મેગ્નેશિયમ ની ઉણપ

મેગ્નેશિયમ ની ઉણપ શું છે?

મેગ્નેશિયમ ની ઉણપ એટલે શરીરમાં મેગ્નેશિયમનું સ્તર સામાન્ય કરતાં ઓછું હોવું. મેગ્નેશિયમ એક આવશ્યક ખનિજ છે જે શરીરની અનેક કાર્યો માટે જરૂરી છે, જેમાં સ્નાયુ અને ચેતા કાર્ય, બ્લડ સુગરનું નિયંત્રણ અને બ્લડ પ્રેશરનું નિયમન સામેલ છે.

મેગ્નેશિયમની ઉણપના કારણો:

• ખોરાકમાં અપૂરતું મેગ્નેશિયમ: મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક ન લેવો, જેમ કે લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી, બદામ, બીજ અને આખા અનાજ.
• અપૂરતું શોષણ: ક્રોહન રોગ અથવા સેલિયાક રોગ જેવી પાચન તંત્રની સમસ્યાઓના કારણે મેગ્નેશિયમનું યોગ્ય રીતે શોષણ ન થવું.
• વધુ પડતું ઉત્સર્જન: કિડનીની સમસ્યાઓ, અમુક દવાઓ (જેમ કે ડાયુરેટિક્સ અને પ્રોટોન પંપ ઇન્હિબિટર્સ), અને અનિયંત્રિત ડાયાબિટીસના કારણે પેશાબ દ્વારા વધુ પડતું મેગ્નેશિયમ બહાર નીકળી જવું.
• દારૂનું વધુ પડતું સેવન: આલ્કોહોલ મેગ્નેશિયમના શોષણને ઘટાડી શકે છે અને તેના ઉત્સર્જનને વધારી શકે છે.
• લાંબા સમય સુધી ઝાડા અથવા ઉલટી: તેનાથી શરીરમાંથી વધુ પડતું મેગ્નેશિયમ નીકળી જાય છે.

મેગ્નેશિયમની ઉણપના લક્ષણો:

મેગ્નેશિયમની હળવી ઉણપમાં કોઈ સ્પષ્ટ લક્ષણો દેખાતા નથી. જ્યારે ઉણપ વધુ ગંભીર બને છે, ત્યારે નીચેના લક્ષણો જોવા મળી શકે છે:

• સ્નાયુઓમાં ખેંચાણ અથવા ધ્રુજારી
• નબળાઈ
• થાક
• ભૂખ ન લાગવી
• ઉબકા અને ઉલટી
• હૃદયના ધબકારા અનિયમિત થવા
• નર્વસનેસ અને ચીડિયાપણું
• ઊંઘમાં તકલીફ
• હાથ અને પગમાં ખાલી ચડવા અથવા કળતર થવું
• ગંભીર કિસ્સાઓમાં આંચકી આવી શકે છે

જો તમને મેગ્નેશિયમની ઉણપના લક્ષણો લાગે તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે. તેઓ લોહીની તપાસ દ્વારા મેગ્નેશિયમનું સ્તર જાણી શકે છે અને યોગ્ય સારવાર આપી શકે છે.

મેગ્નેશિયમ ની ઉણપ નાં કારણો શું છે?

તમે મેગ્નેશિયમની ઉણપના કારણો વિશે પૂછી રહ્યા છો, તો ચાલો તેના પર વધુ વિગતવાર વાત કરીએ:

મેગ્નેશિયમની ઉણપના મુખ્ય કારણો આ પ્રમાણે છે:

