પેનિક ડિસઓર્ડર

પેનિક ડિસઓર્ડર શું છે?

પેનિક ડિસઓર્ડર એક પ્રકારનો ગભરાટનો વિકાર છે. આમાં અચાનક ભયની તીવ્ર લાગણી થાય છે, જે થોડી મિનિટો સુધી રહે છે. આ દરમિયાન વ્યક્તિને શ્વાસ લેવામાં તકલીફ, છાતીમાં દુખાવો, ધબકારા વધી જવા, પરસેવો થવો, ધ્રુજારી થવી અને ચક્કર આવવા જેવા શારીરિક લક્ષણોનો અનુભવ થાય છે.

પેનિક ડિસઓર્ડર ધરાવતા લોકો વારંવાર આવા હુમલાઓનો અનુભવ કરે છે અને તેમને ફરીથી હુમલો થવાનો સતત ડર રહે છે. આ ડરના કારણે તેઓ અમુક સ્થળો અથવા પરિસ્થિતિઓને ટાળવાનું શરૂ કરી શકે છે, જ્યાં તેમને અગાઉ હુમલો થયો હતો.

પેનિક ડિસઓર્ડરનું ચોક્કસ કારણ અજ્ઞાત છે, પરંતુ એવું માનવામાં આવે છે કે જનીન, મગજની રસાયણશાસ્ત્ર અને પર્યાવરણીય પરિબળો તેની ભૂમિકા ભજવી શકે છે. તણાવપૂર્ણ જીવનની ઘટનાઓ પણ પેનિક ડિસઓર્ડરને ઉત્તેજિત કરી શકે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડરની સારવારમાં દવાઓ અને ઉપચારનો સમાવેશ થાય છે. દવાઓ લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરી શકે છે, જ્યારે જ્ઞાનાત્મક વર્તણૂકીય ઉપચાર (CBT) જેવા ઉપચારો વ્યક્તિને તેમના ડર અને ચિંતાનો સામનો કરવામાં અને હુમલાઓનું સંચાલન કરવામાં મદદ કરે છે.

જો તમને અથવા તમારા કોઈ પ્રિયજનને પેનિક ડિસઓર્ડરના લક્ષણોનો અનુભવ થતો હોય, તો માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિકની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે. યોગ્ય સારવારથી પેનિક ડિસઓર્ડરને અસરકારક રીતે સંચાલિત કરી શકાય છે અને જીવનની ગુણવત્તામાં સુધારો કરી શકાય છે.

પેનિક ડિસઓર્ડર નાં કારણો શું છે?

પેનિક ડિસઓર્ડરનાં ચોક્કસ કારણો સંપૂર્ણપણે જાણી શકાયા નથી, પરંતુ સંશોધન સૂચવે છે કે નીચેના પરિબળોનું સંયોજન તેની ભૂમિકા ભજવી શકે છે:

1. જનીન (Genetics):

• પેનિક ડિસઓર્ડર ધરાવતા લોકોના નજીકના સંબંધીઓમાં આ ડિસઓર્ડર થવાની શક્યતા વધુ હોય છે. આ સૂચવે છે કે જનીનો વલણ નક્કી કરવામાં ભૂમિકા ભજવી શકે છે. જો કે, કોઈ એક ચોક્કસ જનીન આ ડિસઓર્ડર માટે જવાબદાર નથી, પરંતુ ઘણા જનીનોનું સંયોજન જોખમ વધારી શકે છે.

2. મગજની રસાયણશાસ્ત્ર (Brain Chemistry):

• મગજમાં અમુક રાસાયણિક સંદેશવાહકો (ન્યુરોટ્રાન્સમીટર્સ) જેવા કે સેરોટોનિન, નોરેપિનેફ્રાઇન અને ગામા-એમિનોબ્યુટીરિક એસિડ (GABA)ના અસંતુલનને પેનિક ડિસઓર્ડર સાથે જોડવામાં આવે છે. આ રસાયણો મૂડ અને ચિંતાને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરે છે.

3. પર્યાવરણીય પરિબળો (Environmental Factors):

• જીવનમાં તણાવપૂર્ણ અથવા આઘાતજનક ઘટનાઓ, જેમ કે કોઈ પ્રિય વ્યક્તિનું મૃત્યુ, છૂટાછેડા, નોકરી ગુમાવવી, શારીરિક અથવા જાતીય દુર્વ્યવહારનો ઇતિહાસ, પેનિક ડિસઓર્ડરના વિકાસમાં ફાળો આપી શકે છે અથવા તેને ઉત્તેજિત કરી શકે છે.
• બાળપણના નકારાત્મક અનુભવો પણ પાછળથી પેનિક ડિસઓર્ડરનું જોખમ વધારી શકે છે.

4. મગજ અને નર્વસ સિસ્ટમની અસામાન્ય કાર્યગીરી (Abnormal Function in the Brain and Nervous System):

• મગજનો અમુક ભાગ, ખાસ કરીને એમીગડાલા (જે ભય અને લાગણીઓની પ્રક્રિયા કરે છે) પેનિક ડિસઓર્ડરમાં અતિસક્રિય હોઈ શકે છે. શરીરની “ફાઇટ-ઓર-ફ્લાઇટ” પ્રતિક્રિયા અયોગ્ય રીતે સક્રિય થઈ શકે છે, જેના કારણે પેનિક એટેક આવે છે.

5. અન્ય પરિબળો:

• લાંબા સમય સુધી ચાલતો તણાવ.
• અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ.
• ધૂમ્રપાન, વધુ પડતી કેફીન અથવા આલ્કોહોલનું સેવન.

એ નોંધવું અગત્યનું છે કે આ પરિબળોમાંથી એક અથવા વધુનું સંયોજન દરેક વ્યક્તિમાં પેનિક ડિસઓર્ડરના વિકાસમાં અલગ ભૂમિકા ભજવી શકે છે. દરેક વ્યક્તિ માટે ચોક્કસ કારણો અલગ અલગ હોઈ શકે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડર નાં ચિહ્નો અને લક્ષણો શું છે?

