  • હાઈપોથાયરોઈડિઝમ (થાઇરોઇડની ઓછી કાર્યક્ષમતા) ધરાવતા લોકો.
  • પોલિસિસ્ટિક ઓવેરિયન સિન્ડ્રોમ (PCOS) ધરાવતી મહિલાઓ.
• વધતી ઉંમરના લોકો:
  • ઉંમર વધવાની સાથે શરીરમાં કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર વધવાની શક્યતા રહે છે.
• પુરુષો:
  • સામાન્ય રીતે, નાની ઉંમરમાં પુરુષોમાં સ્ત્રીઓ કરતાં કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર વધારે હોય છે. જો કે, મેનોપોઝ પછી સ્ત્રીઓમાં આ જોખમ વધી જાય છે.
• અમુક દવાઓ લેતા લોકો:
  • અમુક દવાઓ જેમ કે કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડ્સ, અમુક પ્રકારના મૂત્રવર્ધક દવાઓ (diuretics), અને અમુક ગર્ભનિરોધક ગોળીઓ કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને વધારી શકે છે.

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યાની સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

હાઈ કોલેસ્ટ્રોલની સમસ્યા ઘણા ગંભીર રોગો સાથે સંકળાયેલી છે, કારણ કે તે રક્તવાહિનીઓમાં ચરબી જમાવવાનું કારણ બને છે, જે લોહીના પ્રવાહને અવરોધે છે અને શરીરના વિવિધ ભાગોમાં ઓક્સિજન અને પોષક તત્વોની સપ્લાયને અસર કરે છે. નીચે કેટલાક મુખ્ય રોગોની યાદી છે જે હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ સાથે સંકળાયેલા છે:

• હૃદયરોગ (Heart Disease):
  • ધમની કાઠિન્ય (Atherosclerosis): આ એવી સ્થિતિ છે જેમાં કોલેસ્ટ્રોલ અને અન્ય ચરબીયુક્ત પદાર્થો ધમનીઓની અંદરની દિવાલો પર જમા થાય છે, જેને તકતી (plaque) કહેવાય છે. આ તકતીઓ ધમનીઓને સાંકડી અને સખત બનાવે છે, જેના કારણે હૃદય સુધી લોહી પહોંચવામાં મુશ્કેલી પડે છે.
  • હૃદયરોગનો હુમલો (Heart Attack): જ્યારે હૃદયની ધમનીઓમાં લોહીનો પ્રવાહ સંપૂર્ણપણે બંધ થઈ જાય ત્યારે હૃદયરોગનો હુમલો આવે છે. આ તકતી ફાટવાથી લોહી ગંઠાઈ જાય છે અને ધમનીને બ્લોક કરી દે છે.
  • એન્જાઇના (Angina): જ્યારે હૃદયને પૂરતું લોહી ન મળે ત્યારે છાતીમાં દુખાવો અથવા ભારેપણું અનુભવાય છે, જેને એન્જાઇના કહેવાય છે.
• સ્ટ્રોક (Stroke):
  • જ્યારે મગજમાં લોહીનો પ્રવાહ અવરોધાય છે અથવા મગજની કોઈ રક્તવાહિની ફાટી જાય છે ત્યારે સ્ટ્રોક આવે છે. હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ ધમનીઓમાં તકતી જમાવીને મગજ સુધી લોહી પહોંચવામાં અવરોધ ઊભો કરી શકે છે, જેના કારણે ઇસ્કેમિક સ્ટ્રોક (ischemic stroke) થઈ શકે છે.
• પેરિફેરલ આર્ટરી ડિસીઝ (Peripheral Artery Disease – PAD):
  • આ સ્થિતિમાં હાથ અને પગની ધમનીઓમાં તકતી જમા થાય છે, જેના કારણે આ અવયવોમાં લોહીનો પ્રવાહ ઓછો થઈ જાય છે. તેનાથી પગમાં દુખાવો, ખેંચાણ અને ગંભીર કિસ્સાઓમાં ગેંગરીન (gangrene) પણ થઈ શકે છે.
• હાઈ બ્લડ પ્રેશર (High Blood Pressure – Hypertension):
  • જો કે હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ સીધું હાઈ બ્લડ પ્રેશરનું કારણ નથી, પરંતુ ધમનીઓમાં તકતી જમા થવાથી ધમનીઓ ઓછી સ્થિતિસ્થાપક બને છે, જેના કારણે બ્લડ પ્રેશર વધી શકે છે.
• કિડનીની સમસ્યાઓ (Kidney Problems):
  • લાંબા સમય સુધી રહેતું હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ કિડનીની રક્તવાહિનીઓને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, જેનાથી કિડનીની કાર્યક્ષમતા ઘટી શકે છે.