1. ખોરાકમાં મેગ્નેશિયમની અપૂરતી માત્રા:
   • આજકાલ લોકો પ્રોસેસ્ડ ખોરાક વધુ લે છે, જેમાં પોષક તત્વો ઓછા હોય છે.
   • ફળો અને શાકભાજીમાં પણ જમીનની ગુણવત્તાના કારણે પહેલા જેટલું મેગ્નેશિયમ હોતું નથી.
   • લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી, બદામ, બીજ, આખા અનાજ અને કઠોળ જેવા મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાકનો ઓછો વપરાશ.
2. શરીરમાં મેગ્નેશિયમનું અપૂરતું શોષણ:
   • કેટલાક રોગો જેમ કે ક્રોહન રોગ (Crohn’s disease), સેલિયાક રોગ (Celiac disease) અને ઇન્ફ્લેમેટરી બોવેલ ડિસીઝ (Inflammatory Bowel Disease – IBD) આંતરડાની શોષણ ક્ષમતાને અસર કરે છે, જેના કારણે મેગ્નેશિયમ યોગ્ય રીતે શોષાતું નથી.
   • ગેસ્ટ્રિક બાયપાસ સર્જરી (Gastric bypass surgery) કરાવેલ લોકોમાં પણ મેગ્નેશિયમનું શોષણ ઓછું થઈ શકે છે.
   • વૃદ્ધાવસ્થામાં પણ પાચનતંત્રની કાર્યક્ષમતા ઘટવાના કારણે મેગ્નેશિયમનું શોષણ ઓછું થઈ શકે છે.
3. શરીરમાંથી મેગ્નેશિયમનું વધુ પડતું ઉત્સર્જન:
   • કિડનીની સમસ્યાઓ: કેટલીક કિડનીની બીમારીઓ મેગ્નેશિયમને શરીરમાં જાળવી રાખવાની કિડનીની ક્ષમતાને ઘટાડે છે, જેના કારણે તે પેશાબ દ્વારા વધુ પ્રમાણમાં બહાર નીકળી જાય છે.
   • અમુક દવાઓ:
     • ડાયુરેટિક્સ (Diuretics): આ દવાઓ શરીરમાંથી પાણી અને ક્ષારને બહાર કાઢે છે, જેમાં મેગ્નેશિયમ પણ સામેલ છે.
     • પ્રોટોન પંપ ઇન્હિબિટર્સ (Proton Pump Inhibitors – PPIs): લાંબા સમય સુધી આ દવાઓનો ઉપયોગ કરવાથી મેગ્નેશિયમનું સ્તર ઘટી શકે છે.
     • અમુક કેન્સરની સારવાર માટે વપરાતી દવાઓ (Chemotherapy drugs) પણ મેગ્નેશિયમના ઉત્સર્જનને વધારી શકે છે.
   • અનિયંત્રિત ડાયાબિટીસ (Uncontrolled diabetes): લોહીમાં શર્કરાનું સ્તર ઊંચું રહેવાથી કિડની વધુ પેશાબ ઉત્પન્ન કરે છે, જેના દ્વારા મેગ્નેશિયમ પણ વધુ પ્રમાણમાં બહાર નીકળી જાય છે.
   • દારૂનું વધુ પડતું સેવન (Excessive alcohol consumption): આલ્કોહોલ કિડની દ્વારા મેગ્નેશિયમના ઉત્સર્જનને વધારે છે અને આંતરડામાંથી તેના શોષણને ઘટાડે છે.
4. અન્ય કારણો:
   • લાંબા સમય સુધી ઝાડા (Prolonged diarrhea) અથવા ઉલટી (Vomiting): તેનાથી શરીરમાંથી ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ અને ખનિજોની સાથે મેગ્નેશિયમ પણ નીકળી જાય છે.
   • અતિશય પરસેવો (Excessive sweating): ભારે કસરત અથવા ગરમીના કારણે વધુ પડતો પરસેવો થવાથી પણ શરીરમાંથી મેગ્નેશિયમ ઓછું થઈ શકે છે.
   • શારીરિક અથવા માનસિક તણાવ (Physical or mental stress): તણાવના સમયે શરીર વધુ મેગ્નેશિયમનો ઉપયોગ કરે છે, જેના કારણે ઉણપ સર્જાઈ શકે છે.
   • ગર્ભાવસ્થા અને સ્તનપાન (Pregnancy and breastfeeding): આ સમય દરમિયાન માતાને વધુ મેગ્નેશિયમની જરૂર હોય છે, અને જો પૂરતો પુરવઠો ન હોય તો ઉણપ થઈ શકે છે.

આ વિવિધ કારણો મેગ્નેશિયમની ઉણપ તરફ દોરી શકે છે. જો તમને આ વિશે કોઈ ચિંતા હોય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી શ્રેષ્ઠ છે.

મેગ્નેશિયમ ની  ઉણપ ચિહ્નો અનેનાં લક્ષણો શું છે?

મેગ્નેશિયમની ઉણપના ચિહ્નો અને લક્ષણો હળવા થી લઈને ગંભીર સુધી હોઈ શકે છે. શરૂઆતમાં ઘણા લોકોને કોઈ ખાસ લક્ષણોનો અનુભવ થતો નથી. જ્યારે ઉણપ વધે છે, ત્યારે નીચેના ચિહ્નો અને લક્ષણો જોવા મળી શકે છે:

હળવા લક્ષણો:

• થાક અને નબળાઈ: સતત થાક લાગવો અને શરીરમાં જોર ન હોવું એ સામાન્ય લક્ષણો છે.
• ભૂખ ન લાગવી: ખોરાક લેવાની ઇચ્છા ઓછી થઈ જવી.
• ઉબકા: પેટમાં ગભરામણ થવી.
• ઉલટી: ખોરાક બહાર નીકળી જવો.