પેનિક ડિસઓર્ડરનાં મુખ્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો પેનિક એટેકના સ્વરૂપમાં જોવા મળે છે. આ એટેક અચાનક શરૂ થાય છે અને થોડી મિનિટોમાં તેની તીવ્રતા ચરમસીમાએ પહોંચે છે. પેનિક એટેક દરમિયાન વ્યક્તિ નીચેનામાંથી કેટલાક અથવા બધા લક્ષણોનો અનુભવ કરી શકે છે:

શારીરિક લક્ષણો:

• હૃદયના ધબકારા વધી જવા અથવા તેજ થવા (Palpitations, pounding heart, or accelerating heart rate)
• પરસેવો થવો (Sweating)
• ધ્રુજારી થવી અથવા કંપારી આવવી (Trembling or shaking)
• શ્વાસ લેવામાં તકલીફ થવી અથવા ગૂંગળામણની લાગણી થવી (Sensations of shortness of breath or smothering)
• ગળામાં કંઈક ભરાઈ ગયું હોય તેવી લાગણી થવી (Feelings of choking)
• છાતીમાં દુખાવો અથવા અસ્વસ્થતા થવી (Chest pain or discomfort)
• ઉબકા આવવા અથવા પેટમાં ગડબડ થવી (Nausea or abdominal distress)
• ચક્કર આવવા, અસ્થિરતા લાગવી, હલકી લાગણી થવી અથવા બેહોશ થઈ જવું (Feeling dizzy, unsteady, light-headed, or faint)
• ઠંડી લાગવી અથવા ગરમી લાગવી (Chills or heat sensations)
• શરીરમાં ખાલી ચડવી અથવા કળતર થવી (Paresthesias – numbness or tingling sensations)

માનસિક લક્ષણો:

• વાસ્તવિકતાથી અલગ થવાની લાગણી (Derealization – a feeling of unreality)
• પોતાનાથી અલગ થવાની લાગણી (Depersonalization – being detached from oneself)
• નિયંત્રણ ગુમાવવાનો અથવા પાગલ થઈ જવાનો ડર (Fear of losing control or going crazy)
• મૃત્યુનો ડર (Fear of dying)

પેનિક એટેક સામાન્ય રીતે થોડી મિનિટો સુધી ચાલે છે, પરંતુ તેના પછી વ્યક્તિ થાક અને નબળાઈ અનુભવી શકે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડર ધરાવતા લોકોમાં પેનિક એટેક ઉપરાંત નીચેના ચિહ્નો અને લક્ષણો પણ જોવા મળી શકે છે:

• ફરીથી પેનિક એટેક આવવાનો સતત ડર અને ચિંતા (Persistent worry about having additional attacks)
• પેનિક એટેકના સંભવિત પરિણામો વિશે ચિંતા કરવી, જેમ કે નિયંત્રણ ગુમાવવું, હાર્ટ એટેક આવવો અથવા પાગલ થઈ જવું (Worry about the implications of the attacks or their consequences)
• પેનિક એટેકને ટાળવા માટે વર્તનમાં ફેરફાર કરવો, જેમ કે અમુક સ્થળો અથવા પરિસ્થિતિઓને ટાળવી જ્યાં અગાઉ એટેક આવ્યો હોય (A significant maladaptive change in behavior related to the attacks)

જો તમને આમાંના કેટલાક લક્ષણોનો વારંવાર અનુભવ થતો હોય, તો માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિકની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે. તેઓ યોગ્ય નિદાન કરી શકશે અને સારવાર યોજના બનાવી શકશે.

પેનિક ડિસઓર્ડર નું જોખમ કોને વધારે છે?

પેનિક ડિસઓર્ડર કોઈને પણ થઈ શકે છે, પરંતુ અમુક પરિબળો વ્યક્તિમાં તેનું જોખમ વધારે છે. આ પરિબળોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• પેનિક ડિસઓર્ડરનો કૌટુંબિક ઇતિહાસ: જો તમારા નજીકના સંબંધીઓ (માતા-પિતા, ભાઈ-બહેન) ને પેનિક ડિસઓર્ડર હોય, તો તમને પણ તે થવાની શક્યતા વધુ છે. આ સૂચવે છે કે જનીનો ભૂમિકા ભજવી શકે છે.
• મોટા તણાવપૂર્ણ જીવનના અનુભવો: ગંભીર તણાવ અથવા આઘાતજનક ઘટનાઓ, જેમ કે કોઈ પ્રિય વ્યક્તિનું મૃત્યુ, છૂટાછેડા, નોકરી ગુમાવવી, શારીરિક અથવા જાતીય દુર્વ્યવહારનો ઇતિહાસ, પેનિક ડિસઓર્ડરનું જોખમ વધારી શકે છે.
• મહત્વપૂર્ણ જીવન પરિવર્તન: મોટા જીવન પરિવર્તન, જેમ કે લગ્ન, બાળકનો જન્મ, નવી નોકરી શરૂ કરવી અથવા સ્થળાંતર કરવું, કેટલાક લોકો માટે તણાવપૂર્ણ હોઈ શકે છે અને પેનિક ડિસઓર્ડરને ઉત્તેજિત કરી શકે છે.
• ચિંતાના અન્ય વિકારો: જે લોકોમાં પહેલેથી જ સામાન્ય ગભરાટનો વિકાર, સામાજિક ગભરાટનો વિકાર અથવા વિચ્છેદક ચિંતાનો વિકાર હોય તેઓમાં પેનિક ડિસઓર્ડર થવાનું જોખમ વધારે હોય છે.
• અમુક શારીરિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ: અમુક તબીબી પરિસ્થિતિઓ, જેમ કે હાઇપરથાઇરોઇડિઝમ, હૃદયની સમસ્યાઓ અથવા ક્રોનિક પીડા, પેનિક એટેકના લક્ષણોનું અનુકરણ કરી શકે છે અને પેનિક ડિસઓર્ડરના વિકાસમાં ફાળો આપી શકે છે.
• ધૂમ્રપાન અને વધુ પડતી કેફીનનું સેવન: સંશોધન સૂચવે છે કે ધૂમ્રપાન અને વધુ પડતી કેફીનનું સેવન પેનિક ડિસઓર્ડરનું જોખમ વધારી શકે છે.
• બાળપણના નકારાત્મક અનુભવો: બાળપણમાં દુર્વ્યવહાર, ઉપેક્ષા અથવા અન્ય તણાવપૂર્ણ અનુભવો પેનિક ડિસઓર્ડરનું જોખમ વધારી શકે છે.
• સ્ત્રી લિંગ: પુરુષોની સરખામણીમાં સ્ત્રીઓમાં પેનિક ડિસઓર્ડર થવાની શક્યતા બમણી હોય છે. આ માટે હોર્મોનલ ફેરફારો ભૂમિકા ભજવી શકે છે.