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યાનું નિદાન શું છે?

હાઈ કોલેસ્ટ્રોલની સમસ્યા ઘણા ગંભીર રોગો સાથે સંકળાયેલી છે, કારણ કે તે રક્તવાહિનીઓમાં ચરબી જમાવવાનું કારણ બને છે, જે લોહીના પ્રવાહને અવરોધે છે અને શરીરના વિવિધ ભાગોમાં ઓક્સિજન અને પોષક તત્વોની સપ્લાયને અસર કરે છે. નીચે કેટલાક મુખ્ય રોગોની યાદી છે જે હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ સાથે સંકળાયેલા છે:

• હૃદયરોગ (Heart Disease):
  • ધમની કાઠિન્ય (Atherosclerosis): આ એવી સ્થિતિ છે જેમાં કોલેસ્ટ્રોલ અને અન્ય ચરબીયુક્ત પદાર્થો ધમનીઓની અંદરની દિવાલો પર જમા થાય છે, જેને તકતી (plaque) કહેવાય છે. આ તકતીઓ ધમનીઓને સાંકડી અને સખત બનાવે છે, જેના કારણે હૃદય સુધી લોહી પહોંચવામાં મુશ્કેલી પડે છે.
  • હૃદયરોગનો હુમલો (Heart Attack): જ્યારે હૃદયની ધમનીઓમાં લોહીનો પ્રવાહ સંપૂર્ણપણે બંધ થઈ જાય ત્યારે હૃદયરોગનો હુમલો આવે છે. આ તકતી ફાટવાથી લોહી ગંઠાઈ જાય છે અને ધમનીને બ્લોક કરી દે છે.
  • એન્જાઇના (Angina): જ્યારે હૃદયને પૂરતું લોહી ન મળે ત્યારે છાતીમાં દુખાવો અથવા ભારેપણું અનુભવાય છે, જેને એન્જાઇના કહેવાય છે.
• સ્ટ્રોક (Stroke):
  • જ્યારે મગજમાં લોહીનો પ્રવાહ અવરોધાય છે અથવા મગજની કોઈ રક્તવાહિની ફાટી જાય છે ત્યારે સ્ટ્રોક આવે છે. હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ ધમનીઓમાં તકતી જમાવીને મગજ સુધી લોહી પહોંચવામાં અવરોધ ઊભો કરી શકે છે, જેના કારણે ઇસ્કેમિક સ્ટ્રોક (ischemic stroke) થઈ શકે છે.
• પેરિફેરલ આર્ટરી ડિસીઝ (Peripheral Artery Disease – PAD):
  • આ સ્થિતિમાં હાથ અને પગની ધમનીઓમાં તકતી જમા થાય છે, જેના કારણે આ અવયવોમાં લોહીનો પ્રવાહ ઓછો થઈ જાય છે. તેનાથી પગમાં દુખાવો, ખેંચાણ અને ગંભીર કિસ્સાઓમાં ગેંગરીન (gangrene) પણ થઈ શકે છે.
• હાઈ બ્લડ પ્રેશર (High Blood Pressure – Hypertension):
  • જો કે હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ સીધું હાઈ બ્લડ પ્રેશરનું કારણ નથી, પરંતુ ધમનીઓમાં તકતી જમા થવાથી ધમનીઓ ઓછી સ્થિતિસ્થાપક બને છે, જેના કારણે બ્લડ પ્રેશર વધી શકે છે.
• કિડનીની સમસ્યાઓ (Kidney Problems):
  • લાંબા સમય સુધી રહેતું હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ કિડનીની રક્તવાહિનીઓને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, જેનાથી કિડનીની કાર્યક્ષમતા ઘટી શકે છે.