મધ્યમથી ગંભીર લક્ષણો:

• સ્નાયુઓમાં ખેંચાણ (Muscle cramps) અને ધ્રુજારી (Tremors): સ્નાયુઓ અચાનક સંકોચાઈ જવા અથવા ધ્રૂજવા લાગવા. ખાસ કરીને પગના સ્નાયુઓમાં ખેંચાણ વધુ જોવા મળે છે.
• નબળાઈ (Weakness): સ્નાયુઓ નબળા પડી જવા અને રોજિંદા કામો કરવામાં તકલીફ થવી.
• હાથ અને પગમાં ખાલી ચડવા અથવા કળતર થવું (Numbness and tingling): હાથ, પગ અથવા ચહેરા પર સંવેદના ઓછી થવી અથવા કળતર જેવો અનુભવ થવો.
• હૃદયના ધબકારા અનિયમિત થવા (Arrhythmia): હૃદયના ધબકારા ખૂબ ઝડપી, ધીમા અથવા અનિયમિત લાગવા.
• નર્વસનેસ અને ચીડિયાપણું (Nervousness and irritability): બેચેની લાગવી, સરળતાથી ગુસ્સો આવવો અથવા માનસિક રીતે અસ્થિર લાગવું.
• ઊંઘમાં તકલીફ (Insomnia): રાત્રે ઊંઘ ન આવવી અથવા વારંવાર ઊંઘ ઊડી જવી.
• ચક્કર આવવા (Dizziness): અસ્થિરતા અથવા ભ્રમ જેવો અનુભવ થવો.
• આંચકી (Seizures): ગંભીર કિસ્સાઓમાં આંચકી પણ આવી શકે છે.
• લો બ્લડ પ્રેશર (Low blood pressure): સામાન્ય કરતાં ઓછું બ્લડ પ્રેશર રહેવું.
• ઓસ્ટીયોપોરોસિસ (Osteoporosis): લાંબા સમય સુધી મેગ્નેશિયમની ઉણપ હાડકાંને નબળા બનાવી શકે છે.

એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે આ લક્ષણો અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓના કારણે પણ હોઈ શકે છે. તેથી, જો તમને આમાંથી કોઈ પણ લક્ષણોનો અનુભવ થાય તો યોગ્ય નિદાન અને સારવાર માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે. ડૉક્ટર લોહીની તપાસ દ્વારા તમારા શરીરમાં મેગ્નેશિયમનું સ્તર જાણી શકે છે.

મેગ્નેશિયમ ની  ઉણપનું જોખમ કોને વધારે છે?

મેગ્નેશિયમની ઉણપનું જોખમ અમુક ચોક્કસ પરિસ્થિતિઓ અને જૂથોના લોકોમાં વધારે હોય છે. તેમાંથી કેટલાક મુખ્ય કારણો અને જૂથો નીચે મુજબ છે:

તબીબી પરિસ્થિતિઓ ધરાવતા લોકો:

• પાચન તંત્રની સમસ્યાઓ: ક્રોહન રોગ (Crohn’s disease), સેલિયાક રોગ (Celiac disease), અલ્સેરેટિવ કોલાઇટિસ (Ulcerative colitis) અને અન્ય ઇન્ફ્લેમેટરી બોવેલ ડિસીઝ (IBD) મેગ્નેશિયમના શોષણને ઘટાડી શકે છે.
• ટાઇપ 2 ડાયાબિટીસ: ખાસ કરીને જો બ્લડ સુગરનું સ્તર યોગ્ય રીતે નિયંત્રિત ન હોય તો, પેશાબ દ્વારા વધુ મેગ્નેશિયમ બહાર નીકળી જાય છે.
• કિડનીની બીમારીઓ: કિડનીની કાર્યક્ષમતામાં ઘટાડો થવાથી મેગ્નેશિયમનું ઉત્સર્જન વધી શકે છે.
• હૃદયની નિષ્ફળતા (Heart failure): આ સ્થિતિમાં ડાયુરેટિક્સ દવાઓનો ઉપયોગ મેગ્નેશિયમના સ્તરને ઘટાડી શકે છે.
• દારૂનું વ્યસન (Alcoholism): આલ્કોહોલ મેગ્નેશિયમના શોષણને ઘટાડે છે અને તેના ઉત્સર્જનને વધારે છે. ઉપરાંત, આલ્કોહોલિકોમાં ઘણીવાર કુપોષણ જોવા મળે છે.