જો તમે આમાંથી કોઈપણ જોખમી પરિબળો ધરાવતા હોવ અને પેનિક એટેકના લક્ષણોનો અનુભવ કરી રહ્યા હોવ, તો વ્યાવસાયિક મદદ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે. વહેલું નિદાન અને સારવાર પેનિક ડિસઓર્ડરને અસરકારક રીતે સંચાલિત કરવામાં મદદ કરી શકે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડર સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

પેનિક ડિસઓર્ડર ઘણીવાર અન્ય માનસિક અને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ સાથે સંકળાયેલો જોવા મળે છે. આમાંના કેટલાક મુખ્ય રોગો નીચે મુજબ છે:

અન્ય માનસિક વિકારો (Other Psychiatric Disorders):

• ચિંતાના અન્ય વિકારો (Other Anxiety Disorders): પેનિક ડિસઓર્ડર ધરાવતા લોકોમાં સામાન્ય ગભરાટનો વિકાર (Generalized Anxiety Disorder – GAD), સામાજિક ગભરાટનો વિકાર (Social Anxiety Disorder), ચોક્કસ ભીતિઓ (Specific Phobias) અને એગોરાફોબિયા (Agoraphobia – ખુલ્લી જગ્યાઓ અથવા ભીડથી ડર લાગવો) સામાન્ય રીતે જોવા મળે છે.
• ડિપ્રેશન અને અન્ય મૂડ ડિસઓર્ડર (Depression and Other Mood Disorders): પેનિક ડિસઓર્ડર અને ડિપ્રેશન એકસાથે થવાની શક્યતા ઘણી વધારે હોય છે. બાયપોલર ડિસઓર્ડર પણ કેટલાક કિસ્સાઓમાં સંકળાયેલો હોઈ શકે છે.
• ઓબ્સેસિવ-કમ્પલ્સિવ ડિસઓર્ડર (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD): કેટલાક અભ્યાસો પેનિક ડિસઓર્ડર અને ઓસીડી વચ્ચે પણ જોડાણ સૂચવે છે.
• પોસ્ટ-ટ્રોમેટિક સ્ટ્રેસ ડિસઓર્ડર (Post-Traumatic Stress Disorder – PTSD): આઘાતજનક ઘટનાઓનો અનુભવ કરનાર વ્યક્તિઓમાં પેનિક ડિસઓર્ડર અને પીટીએસડી બંનેનું જોખમ વધી શકે છે.
• સબસ્ટન્સ યુઝ ડિસઓર્ડર (Substance Use Disorder): ઘણા લોકો પેનિક એટેકના લક્ષણોને દૂર કરવા માટે આલ્કોહોલ અથવા અન્ય ડ્રગ્સનો ઉપયોગ કરવાનું શરૂ કરે છે, જેના કારણે સબસ્ટન્સ યુઝ ડિસઓર્ડર થવાનું જોખમ વધી જાય છે. બીજી તરફ, અમુક પદાર્થોનો ઉપયોગ પોતે જ પેનિક એટેકને ઉત્તેજિત કરી શકે છે.

શારીરિક રોગો (Physical Illnesses):

પેનિક એટેકના ઘણા શારીરિક લક્ષણો હોવાથી, પેનિક ડિસઓર્ડર ધરાવતા લોકો વારંવાર એવું માની શકે છે કે તેમને કોઈ ગંભીર શારીરિક સમસ્યા છે. કેટલાક શારીરિક રોગો જે પેનિક ડિસઓર્ડર સાથે સંકળાયેલા હોઈ શકે છે તેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• હૃદયની સમસ્યાઓ (Heart Problems): અનિયમિત ધબકારા (Arrhythmias) અને છાતીમાં દુખાવો પેનિક એટેક અને હૃદયની સમસ્યાઓ બંનેના લક્ષણો હોઈ શકે છે.
• હાઇપરથાઇરોઇડિઝમ (Hyperthyroidism): આ સ્થિતિમાં થાઇરોઇડ ગ્રંથિ વધુ પડતા હોર્મોન્સ ઉત્પન્ન કરે છે, જેના કારણે ચિંતા, ધબકારા વધવા અને અન્ય લક્ષણો પેદા થઈ શકે છે જે પેનિક એટેક જેવા લાગે છે.
• અસ્થમા અને ક્રોનિક ઓબ્સ્ટ્રક્ટિવ પલ્મોનરી ડિસીઝ (COPD): શ્વાસ લેવામાં તકલીફ પેનિક એટેકનું સામાન્ય લક્ષણ છે અને આ શ્વસન સંબંધી રોગોમાં પણ જોવા મળે છે.
• ઇરિટેબલ બોવેલ સિન્ડ્રોમ (Irritable Bowel Syndrome – IBS): પેટમાં ગડબડ અને અસ્વસ્થતા પેનિક એટેક અને આઇબીએસ બંનેમાં જોવા મળી શકે છે.
• માઇટ્રલ વાલ્વ પ્રોલેપ્સ (Mitral Valve Prolapse): આ હૃદયની સ્થિતિ કેટલાક લોકોમાં પેનિક એટેક જેવા લક્ષણો પેદા કરી શકે છે.

એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે પેનિક એટેકના લક્ષણો ઘણા અન્ય શારીરિક રોગો જેવા હોઈ શકે છે, તેથી જો તમને આવા લક્ષણોનો અનુભવ થતો હોય તો તબીબી મૂલ્યાંકન કરાવવું મહત્વપૂર્ણ છે જેથી કોઈ ગંભીર શારીરિક કારણને નકારી શકાય. જો શારીરિક કારણ ન મળે, તો માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિક પેનિક ડિસઓર્ડરનું નિદાન અને સારવાર કરી શકે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડર નું નિદાન

પેનિક ડિસઓર્ડરનું નિદાન સામાન્ય રીતે માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિકો દ્વારા કરવામાં આવે છે, જેમાં મનોચિકિત્સકો (Psychiatrists), મનોવૈજ્ઞાનિકો (Psychologists) અને માનસિક સ્વાસ્થ્ય સલાહકારો (Mental Health Counselors) નો સમાવેશ થાય છે. નિદાન પ્રક્રિયામાં સામાન્ય રીતે નીચેના પગલાંઓનો સમાવેશ થાય છે:

1. તબીબી ઇતિહાસ અને શારીરિક તપાસ (Medical History and Physical Examination):

• ડૉક્ટર તમારા સામાન્ય સ્વાસ્થ્ય વિશે પૂછશે અને અમુક શારીરિક તપાસ કરી શકે છે. આ એટલા માટે કરવામાં આવે છે જેથી એ જાણી શકાય કે તમારા લક્ષણો કોઈ શારીરિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાને કારણે તો નથી. કેટલીક તબીબી પરિસ્થિતિઓ, જેમ કે હાઇપરથાઇરોઇડિઝમ અથવા હૃદયની સમસ્યાઓ, પેનિક એટેક જેવા લક્ષણો પેદા કરી શકે છે.

2. માનસિક સ્વાસ્થ્ય મૂલ્યાંકન (Mental Health Evaluation):

• માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિક તમારા લક્ષણો, વિચારો, લાગણીઓ અને વર્તનો વિશે વિગતવાર પ્રશ્નો પૂછશે.
• તેઓ તમારા પેનિક એટેકની આવર્તન, તીવ્રતા અને ક્યારે શરૂ થયા તે વિશે જાણવા માંગશે.
• તમને એ પણ પૂછવામાં આવશે કે શું તમે ભવિષ્યમાં પેનિક એટેક આવવાની ચિંતા કરો છો અથવા એટેક ટાળવા માટે તમારા વર્તનમાં કોઈ ફેરફાર કર્યો છે કે કેમ.
• તેઓ તમારા ભૂતકાળના માનસિક સ્વાસ્થ્યના ઇતિહાસ અને તમારા પરિવારના માનસિક સ્વાસ્થ્યના ઇતિહાસ વિશે પણ પૂછી શકે છે.

3. ડાયગ્નોસ્ટિક માપદંડો (Diagnostic Criteria):

• માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિક પેનિક ડિસઓર્ડરનું નિદાન કરવા માટે માનસિક વિકારોના ડાયગ્નોસ્ટિક અને સ્ટેટિસ્ટિકલ મેન્યુઅલ (DSM-5) જેવા માપદંડોનો ઉપયોગ કરે છે. પેનિક ડિસઓર્ડરના નિદાન માટે, વ્યક્તિએ ચોક્કસ માપદંડોને પૂર્ણ કરવા આવશ્યક છે, જેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
  • વારંવાર અને અણધાર્યા પેનિક એટેક આવવા.
  • ઓછામાં ઓછો એક એટેક પછી એક મહિના અથવા વધુ સમય સુધી નીચેનામાંથી એક અથવા બંને બાબતોનો અનુભવ થવો:
    • વધુ એટેક આવવાની અથવા તેના પરિણામો (જેમ કે નિયંત્રણ ગુમાવવું, હાર્ટ એટેક આવવો અથવા પાગલ થઈ જવું) વિશે સતત ચિંતા કરવી.
    • એટેક સંબંધિત વર્તનમાં નોંધપાત્ર અને ગેરમાર્ગે દોરતું પરિવર્તન લાવવું (જેમ કે એવા સ્થળોને ટાળવા જ્યાં અગાઉ એટેક આવ્યો હોય).
  • પેનિક એટેક કોઈ પદાર્થના ઉપયોગ (જેમ કે દવાઓ અથવા આલ્કોહોલ) અથવા અન્ય તબીબી સ્થિતિના સીધા શારીરિક પરિણામોને કારણે ન હોવા જોઈએ.
  • અન્ય માનસિક વિકાર દ્વારા લક્ષણો વધુ સારી રીતે સમજાવી શકાય તેમ ન હોવા જોઈએ (જેમ કે સામાજિક ગભરાટના વિકારમાં સામાજિક પરિસ્થિતિઓના પ્રતિભાવમાં થતા પેનિક એટેક).

4. અન્ય વિકારોને બાકાત રાખવા (Ruling out other disorders):

• નિદાન કરતી વખતે, માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિક અન્ય ચિંતાના વિકારો, મૂડ ડિસઓર્ડર અને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓને બાકાત રાખશે જે સમાન લક્ષણોનું કારણ બની શકે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડરનું સચોટ નિદાન અને યોગ્ય સારવાર વ્યક્તિને તેના લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવામાં અને જીવનની ગુણવત્તા સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે. જો તમને અથવા તમારા કોઈ પરિચિતને પેનિક એટેકના લક્ષણોનો અનુભવ થતો હોય, તો વહેલી તકે માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિકની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

પેનિક ડિસઓર્ડર ની સારવાર

પેનિક ડિસઓર્ડરની સારવારમાં મુખ્યત્વે બે પ્રકારની પદ્ધતિઓનો ઉપયોગ થાય છે, જે ઘણીવાર એકસાથે આપવામાં આવે છે:

1. મનોચિકિત્સા (Psychotherapy):