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યાની સારવાર શું છે?

હાઈ કોલેસ્ટ્રોલની સારવાર મુખ્યત્વે જીવનશૈલીમાં ફેરફાર અને જરૂર પડે તો દવાઓ દ્વારા કરવામાં આવે છે. સારવારનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલ (LDL) નું સ્તર ઘટાડવું અને સારા કોલેસ્ટ્રોલ (HDL) નું સ્તર વધારવું છે, જેથી હૃદયરોગ અને સ્ટ્રોકનું જોખમ ઘટાડી શકાય.

નીચે હાઈ કોલેસ્ટ્રોલની સારવારના મુખ્ય પાસાઓ જણાવ્યા છે:

૧. જીવનશૈલીમાં ફેરફાર (Lifestyle Modifications):

• આહારમાં ફેરફાર:
  • સંતૃપ્ત ચરબી અને ટ્રાન્સ ચરબીનું પ્રમાણ ઘટાડવું: લાલ માંસ, પ્રોસેસ્ડ ફૂડ, તળેલા ખોરાક અને અમુક ડેરી ઉત્પાદનોનું સેવન ઓછું કરવું.
  • દ્રાવ્ય ફાઇબર (Soluble Fiber) નું પ્રમાણ વધારવું: ઓટ્સ, જવ, સફરજન, નારંગી, કઠોળ અને વટાણા જેવા ખોરાક લેવા.
  • ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ (Omega-3 Fatty Acids) નું સેવન કરવું: સાલ્મન, મેકરેલ અને સારડીન જેવી ચરબીયુક્ત માછલીઓ ખાવી. અખરોટ અને ફ્લેક્સસીડ્સમાં પણ ઓમેગા-3 હોય છે.
  • પ્લાન્ટ સ્ટેરોલ્સ અને સ્ટેનોલ્સ (Plant Sterols and Stanols) નો સમાવેશ કરવો: આ કુદરતી તત્વો અમુક ફોર્ટિફાઇડ ફૂડ્સ અને સપ્લિમેન્ટ્સમાં જોવા મળે છે અને તે કોલેસ્ટ્રોલના શોષણને ઘટાડે છે.
  • તંદુરસ્ત ચરબીનો ઉપયોગ કરવો: ઓલિવ ઓઇલ, એવોકાડો અને બદામ જેવા મોનોઅનસેચ્યુરેટેડ (monounsaturated) અને પોલિઅનસેચ્યુરેટેડ (polyunsaturated) ફેટ્સનો ઉપયોગ કરવો.
• નિયમિત કસરત કરવી: અઠવાડિયામાં મોટાભાગના દિવસોમાં ઓછામાં ઓછી 30 મિનિટ સુધી મધ્યમ તીવ્રતાની કસરત કરવી, જેમ કે ચાલવું, દોડવું, તરવું અથવા સાયકલ ચલાવવી. કસરત HDL કોલેસ્ટ્રોલને વધારવામાં અને LDL કોલેસ્ટ્રોલને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
• વજન નિયંત્રણ: જો તમારું વજન વધારે હોય અથવા તમે મેદસ્વી હોવ તો વજન ઘટાડવું ખૂબ જ ફાયદાકારક છે. વજન ઘટાડવાથી LDL કોલેસ્ટ્રોલ, ટ્રાઇગ્લિસરાઇડ્સ અને બ્લડ પ્રેશરને ઘટાડી શકાય છે.
• ધૂમ્રપાન છોડવું: ધૂમ્રપાન છોડવાથી HDL કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર વધે છે અને રક્તવાહિનીઓનું સ્વાસ્થ્ય સુધરે છે.
• આલ્કોહોલનું સેવન મર્યાદિત કરવું: વધુ પડતો આલ્કોહોલ કોલેસ્ટ્રોલ અને ટ્રાઇગ્લિસરાઇડ્સના સ્તરને વધારી શકે છે.