દવાઓ લેતા લોકો:

• ડાયુરેટિક્સ (Diuretics): આ દવાઓ શરીરમાંથી પાણી અને ક્ષારની સાથે મેગ્નેશિયમને પણ બહાર કાઢે છે.
• પ્રોટોન પંપ ઇન્હિબિટર્સ (PPIs): લાંબા સમય સુધી એસિડિટી માટે વપરાતી આ દવાઓ મેગ્નેશિયમના શોષણમાં દખલ કરી શકે છે.
• અમુક કેન્સરની સારવાર માટે વપરાતી દવાઓ (Chemotherapy drugs): કેટલીક કીમોથેરાપી દવાઓ મેગ્નેશિયમના સ્તરને ઘટાડી શકે છે.
• એન્ટિબાયોટિક્સ (Certain antibiotics): અમુક પ્રકારના એન્ટિબાયોટિક્સ પણ મેગ્નેશિયમના શોષણને અસર કરી શકે છે.

જીવનશૈલી અને અન્ય પરિબળો:

• વૃદ્ધો: ઉંમર વધવાની સાથે આંતરડાની મેગ્નેશિયમ શોષવાની ક્ષમતા ઘટી શકે છે અને કિડની દ્વારા તેનું ઉત્સર્જન વધી શકે છે. તેઓ ઘણીવાર ઓછો ખોરાક લે છે અથવા એક જ પ્રકારનો ખોરાક લે છે.
• અપૂરતો આહાર લેતા લોકો: જે લોકો મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક (લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી, બદામ, બીજ, આખા અનાજ) પૂરતા પ્રમાણમાં નથી લેતા તેઓ જોખમમાં હોઈ શકે છે.
• અતિશય પ્રોસેસ્ડ ખોરાક લેતા લોકો: પ્રોસેસ્ડ ખોરાકમાં સામાન્ય રીતે પોષક તત્વો ઓછા હોય છે.
• અતિશય પરસેવો કરતા લોકો: ભારે કસરત કરનારા અથવા ગરમ વાતાવરણમાં કામ કરનારા લોકો પરસેવા દ્વારા વધુ મેગ્નેશિયમ ગુમાવી શકે છે.
• લાંબા સમય સુધી તણાવમાં રહેતા લોકો: તણાવ શરીરને વધુ મેગ્નેશિયમનો ઉપયોગ કરવા પ્રેરે છે.

જો તમે આમાંથી કોઈપણ જૂથમાં આવતા હોવ અથવા તમને મેગ્નેશિયમની ઉણપના લક્ષણો જણાય તો તમારા ડૉક્ટર સાથે વાત કરવી મહત્વપૂર્ણ છે. તેઓ યોગ્ય નિદાન અને સારવાર અંગે સલાહ આપી શકશે.

મેગ્નેશિયમ ની ઉણપનું નિદાન

Magnesium ની ઉણપનું નિદાન નીચેની રીતે કરી શકાય છે:

• શારીરિક તપાસ અને તબીબી ઇતિહાસ: ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો વિશે પૂછશે અને તમારો તબીબી ઇતિહાસ જાણશે. મેગ્નેશિયમની ઉણપ સાથે સંકળાયેલી પરિસ્થિતિઓ, જેમ કે ડાયાબિટીસ, ક્રોહન રોગ, આલ્કોહોલિઝમ અથવા અમુક દવાઓનો ઉપયોગ વિશે તેઓ ખાસ પૂછી શકે છે.
• લોહીની તપાસ (Blood Test): લોહીમાં મેગ્નેશિયમનું સ્તર માપવા માટે આ સૌથી સામાન્ય તપાસ છે. સામાન્ય મેગ્નેશિયમનું સ્તર સામાન્ય રીતે 1.7 થી 2.2 mg/dL (0.85 થી 1.10 mmol/L) હોય છે. જો કે, લોહીમાં મેગ્નેશિયમનું સ્તર શરીરમાં મેગ્નેશિયમની કુલ માત્રાનું ચોક્કસ પ્રતિબિંબ ન હોઈ શકે, કારણ કે મોટાભાગનું મેગ્નેશિયમ હાડકાં અને કોષોમાં સંગ્રહિત હોય છે.
• પેશાબની તપાસ (Urine Magnesium Test): અમુક કિસ્સાઓમાં, ડૉક્ટર તમારા પેશાબમાં મેગ્નેશિયમનું સ્તર માપવા માટે 24-કલાકનો પેશાબ સંગ્રહ તપાસ પણ કરાવી શકે છે. આ તપાસ શરીરમાંથી કેટલું મેગ્નેશિયમ નીકળી રહ્યું છે તે જાણવામાં મદદ કરી શકે છે.
• લાક્ષણિકતાઓ અને લક્ષણોનું મૂલ્યાંકન: મેગ્નેશિયમની ઉણપના ઘણાં લક્ષણો હોઈ શકે છે, જેમાં સ્નાયુઓમાં ખેંચાણ, નબળાઈ, થાક, ચીડિયાપણું, અનિયમિત ધબકારા અને આંચકીઓનો સમાવેશ થાય છે. ડૉક્ટર આ લક્ષણોનું મૂલ્યાંકન કરીને નિદાનમાં મદદ મેળવી શકે છે.
• અન્ય ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સની તપાસ: મેગ્નેશિયમની ઉણપ ઘણીવાર અન્ય ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ, જેમ કે કેલ્શિયમ અને પોટેશિયમના નીચા સ્તર સાથે સંકળાયેલી હોય છે. તેથી, ડૉક્ટર આ ખનિજોના સ્તરને તપાસવા માટે પણ લોહીની તપાસ કરાવી શકે છે.
• RBC મેગ્નેશિયમ ટેસ્ટ (Red Blood Cell Magnesium Test): કેટલીકવાર, લાલ રક્તકણોમાં મેગ્નેશિયમનું સ્તર માપવા માટે આ તપાસ કરવામાં આવે છે, જે શરીરના મેગ્નેશિયમ સ્તરનું વધુ સચોટ ચિત્ર આપી શકે છે. જો કે, આ તપાસ સામાન્ય રીતે ઉપલબ્ધ હોતી નથી.
• જો તમને મેગ્નેશિયમની ઉણપના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે, જેથી યોગ્ય નિદાન અને સારવાર થઈ શકે.

મેગ્નેશિયમ ની ઉણપ ની સારવાર

Magnesium ની ઉણપની સારવાર તેની તીવ્રતા અને કારણ પર આધાર રાખે છે:

હળવી ઉણપ:

• આહારમાં ફેરફાર: મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક લેવાની ભલામણ કરવામાં આવે છે. આમાં લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી (જેમ કે પાલક), બદામ, બીજ (જેમ કે કોળાના બીજ અને ચિયા બીજ), કઠોળ, આખા અનાજ અને ડાર્ક ચોકલેટનો સમાવેશ થાય છે.
• મૌખિક મેગ્નેશિયમ સપ્લિમેન્ટ્સ: ડૉક્ટર તમને મેગ્નેશિયમની ગોળીઓ અથવા કેપ્સ્યુલ્સ લેવાની સલાહ આપી શકે છે. મેગ્નેશિયમ સાઇટ્રેટ, મેગ્નેશિયમ ગ્લાયસીનેટ અને મેગ્નેશિયમ લેક્ટેટ જેવા સ્વરૂપો શરીર દ્વારા વધુ સારી રીતે શોષાય છે. ડોઝ તમારી ઉણપની તીવ્રતા પર આધાર રાખે છે.

ગંભીર ઉણપ:

• નસ દ્વારા મેગ્નેશિયમ (IV Magnesium): જો ઉણપ ખૂબ જ ગંભીર હોય અથવા તમને ગળી જવામાં તકલીફ હોય અથવા તમારું શરીર મૌખિક સપ્લિમેન્ટ્સને યોગ્ય રીતે શોષી ન શકે, તો ડૉક્ટર હોસ્પિટલમાં દાખલ કરીને નસ દ્વારા મેગ્નેશિયમ આપી શકે છે. આ સારવાર ઝડપથી મેગ્નેશિયમનું સ્તર વધારવામાં મદદ કરે છે.