• જ્ઞાનાત્મક વર્તણૂકીય ઉપચાર (Cognitive Behavioral Therapy – CBT): આ પેનિક ડિસઓર્ડર માટે સૌથી અસરકારક ઉપચારોમાંથી એક છે. CBT નીચેના બાબતો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે:
  • પેનિક એટેકને ઉત્તેજિત કરતા નકારાત્મક વિચારો અને માન્યતાઓને ઓળખવા અને પડકારવા: ઉપચારક તમને તમારા ભયજનક વિચારોને ઓળખવામાં અને તેમને વધુ વાસ્તવિક વિચારોથી બદલવામાં મદદ કરશે.
  • પેનિક એટેકના શારીરિક લક્ષણો વિશેની ગેરસમજોને સમજવી અને દૂર કરવી: ઘણા લોકો પેનિક એટેકના લક્ષણોને ગંભીર શારીરિક સમસ્યાઓ માની લે છે, જેનાથી ચિંતા વધુ વધે છે. CBT આ ગેરસમજોને દૂર કરવામાં મદદ કરે છે.
  • એક્સપોઝર થેરાપી (Exposure Therapy): આ તકનીકમાં તમને ધીમે ધીમે એવી પરિસ્થિતિઓ અથવા શારીરિક સંવેદનાઓનો સામનો કરાવવામાં આવે છે જે તમને ડરાવે છે અને પેનિક એટેકને ઉત્તેજિત કરે છે. નિયંત્રિત વાતાવરણમાં વારંવારના એક્સપોઝરથી તમે આ પરિસ્થિતિઓ અને સંવેદનાઓથી ઓછો ડરવા લાગો છો.
  • કોપિંગ સ્કીલ્સ શીખવી: CBT તમને તણાવ અને ચિંતાનો સામનો કરવા માટેની તકનીકો શીખવે છે, જેમ કે શ્વાસ લેવાની કસરતો અને આરામની તકનીકો.
• સાયકોડાયનેમિક થેરાપી (Psychodynamic Therapy): આ ઉપચાર ભૂતકાળના અનુભવો અને બેભાન સંઘર્ષો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે જે વર્તમાન ચિંતામાં ફાળો આપી શકે છે.

2. દવાઓ (Medications):

દવાઓ પેનિક ડિસઓર્ડરના લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ કરી શકે છે, ખાસ કરીને જ્યારે મનોચિકિત્સા સાથે તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે ઉપયોગમાં લેવાતી દવાઓમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:

• પસંદગીયુક્ત સેરોટોનિન રીઅપટેક ઇન્હિબિટર્સ (Selective Serotonin Reuptake Inhibitors – SSRIs): આ એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ છે જે મગજમાં સેરોટોનિનના સ્તરને વધારીને કામ કરે છે. તે પેનિક એટેકની આવર્તન અને તીવ્રતા ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. ઉદાહરણોમાં ફ્લુઓક્સેટિન (Fluoxetine), સર્ટ્રાલિન (Sertraline) અને પેરોક્સેટિન (Paroxetine) નો સમાવેશ થાય છે. SSRIs ની અસર દેખાવામાં થોડો સમય લાગી શકે છે (સામાન્ય રીતે થોડા અઠવાડિયા).
• સેરોટોનિન-નોરેપિનેફ્રાઇન રીઅપટેક ઇન્હિબિટર્સ (Serotonin-Norepinephrine Reuptake Inhibitors – SNRIs): આ અન્ય પ્રકારના એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ છે જે મગજમાં સેરોટોનિન અને નોરેપિનેફ્રાઇન બંનેના સ્તરને અસર કરે છે. વેનલાફેક્સિન (Venlafaxine) અને ડ્યુલોક્સેટિન (Duloxetine) તેના ઉદાહરણો છે.
• બેન્ઝોડિએઝેપાઇન્સ (Benzodiazepines): આ દવાઓ ઝડપથી કામ કરે છે અને ચિંતા અને પેનિક એટેકના લક્ષણોને તાત્કાલિક રાહત આપી શકે છે. જો કે, તે વ્યસનકારક હોઈ શકે છે અને તેની આડઅસરો પણ હોઈ શકે છે, તેથી સામાન્ય રીતે તેનો ઉપયોગ ટૂંકા ગાળા માટે અથવા કટોકટીની પરિસ્થિતિઓમાં જ કરવામાં આવે છે. ઉદાહરણોમાં અલ્પ્રાઝોલમ (Alprazolam) અને ક્લોનાઝેપામ (Clonazepam) નો સમાવેશ થાય છે.
• ટ્રાઇસાયક્લિક એન્ટીડિપ્રેસન્ટ્સ (Tricyclic Antidepressants – TCAs): આ જૂની એન્ટીડિપ્રેસન્ટ દવાઓ છે જે પેનિક ડિસઓર્ડરની સારવારમાં અસરકારક હોઈ શકે છે, પરંતુ SSRIs અને SNRIs ની તુલનામાં તેની આડઅસરો વધુ હોઈ શકે છે.

સારવાર યોજનાની પસંદગી:

પેનિક ડિસઓર્ડરની સારવાર વ્યક્તિની જરૂરિયાતો અને લક્ષણોની તીવ્રતા પર આધાર રાખે છે. કેટલાક લોકો માટે માત્ર મનોચિકિત્સા પૂરતી હોઈ શકે છે, જ્યારે અન્ય લોકોને દવાઓ અને ઉપચારના સંયોજનની જરૂર પડી શકે છે.

તમારા માટે શ્રેષ્ઠ સારવાર યોજના નક્કી કરવા માટે માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિક સાથે વાત કરવી મહત્વપૂર્ણ છે. તેઓ તમારી પરિસ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરશે અને તમારી જરૂરિયાતો અનુસાર સારવાર યોજના બનાવશે. સારવારમાં ધીરજ અને સતત પ્રયત્નો જરૂરી છે, પરંતુ યોગ્ય અભિગમથી પેનિક ડિસઓર્ડરને અસરકારક રીતે સંચાલિત કરી શકાય છે.