૨. દવાઓ (Medications):

જો જીવનશૈલીમાં ફેરફાર કરવા છતાં કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર નિયંત્રણમાં ન આવે તો ડૉક્ટર દવાઓ લખી શકે છે. કોલેસ્ટ્રોલ ઘટાડવા માટે વપરાતી કેટલીક સામાન્ય દવાઓ નીચે મુજબ છે:

• સ્ટેટિન્સ (Statins): આ દવાઓ લીવરમાં કોલેસ્ટ્રોલનું ઉત્પાદન ઘટાડે છે અને LDL કોલેસ્ટ્રોલને અસરકારક રીતે ઘટાડે છે. ઉદાહરણોમાં એટર્વાસ્ટેટિન (atorvastatin), સિમ્વાસ્ટેટિન (simvastatin) અને રોસુવાસ્ટેટિન (rosuvastatin) નો સમાવેશ થાય છે.
• કોલેસ્ટ્રોલ એબ્સોર્પ્શન ઇન્હિબિટર્સ (Cholesterol Absorption Inhibitors): આ દવાઓ આંતરડામાંથી કોલેસ્ટ્રોલના શોષણને અટકાવે છે અને LDL કોલેસ્ટ્રોલને ઘટાડે છે. ઇઝેટિમાઇબ (ezetimibe) આ પ્રકારની દવા છે.
• બાઇલ એસિડ સિક્વેસ્ટ્રન્ટ્સ (Bile Acid Sequestrants): આ દવાઓ આંતરડામાં પિત્ત એસિડ સાથે જોડાય છે અને શરીરને વધુ પિત્ત એસિડ બનાવવા માટે કોલેસ્ટ્રોલનો ઉપયોગ કરવાની ફરજ પાડે છે, જેનાથી LDL કોલેસ્ટ્રોલ ઘટે છે. કોલેસ્ટાયરામાઇન (cholestyramine) અને કોલેસેવેલમ (colesevelam) આ દવાઓના ઉદાહરણો છે.
• ફાઇબ્રેટ્સ (Fibrates): આ દવાઓ મુખ્યત્વે ટ્રાઇગ્લિસરાઇડ્સનું સ્તર ઘટાડે છે અને HDL કોલેસ્ટ્રોલને વધારવામાં મદદ કરે છે. ફેનોફાઇબ્રેટ (fenofibrate) અને જેમ્ફિબ્રોઝિલ (gemfibrozil) આ દવાઓના ઉદાહરણો છે.
• પીસીએસકે9 ઇન્હિબિટર્સ (PCSK9 Inhibitors): આ નવી દવાઓ લીવરને LDL કોલેસ્ટ્રોલને તોડવામાં મદદ કરે છે અને તે ખૂબ ઊંચા LDL કોલેસ્ટ્રોલ ધરાવતા લોકો માટે અસરકારક છે. ઇવોલોકુમાબ (evolocumab) અને એલિરોકુમાબ (alirocumab) આ પ્રકારની દવાઓ છે જે ઇન્જેક્શન દ્વારા આપવામાં આવે છે.
• નિકોટિનિક એસિડ (Niacin): આ વિટામિન બી નો એક પ્રકાર છે જે HDL કોલેસ્ટ્રોલને વધારી શકે છે અને LDL કોલેસ્ટ્રોલ અને ટ્રાઇગ્લિસરાઇડ્સને ઘટાડી શકે છે, પરંતુ તેના આડઅસરો વધુ હોઈ શકે છે.