ઉણપનું કારણ બને તેવી પરિસ્થિતિઓની સારવાર:

• જો મેગ્નેશિયમની ઉણપ કોઈ અન્ય તબીબી સ્થિતિ (જેમ કે ડાયાબિટીસ, ક્રોહન રોગ) અથવા દવાઓના ઉપયોગને કારણે હોય, તો તે મૂળ કારણની સારવાર કરવી પણ મહત્વપૂર્ણ છે. ડૉક્ટર તમારી દવાઓમાં ફેરફાર કરવાની અથવા અંતર્ગત સ્થિતિને નિયંત્રિત કરવાની સલાહ આપી શકે છે.

અન્ય બાબતો:

• જો તમને પોટેશિયમ અથવા કેલ્શિયમનું સ્તર પણ ઓછું હોય, તો ડૉક્ટર તેને પણ ઠીક કરવા માટે સારવાર આપશે, કારણ કે આ ખનિજો એકબીજા સાથે સંકળાયેલા હોય છે.
• ડૉક્ટર તમારી પ્રગતિનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે નિયમિતપણે લોહીની તપાસ કરી શકે છે.

મહત્વપૂર્ણ નોંધ: મેગ્નેશિયમ સપ્લિમેન્ટ્સ લેતા પહેલા હંમેશા ડૉક્ટરની સલાહ લો, કારણ કે અમુક પરિસ્થિતિઓમાં તે હાનિકારક હોઈ શકે છે અથવા અન્ય દવાઓ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરી શકે છે. ડૉક્ટર તમારી જરૂરિયાતો અનુસાર યોગ્ય ડોઝ અને સ્વરૂપની ભલામણ કરશે.

મેગ્નેશિયમ ની ઉણપમાં શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

મેગ્નેશિયમની ઉણપ હોય ત્યારે શું ખાવું અને શું ન ખાવું તે અંગે અહીં માહિતી આપવામાં આવી છે:

શું ખાવું:

મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક લેવો ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. કેટલાક સારા સ્ત્રોતોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી: પાલક, મેથી, સરસવ, કેળ વગેરે.
• બદામ અને બીજ: બદામ, કાજુ, મગફળી, કોળાના બીજ, ચિયા બીજ, સૂર્યમુખીના બીજ.
• કઠોળ: કાળા કઠોળ, રાજમા, ચણા, સોયાબીન.
• આખા અનાજ: ઓટ્સ, ક્વિનોઆ, બ્રાઉન રાઇસ.
• ડાર્ક ચોકલેટ: (ઓછામાં ઓછું 70% કોકો).
• એવોકાડો.
• કેળા.
• દહીં.
• ટોફુ.
• ચરબીયુક્ત માછલી: સૅલ્મોન, મેકરેલ.

શું ન ખાવું (અથવા ઓછું ખાવું):

કેટલાક ખોરાક અને પીણાં શરીરમાં મેગ્નેશિયમના શોષણમાં દખલ કરી શકે છે અથવા તેના ઉત્સર્જનને વધારી શકે છે:

• વધુ પડતું કેફીન: ચા, કોફી અને અમુક સોડામાં કેફીન હોય છે, જે પેશાબ દ્વારા મેગ્નેશિયમના ઉત્સર્જનને વધારી શકે છે.
• વધુ પડતું આલ્કોહોલ: આલ્કોહોલ પણ મેગ્નેશિયમના ઉત્સર્જનમાં વધારો કરે છે અને તેના શોષણને ઘટાડી શકે છે.
• વધુ પડતું પ્રોસેસ્ડ ફૂડ: આ ખોરાકમાં ઘણીવાર પોષક તત્વો ઓછા હોય છે અને તેમાં એવા તત્વો હોઈ શકે છે જે મેગ્નેશિયમના શોષણમાં દખલ કરે છે.
• વધુ પડતું કેલ્શિયમ સપ્લિમેન્ટ: જ્યારે કેલ્શિયમ હાડકાં માટે મહત્વપૂર્ણ છે, ત્યારે તેનું વધુ પડતું સેવન મેગ્નેશિયમના શોષણમાં દખલ કરી શકે છે. જો તમે કેલ્શિયમ સપ્લિમેન્ટ લેતા હોવ તો તમારા ડૉક્ટરને મેગ્નેશિયમના સેવન વિશે પૂછો.
• ફાઇટેટ્સ ધરાવતો ખોરાક વધુ માત્રામાં: કઠોળ, બીજ અને આખા અનાજમાં ફાઇટેટ્સ હોય છે, જે ખનિજોના શોષણને અવરોધી શકે છે. જો કે, આ ખોરાક મેગ્નેશિયમના સારા સ્ત્રોત પણ છે, તેથી તેને સંપૂર્ણપણે ટાળવાને બદલે તેનું મધ્યમ માત્રામાં સેવન કરવું અને તેને રાંધવા અથવા પલાળવાથી ફાઇટેટ્સનું પ્રમાણ ઘટાડી શકાય છે.
• ખાંડયુક્ત ખોરાક અને પીણાં: આ ખોરાક શરીરમાં ઇન્સ્યુલિનના સ્તરમાં વધારો કરી શકે છે, જે મેગ્નેશિયમના ઉત્સર્જનમાં વધારો કરી શકે છે.

યાદ રાખો કે આ માત્ર સામાન્ય માર્ગદર્શિકા છે. તમારી વ્યક્તિગત જરૂરિયાતો અને તબીબી ઇતિહાસના આધારે તમારા ડૉક્ટર અથવા આહાર નિષ્ણાત તમને વધુ ચોક્કસ સલાહ આપી શકે છે.

મેગ્નેશિયમ ની ઉણપ માટે ઘરેલું ઉપચાર

હું તબીબી વ્યાવસાયિક નથી, તેથી હું કોઈ તબીબી સલાહ આપી શકતો નથી. જો તમને મેગ્નેશિયમની ઉણપની ચિંતા હોય, તો તમારે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ. તેઓ તમારી સ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરી શકશે અને તમારા માટે શ્રેષ્ઠ સારવાર યોજના નક્કી કરી શકશે.

જો કે, મેગ્નેશિયમની ઉણપ માટે કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર છે જે તમે અજમાવી શકો છો:

• મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક લો: તમારા આહારમાં મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાકનો સમાવેશ કરવો મહત્વપૂર્ણ છે. કેટલાક સારા સ્ત્રોતોમાં પાંદડાવાળા લીલા શાકભાજી (જેમ કે પાલક અને કાલે), બદામ, બીજ, કઠોળ અને આખા અનાજનો સમાવેશ થાય છે.
• એપ્સમ મીઠાના સ્નાન: એપ્સમ મીઠું મેગ્નેશિયમ સલ્ફેટ છે, જે ત્વચા દ્વારા શોષી શકાય છે. ગરમ પાણીમાં એપ્સમ મીઠું ઉમેરીને 15-20 મિનિટ સુધી સ્નાન કરવાથી મેગ્નેશિયમનું સ્તર વધારવામાં મદદ મળી શકે છે.
• મેગ્નેશિયમ તેલનો ઉપયોગ: મેગ્નેશિયમ તેલ ત્વચા પર સીધું લગાવી શકાય છે અને તે પણ શોષાઈ શકે છે.
• તણાવ ઓછો કરો: તણાવ તમારા શરીરના મેગ્નેશિયમના સ્તરને ઘટાડી શકે છે. યોગા, ધ્યાન અથવા અન્ય આરામની તકનીકો દ્વારા તણાવનું સંચાલન કરવાથી મેગ્નેશિયમના સ્તરને જાળવવામાં મદદ મળી શકે છે.
• પૂરતું પાણી પીવો: ડિહાઇડ્રેશન પણ મેગ્નેશિયમના સ્તરને અસર કરી શકે છે. દિવસભર પૂરતું પાણી પીવું મહત્વપૂર્ણ છે.
• દારૂ અને કેફીનનું સેવન મર્યાદિત કરો: આ પદાર્થો શરીરમાંથી મેગ્નેશિયમનું વિસર્જન વધારી શકે છે.

યાદ રાખો કે આ ફક્ત ઘરેલું ઉપચાર છે અને તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી. જો તમારી પાસે મેગ્નેશિયમની ઉણપના ગંભીર લક્ષણો હોય, તો તાત્કાલિક તબીબી સહાય મેળવો.

મેગ્નેશિયમ ની ઉણપને કેવી રીતે અટકાવવું?

મારા શરીરમાં મેગ્નેશિયમનું પૂરતું પ્રમાણ જળવાઈ રહે તે માટે તમે નીચે મુજબના પગલાં લઈ શકો છો:

• મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક લો: તમારા રોજિંદા આહારમાં મેગ્નેશિયમથી સમૃદ્ધ ખોરાકનો સમાવેશ કરો. કેટલાક ઉત્તમ સ્ત્રોતોમાં પાંદડાવાળા લીલા શાકભાજી (પાલક, મેથી, સરસવનું શાક), બદામ, બીજ (ખાસ કરીને કોળાના બીજ અને ચિયા બીજ), કઠોળ (દાળ, કઠોળ, ચણા), અને આખા અનાજનો સમાવેશ થાય છે.
• સંતુલિત આહાર લો: માત્ર મેગ્નેશિયમ જ નહીં, પરંતુ એકંદરે સંતુલિત અને પોષક તત્વોથી ભરપૂર આહાર લેવો મહત્વપૂર્ણ છે. આ અન્ય ખનિજો અને વિટામિન્સના યોગ્ય શોષણમાં મદદ કરે છે, જે મેગ્નેશિયમના ઉપયોગને પણ અસર કરે છે.
• પૂરતું પાણી પીવો: ડિહાઇડ્રેશન તમારા શરીરના ખનિજ સંતુલનને બગાડી શકે છે, જેમાં મેગ્નેશિયમનું સ્તર પણ સામેલ છે. દિવસભર પૂરતું પાણી પીવાથી આને રોકી શકાય છે.
• દારૂ અને કેફીનનું સેવન મર્યાદિત કરો: આ પદાર્થો શરીરમાંથી મેગ્નેશિયમનું ઉત્સર્જન વધારી શકે છે, જેનાથી ઉણપ થવાનું જોખમ વધી જાય છે.
• તણાવનું વ્યવસ્થાપન કરો: લાંબા સમય સુધી રહેતો તણાવ શરીરના મેગ્નેશિયમના સ્તરને ઘટાડી શકે છે. યોગા, ધ્યાન, શ્વાસ લેવાની કસરતો અથવા અન્ય તણાવ ઘટાડવાની તકનીકોનો ઉપયોગ કરો.
• કેટલાક ખાદ્ય પદાર્થોનું સેવન મર્યાદિત કરો: વધુ પડતા ફાયટીક એસિડ (આખા અનાજ, કઠોળ અને બદામમાં જોવા મળે છે) અને ઓક્સાલેટ (પાલક, સોયાબીન અને ચોકલેટમાં જોવા મળે છે) મેગ્નેશિયમના શોષણમાં દખલ કરી શકે છે. જો કે, સામાન્ય માત્રામાં આ ખોરાક સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે, પરંતુ તેનું વધુ પડતું સેવન ટાળવું જોઈએ.
• વિટામિન ડી નું પૂરતું પ્રમાણ જાળવો: વિટામિન ડી મેગ્નેશિયમના આંતરડામાં શોષણને પ્રોત્સાહન આપે છે. સૂર્યપ્રકાશના સંપર્કમાં રહો અથવા જો જરૂરી હોય તો ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ વિટામિન ડી સપ્લીમેન્ટ લો.
• અમુક દવાઓથી સાવચેત રહો: અમુક દવાઓ, જેમ કે મૂત્રવર્ધક દવાઓ (diuretics), પ્રોટોન પંપ ઇન્હિબિટર (PPIs) અને અમુક એન્ટિબાયોટિક્સ, શરીરમાં મેગ્નેશિયમનું સ્તર ઘટાડી શકે છે. જો તમે આ દવાઓ લઈ રહ્યા છો, તો તમારા ડૉક્ટર સાથે મેગ્નેશિયમના સ્તર પર તેની અસર વિશે વાત કરો.
• આંતરડાના સ્વાસ્થ્યનું ધ્યાન રાખો: મેગ્નેશિયમ મુખ્યત્વે નાના આંતરડામાં શોષાય છે. ક્રોહન રોગ અથવા સેલિયાક રોગ જેવી આંતરડાની સમસ્યાઓ મેગ્નેશિયમના શોષણને અવરોધી શકે છે. તમારા આંતરડાના સ્વાસ્થ્યને જાળવવા માટે પ્રોબાયોટિક્સ અને ફાઇબરથી ભરપૂર ખોરાક લો.

યાદ રાખો કે આ માત્ર નિવારક પગલાં છે. જો તમને મેગ્નેશિયમની ઉણપના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે.

સારાંશ

મેગ્નેશિયમની ઉણપથી બચવા માટે, મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક લો, સંતુલિત આહાર લો, પૂરતું પાણી પીવો, દારૂ અને કેફીનનું સેવન ઓછું કરો, તણાવનું વ્યવસ્થાપન કરો અને અમુક ખોરાકનું વધુ પડતું સેવન ટાળો. વિટામિન ડીનું પૂરતું પ્રમાણ જાળવો અને અમુક દવાઓ વિશે સાવચેત રહો. આંતરડાના સ્વાસ્થ્યનું પણ ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે. જો તમને ઉણપના લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લો.