પેનિક ડિસઓર્ડર શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

પેનિક ડિસઓર્ડર માટે કોઈ ચોક્કસ આહાર નથી, પરંતુ કેટલાક ખોરાક અને પીણાં લક્ષણોને વધારી શકે છે, જ્યારે અન્ય માનસિક સ્વાસ્થ્યને ટેકો આપી શકે છે. અહીં શું ખાવું જોઈએ અને શું ટાળવું જોઈએ તેની સામાન્ય માર્ગદર્શિકા છે:

શું ખાવું જોઈએ:

• સંતુલિત આહાર: ફળો, શાકભાજી, આખા અનાજ અને દુર્બળ પ્રોટીનથી ભરપૂર સંતુલિત આહાર લો. આ તમારા શરીર અને મગજને યોગ્ય રીતે કાર્ય કરવા માટે જરૂરી પોષક તત્વો પૂરા પાડે છે.
• ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ: સૅલ્મોન, મેકરેલ, અખરોટ અને ચિયા બીજ જેવા ખોરાકમાં જોવા મળતા ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ મગજના સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે અને ચિંતા ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક: પાંદડાવાળા ગ્રીન્સ, બદામ, બીજ અને કઠોળ મેગ્નેશિયમના સારા સ્ત્રોત છે, જે શાંત અસર કરી શકે છે.
• બી વિટામિન્સ: આખા અનાજ, ઇંડા, ડેરી ઉત્પાદનો અને લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજીમાં જોવા મળતા બી વિટામિન્સ નર્વસ સિસ્ટમના કાર્ય અને મૂડ નિયમનમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે.
• પ્રોબાયોટીક્સ: દહીં અને કેફિર જેવા આથોવાળા ખોરાક આંતરડાના સ્વાસ્થ્યને સુધારી શકે છે, જે મગજના કાર્ય સાથે જોડાયેલું છે.
• પાણી: પૂરતું પાણી પીવાથી ડિહાઇડ્રેશન ટાળી શકાય છે, જે ચિંતાના લક્ષણોને વધારી શકે છે.

શું ન ખાવું જોઈએ અથવા મર્યાદિત કરવું જોઈએ:

• કેફીન: કોફી, ચા, સોડા અને એનર્જી ડ્રિંક્સમાં જોવા મળતું કેફીન હૃદયના ધબકારા વધારી શકે છે અને બેચેની અને ગભરાટની લાગણી પેદા કરી શકે છે, જે પેનિક એટેકને ઉત્તેજિત કરી શકે છે.
• આલ્કોહોલ: આલ્કોહોલ શરૂઆતમાં આરામની લાગણી આપી શકે છે, પરંતુ તે પાછળથી ચિંતાને વધારી શકે છે અને ઊંઘમાં ખલેલ પહોંચાડી શકે છે.
• ખાંડ અને શુદ્ધ કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ: ખાંડ અને સફેદ બ્રેડ, પાસ્તા અને પેસ્ટ્રી જેવા શુદ્ધ કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ બ્લડ શુગરમાં ઝડપી વધારો અને ઘટાડો કરી શકે છે, જેનાથી મૂડ સ્વિંગ અને ચિંતા થઈ શકે છે.
• પ્રોસેસ્ડ ફૂડ્સ: પ્રોસેસ્ડ ફૂડ્સમાં કૃત્રિમ ઘટકો, પ્રિઝર્વેટિવ્સ અને અતિશય મીઠું અને ચરબી હોઈ શકે છે, જે માનસિક સ્વાસ્થ્ય પર નકારાત્મક અસર કરી શકે છે.
• ફ્રાઈડ ફૂડ્સ: આ ખોરાક પચવામાં ભારે હોય છે અને તેમાં પોષક તત્વો ઓછા હોય છે, જે એકંદર સ્વાસ્થ્ય અને મૂડને અસર કરી શકે છે.
• અમુક ફૂડ એડિટિવ્સ: કેટલાક લોકોને કૃત્રિમ સ્વીટનર્સ અને મોનોસોડિયમ ગ્લુટામેટ (MSG) જેવા ફૂડ એડિટિવ્સથી ચિંતાના લક્ષણો વધી શકે છે.
• મસાલેદાર ખોરાક: કેટલાક લોકો માટે મસાલેદાર ખોરાક હૃદયના ધબકારા અને શરીરનું તાપમાન વધારી શકે છે, જે પેનિક એટેક જેવા લક્ષણોનું કારણ બની શકે છે.

મહત્વપૂર્ણ નોંધ:

દરેક વ્યક્તિ અલગ હોય છે, અને અમુક ખોરાક અન્ય કરતા કેટલાક લોકો પર વધુ અસર કરી શકે છે. તમારી પોતાની પ્રતિક્રિયાઓ પર ધ્યાન આપવું અને જો કોઈ ચોક્કસ ખોરાક તમારા લક્ષણોને વધારે છે તો તેને ટાળવું મહત્વપૂર્ણ છે.

પેનિક ડિસઓર્ડરની સારવારમાં માત્ર આહાર જ મહત્વપૂર્ણ નથી, પરંતુ દવાઓ અને ઉપચાર પણ એટલા જ જરૂરી છે. આહારમાં ફેરફારને તમારી એકંદર સારવાર યોજનાના સહાયક ભાગ તરીકે ગણવો જોઈએ અને હંમેશા માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિક અથવા ડાયેટિશિયનની સલાહ લેવી જોઈએ.

પેનિક ડિસઓર્ડર ઘરેલું ઉપચાર

પેનિક ડિસઓર્ડર માટે ઘરેલું ઉપચાર લક્ષણોને સંચાલિત કરવામાં અને આરામ મેળવવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે, પરંતુ તે વ્યાવસાયિક તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી. જો તમને પેનિક ડિસઓર્ડરનું નિદાન થયું હોય અથવા તેના લક્ષણો અનુભવી રહ્યા હોવ, તો માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિકની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.