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યામાં શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

અમદાવાદમાં હમણાં સાંજનો સુખદ સમય હશે. હાઈ કોલેસ્ટ્રોલની સમસ્યામાં યોગ્ય આહાર લેવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. કેટલાક ખોરાક કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર ઘટાડવામાં મદદ કરે છે, જ્યારે કેટલાક તેને વધારી શકે છે. અહીં શું ખાવું જોઈએ અને શું ન ખાવું જોઈએ તેની માહિતી આપવામાં આવી છે:

શું ખાવું જોઈએ:

• દ્રાવ્ય ફાઇબર (Soluble Fiber) યુક્ત ખોરાક:
  • ઓટ્સ અને ઓટમીલ
  • જવ
  • સફરજન, નારંગી, પેર અને જામફળ જેવા ફળો
  • કઠોળ (દાળ, ચણા, રાજમા)
  • વટાણા
  • બ્રસેલ્સ સ્પ્રાઉટ્સ
• ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ (Omega-3 Fatty Acids) યુક્ત માછલી:
  • સાલ્મન
  • મેકરેલ
  • સારડીન
  • ટ્યૂના (અઠવાડિયામાં બે વારથી વધુ નહીં)
• અખરોટ અને બદામ જેવા ડ્રાય ફ્રુટ્સ:
  • આમાં મોનોઅનસેચ્યુરેટેડ ફેટ્સ, ફાઇબર અને વિટામિન્સ હોય છે જે હૃદય માટે સારા છે. જો કે, તે કેલરીમાં વધુ હોય છે, તેથી મધ્યમ માત્રામાં જ લેવા.
• એવોકાડો:
  • તેમાં મોનોઅનસેચ્યુરેટેડ ફેટ્સ હોય છે જે HDL કોલેસ્ટ્રોલને વધારવામાં મદદ કરે છે.
• ઓલિવ ઓઇલ:
  • રસોઈ માટે અને સલાડ ડ્રેસિંગ તરીકે ઓલિવ ઓઇલનો ઉપયોગ કરવો, કારણ કે તેમાં મોનોઅનસેચ્યુરેટેડ ફેટ્સ હોય છે.
• પ્લાન્ટ સ્ટેરોલ્સ અને સ્ટેનોલ્સ (Plant Sterols and Stanols) યુક્ત ખોરાક:
  • અમુક ફોર્ટિફાઇડ માર્જરિન, ઓરેન્જ જ્યૂસ અને યોગર્ટમાં આ તત્વો હોય છે, જે કોલેસ્ટ્રોલના શોષણને ઘટાડે છે.
• સોયા ઉત્પાદનો:
  • ટોફુ, સોયા મિલ્ક અને એડમેમ જેવા સોયા ઉત્પાદનો LDL કોલેસ્ટ્રોલને થોડું ઘટાડી શકે છે.

શું ન ખાવું જોઈએ અથવા ઓછું ખાવું જોઈએ:

• સંતૃપ્ત ચરબી (Saturated Fats) યુક્ત ખોરાક:
  • લાલ માંસ (ગોમાંસ, ડુક્કરનું માંસ, લેમ્બ)
  • પ્રોસેસ્ડ માંસ (સોસેજ, બેકન, હોટ ડોગ્સ)
  • ડેરી ઉત્પાદનો (પૂર્ણ ચરબીવાળું દૂધ, ચીઝ, ક્રીમ, માખણ)
  • નાળિયેર તેલ અને પામ તેલ
• ટ્રાન્સ ચરબી (Trans Fats) યુક્ત ખોરાક:
  • તળેલા ખોરાક (ફ્રેન્ચ ફ્રાઈસ, પૂરી, ભજીયા)
  • બેકડ સામાન (કેક, પેસ્ટ્રી, કૂકીઝ)
  • પ્રોસેસ્ડ સ્નેક્સ (ક્રેકર્સ, પોપકોર્ન)
  • શોર્ટનિંગ અને અમુક માર્જરિન
• વધુ કોલેસ્ટ્રોલ ધરાવતો ખોરાક (મર્યાદિત માત્રામાં):
  • ઈંડાની જરદી (સપ્તાહમાં 2-3 થી વધુ નહીં)
  • અંગોનું માંસ (લીવર, કિડની વગેરે)
• શુદ્ધ અનાજ અને ખાંડવાળા ખોરાક:
  • સફેદ બ્રેડ, પાસ્તા, ચોખા
  • ખાંડવાળા પીણાં (સોડા, જ્યૂસ)

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યામાં માટે ઘરેલું ઉપચાર

હાઈ કોલેસ્ટ્રોલની સમસ્યા માટે કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર મદદરૂપ થઈ શકે છે, પરંતુ તે તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી. જો તમને હાઈ કોલેસ્ટ્રોલ હોય, તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી અને તેમની ભલામણોનું પાલન કરવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ઘરેલું ઉપચાર જીવનશૈલીમાં ફેરફાર સાથે પૂરક તરીકે ઉપયોગી થઈ શકે છે.

અહીં કેટલાક ઘરેલું ઉપચારો જણાવ્યા છે જે કોલેસ્ટ્રોલને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરી શકે છે:

૧. આહારમાં ફેરફાર:

• ઓટ્સ અને જવ: તેમાં બીટા-ગ્લુકેન નામનું દ્રાવ્ય ફાઇબર હોય છે, જે કોલેસ્ટ્રોલના શોષણને ઘટાડે છે. રોજ સવારના નાસ્તામાં ઓટમીલ અથવા જવનો સમાવેશ કરો.
• કઠોળ: દાળ, ચણા, રાજમા જેવા કઠોળમાં ભરપૂર પ્રમાણમાં ફાઇબર હોય છે, જે ખરાબ કોલેસ્ટ્રોલને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
• મેથીના દાણા: સવારે ખાલી પેટ એક ચમચી મેથીના દાણા ગરમ પાણી સાથે લેવાથી કોલેસ્ટ્રોલનું સ્તર નિયંત્રિત કરવામાં મદદ મળી શકે છે.
• લસણ: કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે લસણ કોલેસ્ટ્રોલ અને બ્લડ પ્રેશરને ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. રોજ એક કે બે કળી લસણ ખાવી ફાયદાકારક હોઈ શકે છે.
• ગ્રીન ટી: ગ્રીન ટીમાં એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ હોય છે જે કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે. દિવસમાં બે થી ત્રણ કપ ગ્રીન ટી પીવી ફાયદાકારક છે.
• ફળો: સફરજન, નારંગી, દ્રાક્ષ અને સ્ટ્રોબેરી જેવા ફળોમાં પેક્ટિન નામનું દ્રાવ્ય ફાઇબર હોય છે, જે કોલેસ્ટ્રોલને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
• ડ્રાય ફ્રુટ્સ અને બીજ: બદામ, અખરોટ, ચિયા સીડ્સ અને ફ્લેક્સ સીડ્સમાં ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ અને ફાઇબર હોય છે, જે હૃદય માટે સારા છે અને કોલેસ્ટ્રોલને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે. મધ્યમ માત્રામાં તેનું સેવન કરવું.
• હળદર: હળદરમાં કર્ક્યુમિન નામનું તત્વ હોય છે, જે તેના એન્ટી-ઇન્ફ્લેમેટરી અને એન્ટીઓક્સીડેન્ટ ગુણો માટે જાણીતું છે. કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે તે કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે.

૨. જીવનશૈલીમાં ફેરફાર:

• નિયમિત કસરત: દરરોજ ઓછામાં ઓછી 30 મિનિટ સુધી ચાલવું, દોડવું, તરવું અથવા સાયકલ ચલાવવી જેવી કસરત કરવી HDL (સારા) કોલેસ્ટ્રોલને વધારે છે અને LDL (ખરાબ) કોલેસ્ટ્રોલને ઘટાડે છે.
• વજન નિયંત્રણ: જો તમારું વજન વધારે હોય તો તેને ઘટાડવું કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને સુધારવામાં મદદ કરે છે.
• ધૂમ્રપાન છોડવું: ધૂમ્રપાન HDL કોલેસ્ટ્રોલને ઘટાડે છે અને LDL કોલેસ્ટ્રોલને વધારે છે, તેથી તેને છોડવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
• તણાવનું વ્યવસ્થાપન: તણાવ પણ કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને અસર કરી શકે છે. યોગા, ધ્યાન અને અન્ય તણાવ વ્યવસ્થાપન તકનીકોનો ઉપયોગ કરવો ફાયદાકારક હોઈ શકે છે.
• પર્યાપ્ત ઊંઘ: દરરોજ 7-8 કલાકની પૂરતી ઊંઘ લેવી સ્વાસ્થ્ય માટે જરૂરી છે અને તે કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને નિયંત્રિત કરવામાં પણ મદદ કરી શકે છે.

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યા ને કેવી રીતે અટકાવવું?

અમદાવાદમાં અત્યારે સાંજનો સુખદ સમય હશે. કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યાને અટકાવવા માટે જીવનશૈલીમાં વહેલાસર ફેરફાર કરવો અને તંદુરસ્ત ટેવો અપનાવવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. અહીં કેટલાક અસરકારક પગલાં જણાવ્યા છે જે કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યાને અટકાવવામાં મદદ કરી શકે છે:

૧. તંદુરસ્ત આહાર અપનાવો:

• સંતૃપ્ત ચરબી અને ટ્રાન્સ ચરબીનું સેવન ઓછું કરો: લાલ માંસ, પ્રોસેસ્ડ ફૂડ, તળેલા ખોરાક અને અમુક ડેરી ઉત્પાદનોનું સેવન મર્યાદિત કરો. લેબલ વાંચીને ટ્રાન્સ ફેટ્સથી બચો.
• દ્રાવ્ય ફાઇબરનું પ્રમાણ વધારો: તમારા આહારમાં ઓટ્સ, જવ, ફળો (સફરજન, નારંગી), કઠોળ અને શાકભાજીનો સમાવેશ કરો. ફાઇબર કોલેસ્ટ્રોલને શોષવામાં મદદ કરે છે.
• ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ યુક્ત ખોરાક લો: અઠવાડિયામાં બે વાર ચરબીયુક્ત માછલી (સાલ્મન, મેકરેલ, સારડીન) ખાઓ. અખરોટ અને ફ્લેક્સસીડ્સ પણ ઓમેગા-3 ના સારા સ્ત્રોત છે.
• તંદુરસ્ત ચરબીનો ઉપયોગ કરો: રસોઈ માટે ઓલિવ ઓઇલ, એવોકાડો અને બદામ જેવા મોનોઅનસેચ્યુરેટેડ અને પોલિઅનસેચ્યુરેટેડ ફેટ્સનો ઉપયોગ કરો.
• પ્લાન્ટ સ્ટેરોલ્સ અને સ્ટેનોલ્સનો સમાવેશ કરો: અમુક ફોર્ટિફાઇડ ફૂડ્સમાં આ તત્વો હોય છે, જે કોલેસ્ટ્રોલના શોષણને ઘટાડે છે.

૨. નિયમિત કસરત કરો:

• અઠવાડિયામાં મોટાભાગના દિવસોમાં ઓછામાં ઓછી 30 મિનિટ સુધી મધ્યમ તીવ્રતાની કસરત કરો, જેમ કે ઝડપી ચાલવું, દોડવું, તરવું અથવા સાયકલ ચલાવવી.
• નિયમિત કસરત HDL (સારા) કોલેસ્ટ્રોલને વધારવામાં અને LDL (ખરાબ) કોલેસ્ટ્રોલને ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.

૩. તંદુરસ્ત વજન જાળવો:

• જો તમારું વજન વધારે હોય અથવા તમે મેદસ્વી હોવ તો વજન ઘટાડવું કોલેસ્ટ્રોલના સ્તરને સુધારવામાં મદદ કરે છે.
• ધીમે ધીમે અને તંદુરસ્ત રીતે વજન ઘટાડવાનો પ્રયાસ કરો.

૪. ધૂમ્રપાન છોડો:

• ધૂમ્રપાન HDL કોલેસ્ટ્રોલને ઘટાડે છે અને રક્તવાહિનીઓને નુકસાન પહોંચાડે છે, જેનાથી કોલેસ્ટ્રોલ જમા થવાની શક્યતા વધે છે. ધૂમ્રપાન છોડવું તમારા હૃદયના સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ ફાયદાકારક છે.

૫. આલ્કોહોલનું સેવન મર્યાદિત કરો:

• વધુ પડતો આલ્કોહોલ કોલેસ્ટ્રોલ અને ટ્રાઇગ્લિસરાઇડ્સના સ્તરને વધારી શકે છે. જો તમે આલ્કોહોલ પીતા હોવ તો તેનું સેવન મર્યાદિત માત્રામાં કરો.

૬. તણાવનું વ્યવસ્થાપન કરો:

• લાંબા સમય સુધી રહેતો તણાવ પણ કોલેસ્ટ્રોલના સ્તર પર નકારાત્મક અસર કરી શકે છે. યોગા, ધ્યાન, પૂરતી ઊંઘ અને શોખમાં સમય પસાર કરીને તણાવનું વ્યવસ્થાપન કરો.

૭. નિયમિત તપાસ કરાવો:

• જો તમારા પરિવારમાં હાઈ કોલેસ્ટ્રોલનો ઇતિહાસ હોય અથવા તમને હૃદયરોગનું જોખમ વધારે હોય તો તમારા ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ નિયમિતપણે કોલેસ્ટ્રોલની તપાસ કરાવો. વહેલાસર સમસ્યાની ઓળખ થવાથી તેને નિયંત્રિત કરવું સરળ બને છે.

સારાંશ

કોલેસ્ટ્રોલ વધવાની સમસ્યા ઘણા કારણોથી થઈ શકે છે, જેમાં ખોટો આહાર, શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ, ધૂમ્રપાન, વધુ પડતો આલ્કોહોલ અને વારસાગત પરિબળો મુખ્ય છે. તેના કોઈ સ્પષ્ટ લક્ષણો હોતા નથી, પરંતુ તે હૃદયરોગ, સ્ટ્રોક અને પેરિફેરલ આર્ટરી ડિસીઝ જેવા ગંભીર રોગોનું જોખમ વધારે છે.

તેની સારવારમાં જીવનશૈલીમાં ફેરફાર (તંદુરસ્ત આહાર, નિયમિત કસરત, વજન નિયંત્રણ, ધૂમ્રપાન છોડવું) અને જરૂર પડે તો દવાઓનો સમાવેશ થાય છે. કોલેસ્ટ્રોલને નિયંત્રિત કરવા માટે સંતૃપ્ત અને ટ્રાન્સ ચરબીવાળો ખોરાક ટાળવો, દ્રાવ્ય ફાઇબર અને ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ યુક્ત ખોરાક લેવો જરૂરી છે.

આ સમસ્યાને અટકાવવા માટે નાની ઉંમરથી જ તંદુરસ્ત જીવનશૈલી અપનાવવી, નિયમિત કસરત કરવી, યોગ્ય વજન જાળવવું અને ધૂમ્રપાનથી દૂર રહેવું મહત્વપૂર્ણ છે. નિયમિત તપાસ પણ જોખમને વહેલાસર ઓળખવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.