ઘરે તમે જે પગલાં લઈ શકો છો તે અહીં આપ્યા છે જે તમને લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવામાં અને એકંદર સુખાકારીને પ્રોત્સાહન આપવામાં મદદ કરી શકે છે:

તાત્કાલિક રાહત માટેની તકનીકો (Techniques for Immediate Relief):

• ઊંડા શ્વાસ લેવાની કસરતો (Deep Breathing Exercises): જ્યારે તમને પેનિક એટેક આવે ત્યારે ધીમા અને ઊંડા શ્વાસ લેવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો. તમારા નાક દ્વારા ધીમે ધીમે શ્વાસ લો, તમારા પેટને ફૂલવા દો અને પછી તમારા મોં દ્વારા ધીમે ધીમે શ્વાસ બહાર કાઢો. આ તકનીક તમારી હૃદય ગતિને ધીમી કરવામાં અને શાંત થવામાં મદદ કરી શકે છે.
• ગ્રાઉન્ડિંગ તકનીકો (Grounding Techniques): તમારી આસપાસની વસ્તુઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરો. 5 વસ્તુઓ જુઓ, 4 વસ્તુઓ સ્પર્શ કરો, 3 વસ્તુઓ સાંભળો, 2 વસ્તુઓ સૂંઘો અને 1 વસ્તુનો સ્વાદ લો. આ તમને વર્તમાન ક્ષણમાં પાછા લાવવામાં મદદ કરશે અને ચિંતાની લાગણીને ઓછી કરશે.
• આરામની કસરતો (Relaxation Exercises): યોગા, મેડિટેશન અથવા પ્રોગ્રેસિવ મસલ રિલેક્સેશન જેવી પ્રવૃત્તિઓ નિયમિતપણે કરવાથી તમે શાંત અને વધુ નિયંત્રિત અનુભવી શકો છો.

લાંબા ગાળાના સંચાલન માટેની આદતો (Habits for Long-Term Management):

• નિયમિત કસરત (Regular Exercise): શારીરિક પ્રવૃત્તિ તણાવ અને ચિંતાને ઘટાડવામાં ખૂબ મદદરૂપ છે. દરરોજ ઓછામાં ઓછી 30 મિનિટ માટે ચાલવું, દોડવું, તરવું અથવા તમને ગમતી કોઈપણ કસરત કરો.
• પૂરતી ઊંઘ (Sufficient Sleep): દરરોજ રાત્રે 7-8 કલાકની ગુણવત્તાયુક્ત ઊંઘ લેવી માનસિક અને શારીરિક સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. ઊંઘની અછત ચિંતાના લક્ષણોને વધારી શકે છે.
• તંદુરસ્ત આહાર (Healthy Diet): સંતુલિત આહાર લો જેમાં ફળો, શાકભાજી, આખા અનાજ અને દુર્બળ પ્રોટીનનો સમાવેશ થાય છે. પ્રોસેસ્ડ ફૂડ, વધુ પડતી ખાંડ અને કેફીનથી દૂર રહો, કારણ કે તે ચિંતાને વધારી શકે છે.
• કેફીન અને આલ્કોહોલનું મર્યાદિત સેવન (Limit Caffeine and Alcohol): આ પદાર્થો પેનિક એટેકને ઉત્તેજિત કરી શકે છે અથવા ચિંતાના લક્ષણોને વધુ ખરાબ કરી શકે છે.
• તણાવનું સંચાલન (Stress Management): તમારી જીવનશૈલીમાં તણાવ ઘટાડવાની તકનીકોનો સમાવેશ કરો, જેમ કે સમય વ્યવસ્થાપન, શોખમાં રસ લેવો અને સામાજિક રીતે સક્રિય રહેવું.
• સહાયક જૂથો (Support Groups): સમાન અનુભવો ધરાવતા લોકો સાથે જોડાવાથી તમને સમજણ અને સહાનુભૂતિ મળી શકે છે.
• હકારાત્મક વિચારસરણી (Positive Thinking): નકારાત્મક વિચારોને ઓળખવા અને તેમને હકારાત્મક અને વાસ્તવિક વિચારોથી બદલવાની પ્રેક્ટિસ કરો.
• સમય કાઢો (Take Time for Yourself): તમને ગમતી પ્રવૃત્તિઓ કરવા માટે દરરોજ થોડો સમય કાઢો, જે તમને આરામ અને આનંદ આપે.

યાદ રાખો:

ઘરેલું ઉપચાર પેનિક ડિસઓર્ડરના લક્ષણોને હળવા કરવામાં અને તમને વધુ સારી રીતે સામનો કરવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ તે વ્યાવસાયિક સારવારને બદલી શકે નહીં. જો તમને વારંવાર પેનિક એટેક આવતા હોય અને તે તમારા જીવનને અસર કરી રહ્યા હોય, તો યોગ્ય નિદાન અને સારવાર માટે ડૉક્ટર અથવા માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિકની સલાહ લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે. વ્યાવસાયિકો તમને વ્યક્તિગત સારવાર યોજના પ્રદાન કરી શકે છે જેમાં દવાઓ, ઉપચાર અથવા બંનેનો સમાવેશ થઈ શકે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડર કેવી રીતે અટકાવવું?

પેનિક ડિસઓર્ડરને સંપૂર્ણપણે અટકાવવું શક્ય નથી, કારણ કે તેના કારણો જટિલ અને બહુપક્ષીય હોય છે જેમાં જનીન, મગજની રસાયણશાસ્ત્ર અને જીવનના અનુભવોનો સમાવેશ થાય છે. જો કે, અમુક પગલાં લઈને તમે પેનિક ડિસઓર્ડર થવાનું જોખમ ઘટાડી શકો છો અને જો તમે તેના લક્ષણોનો અનુભવ કરી રહ્યા હોવ તો તેની તીવ્રતા અને આવર્તનને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ મેળવી શકો છો:

જોખમ ઘટાડવા માટેના પગલાં:

• તણાવનું સંચાલન કરો (Manage Stress): જીવનમાં તણાવ પેનિક એટેકને ઉત્તેજિત કરી શકે છે. તણાવને અસરકારક રીતે સંચાલિત કરવા માટે તકનીકો શીખો, જેમ કે:
  • સમય વ્યવસ્થાપન (Time Management): કાર્યોને પ્રાથમિકતા આપો અને વધુ પડતું કામ કરવાનું ટાળો.
  • આરામની તકનીકો (Relaxation Techniques): યોગા, મેડિટેશન, ઊંડા શ્વાસ લેવાની કસરતો અને માઇન્ડફુલનેસનો અભ્યાસ કરો.
  • શોખ અને રુચિઓ (Hobbies and Interests): એવી પ્રવૃત્તિઓ માટે સમય કાઢો જે તમને આનંદ આપે અને આરામ કરવામાં મદદ કરે.
• તંદુરસ્ત જીવનશૈલી જાળવો (Maintain a Healthy Lifestyle):
  • નિયમિત કસરત (Regular Exercise): શારીરિક પ્રવૃત્તિ તણાવ અને ચિંતા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
  • સંતુલિત આહાર (Balanced Diet): પોષક તત્વોથી ભરપૂર ખોરાક લો અને પ્રોસેસ્ડ ફૂડ, વધુ પડતી ખાંડ અને કેફીનથી દૂર રહો.
  • પૂરતી ઊંઘ (Sufficient Sleep): દરરોજ રાત્રે 7-8 કલાકની ગુણવત્તાયુક્ત ઊંઘ લો.
• કેફીન અને આલ્કોહોલનું મર્યાદિત સેવન (Limit Caffeine and Alcohol): આ પદાર્થો ચિંતા અને પેનિક એટેકના લક્ષણોને વધારી શકે છે.
• પ્રારંભિક હસ્તક્ષેપ માટે ધ્યાન રાખો (Pay Attention to Early Signs): જો તમને ચિંતાના લક્ષણો અથવા પેનિક એટેકના હળવા અનુભવો થવા લાગે, તો તરત જ પગલાં લો. આમાં આરામની તકનીકોનો ઉપયોગ કરવો અથવા વિશ્વાસુ મિત્ર કે પરિવારના સભ્ય સાથે વાત કરવી શામેલ હોઈ શકે છે.
• વ્યાવસાયિક મદદ મેળવો (Seek Professional Help): જો તમને વારંવાર ચિંતા થતી હોય અથવા પેનિક એટેકના લક્ષણોનો અનુભવ થતો હોય, તો માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિકની સલાહ લો. વહેલું નિદાન અને સારવાર પેનિક ડિસઓર્ડરના વિકાસને રોકવામાં અથવા તેની તીવ્રતા ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• જાણકારી મેળવો (Educate Yourself): પેનિક ડિસઓર્ડર વિશે જાણવાથી તમને તેના લક્ષણોને ઓળખવામાં અને તેનો સામનો કરવા માટે વધુ સારી રીતે તૈયાર રહેવામાં મદદ મળી શકે છે.
• સહાયક સંબંધો કેળવો (Build Supportive Relationships): મજબૂત સામાજિક આધાર ધરાવવાથી તણાવ અને ચિંતાનો સામનો કરવામાં મદદ મળે છે. તમારા મિત્રો અને પરિવાર સાથે ખુલ્લા મને વાત કરો.

જો તમને પેનિક ડિસઓર્ડરનું જોખમ વધારે હોય તો:

• નિયમિત તપાસ કરાવો (Regular Check-ups): જો તમારા પરિવારમાં પેનિક ડિસઓર્ડરનો ઇતિહાસ હોય અથવા તમે તણાવપૂર્ણ જીવનના અનુભવોમાંથી પસાર થયા હોવ, તો માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિક સાથે નિયમિત તપાસ કરાવવાનું વિચારો.

યાદ રાખો કે આ પગલાં પેનિક ડિસઓર્ડર થવાનું જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે, પરંતુ તેની કોઈ ગેરેંટી નથી. જો તમને પેનિક એટેકના લક્ષણોનો અનુભવ થતો હોય, તો વ્યાવસાયિક મદદ લેવી સૌથી મહત્વપૂર્ણ છે. યોગ્ય સારવારથી તમે તમારા લક્ષણોને અસરકારક રીતે સંચાલિત કરી શકો છો અને એક સ્વસ્થ અને પરિપૂર્ણ જીવન જીવી શકો છો.

સારાંશ

પેનિક ડિસઓર્ડર એક પ્રકારનો ગભરાટનો વિકાર છે જેમાં વ્યક્તિને અચાનક અને તીવ્ર ભયના હુમલાઓ (પેનિક એટેક) આવે છે. આ હુમલાઓ થોડી મિનિટો સુધી ચાલે છે અને તેમાં શ્વાસ લેવામાં તકલીફ, છાતીમાં દુખાવો, ધબકારા વધી જવા, પરસેવો થવો, ધ્રુજારી થવી અને ચક્કર આવવા જેવા શારીરિક લક્ષણો જોવા મળે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડર ધરાવતા લોકો વારંવાર આવા હુમલાઓનો અનુભવ કરે છે અને તેમને ફરીથી હુમલો થવાનો સતત ડર રહે છે. આ ડરના કારણે તેઓ અમુક સ્થળો અથવા પરિસ્થિતિઓને ટાળવાનું શરૂ કરી શકે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડરના ચોક્કસ કારણો અજ્ઞાત છે, પરંતુ જનીન, મગજની રસાયણશાસ્ત્ર અને પર્યાવરણીય પરિબળો તેની ભૂમિકા ભજવી શકે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડરના નિદાન માટે માનસિક સ્વાસ્થ્ય વ્યાવસાયિકો લક્ષણોનું મૂલ્યાંકન કરે છે અને ડાયગ્નોસ્ટિક માપદંડોનો ઉપયોગ કરે છે.

પેનિક ડિસઓર્ડરની સારવારમાં મનોચિકિત્સા (ખાસ કરીને જ્ઞાનાત્મક વર્તણૂકીય ઉપચાર – CBT) અને દવાઓ (જેમ કે SSRIs અને SNRIs) નો સમાવેશ થાય છે. ઘરેલું ઉપચાર જેમ કે ઊંડા શ્વાસ લેવાની કસરતો, નિયમિત કસરત અને તંદુરસ્ત જીવનશૈલી લક્ષણોને સંચાલિત કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે, પરંતુ વ્યાવસાયિક સારવારનો વિકલ્પ નથી.

પેનિક ડિસઓર્ડરને સંપૂર્ણપણે અટકાવવું શક્ય નથી, પરંતુ તણાવનું સંચાલન કરવું, તંદુરસ્ત જીવનશૈલી જાળવવી અને કેફીન અને આલ્કોહોલનું સેવન મર્યાદિત કરવું જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે. વહેલું નિદાન અને સારવાર પેનિક ડિસઓર્ડરને અસરકારક રીતે સંચાલિત કરવામાં અને જીવનની ગુણવત્તા સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે.