ટાર્સલ ટનલ સિન્ડ્રોમ (Tarsal Tunnel Syndrome)

ટાર્સલ ટનલ સિન્ડ્રોમ (Tarsal Tunnel Syndrome – TTS): પગમાં ચેતા દબાણનો દુખાવો

ટાર્સલ ટનલ સિન્ડ્રોમ (TTS) એ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં પગના અંદરના ભાગમાં (ઘૂંટીના હાડકાની નીચે અને અંદરની ) આ ચેતા, જે પગ અને પગના પંજાને સંવેદના પૂરી પાડે છે, તે એક સાંકડી જગ્યામાંથી પસાર થાય છે જેને ટાર્સલ ટનલ કહેવાય છે. આ ટનલ હાડકાં, લિગામેન્ટ્સ અને સ્નાયુઓ દ્વારા બનેલી હોય છે. જ્યારે આ ચેતા પર દબાણ આવે છે, ત્યારે તે પીડા, ઝણઝણાટી, સુન્નતા અને સળગતી સંવેદના જેવા લક્ષણો પેદા કરી શકે છે, જે પગના એક મોટા ભાગને અસર કરે છે.

આ સ્થિતિને ઘણીવાર કાર્પલ ટનલ સિન્ડ્રોમ (જે કાંડામાં થાય છે) ના પગના સમકક્ષ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

ટાર્સલ ટનલ સિન્ડ્રોમ શા માટે થાય છે?

1. ગાંઠો અથવા સોજો:
   • ગાંઠો (Cysts) અથવા લિપોમા (Lipomas): ચેતાની આસપાસ બનતી સૌમ્ય ગાંઠો.
   • ગાંડા કદની કોમલાસ્થિ અથવા હાડકાં (Enlarged Cartilage or Bones).
2. પગની ખોટી રચના અથવા બાયોમિકેનિકલ સમસ્યાઓ:
   • ફ્લેટ ફીટ (Flat Feet): સપાટ પગ હોવાથી પગની આંતરિક કમાન અંદરની તરફ વળી જાય છે (પ્રૉનેશન), જેનાથી ટાર્સલ ટનલમાં જગ્યા ઓછી થાય છે અને ચેતા પર દબાણ આવે છે.
   • અસામાન્ય ચાલવાની પદ્ધતિ (Abnormal Gait).
3. ઇજાઓ:
   • ઘૂંટીનો મચકોડ (Ankle Sprain): ઘૂંટીના મચકોડને કારણે ટનલની અંદર સોજો આવી શકે છે, જે ચેતા પર દબાણ લાવી શકે છે.
   • અસ્થિભંગ (Fractures).
4. પ્રણાલીગત રોગો:
   • ડાયાબિટીસ (Diabetes): ડાયાબિટીસ ચેતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે (ડાયાબિટીક ન્યુરોપથી) અને TTS ના લક્ષણોને વધુ ખરાબ કરી શકે છે.
   • આર્થ્રાઇટિસ (Arthritis): ખાસ કરીને સંધિવા (Rheumatoid Arthritis) અથવા ઓસ્ટિયોઆર્થ્રાઇટિસ, જે સાંધામાં સોજો અને પેશીઓમાં ફેરફારનું કારણ બની શકે છે.
   • થાઇરોઇડ સમસ્યાઓ (Thyroid Problems).
5. વધારે વજન: પગ અને ઘૂંટી પર વધારાનો ભાર.
6. અયોગ્ય જૂતા: અમુક પ્રકારના જૂતા પણ દબાણ વધારી શકે છે.

ટાર્સલ ટનલ સિન્ડ્રોમના લક્ષણો

TTS ના લક્ષણો સામાન્ય રીતે ધીમે ધીમે વિકસે છે અને સમય જતાં વધુ ખરાબ થઈ શકે છે. આ લક્ષણો પગના અંદરના ભાગમાં, પગના તળિયામાં અને અંગૂઠા સુધી ફેલાઈ શકે છે.

• દુખાવો: પગના અંદરના ભાગમાં, પગના તળિયામાં અથવા અંગૂઠામાં તીક્ષ્ણ, બળતરા જેવો, ઝણઝણાટીવાળો દુખાવો. દુખાવો ક્યારેક ઘૂંટી સુધી પણ ફેલાઈ શકે છે.
• ઝણઝણાટી (Tingling) અને સુન્નતા (Numbness): ખાસ કરીને પગના તળિયામાં અને અંગૂઠામાં.
• સળગતી સંવેદના (Burning Sensation): પગના તળિયામાં અથવા અંગૂઠામાં બળતરા જેવી લાગણી.
• વધેલા લક્ષણો: લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવાથી, ચાલવાથી, કસરત કરવાથી અથવા અમુક પ્રકારના જૂતા પહેરવાથી લક્ષણો વધુ ખરાબ થાય છે.
• રાત્રિના સમયે લક્ષણો: કેટલાક લોકોને રાત્રિના સમયે પણ લક્ષણોનો અનુભવ થાય છે, જે ઊંઘમાં ખલેલ પાડી શકે છે.

નોંધ: લક્ષણો પગની ચોક્કસ ગતિવિધિઓ અથવા દબાણ સાથે સંકળાયેલા હોઈ શકે છે.

ટાર્સલ ટનલ સિન્ડ્રોમનું નિદાન

TTS નું નિદાન કરવું ક્યારેક પડકારજનક હોઈ શકે છે કારણ કે તેના લક્ષણો અન્ય પગની સમસ્યાઓ જેવા હોઈ શકે છે. ડૉક્ટર સામાન્ય રીતે નીચેના પગલાં લે છે:

1. તબીબી ઇતિહાસ અને શારીરિક તપાસ:
   • ડૉક્ટર તમારા લક્ષણો, તબીબી ઇતિહાસ, ઇજાઓનો ઇતિહાસ અને તમારી જીવનશૈલી વિશે પૂછશે.
   • શારીરિક તપાસ દરમિયાન, ડૉક્ટર ઘૂંટી અને પગના અંદરના ભાગને દબાવીને (ખાસ કરીને ટાર્સલ ટનલ વિસ્તારને) અથવા ટિબિયલ ચેતા પર ટેપ કરીને (જેને ટિનેલનું ચિહ્ન – Tinel’s Sign કહેવાય છે) દુખાવાની તપાસ કરશે. જો ટેપ કરવાથી ઝણઝણાટી કે દુખાવો થાય તો તે TTS સૂચવે છે.
   • પગના કમાન અને ચાલવાની પદ્ધતિનું પણ મૂલ્યાંકન કરવામાં આવશે.
2. ઇલેક્ટ્રોમાયોગ્રાફી (Electromyography – EMG) અને નર્વ કન્ડક્શન વેલોસિટી (Nerve Conduction Velocity – NCV) ટેસ્ટ:
   • આ પરીક્ષણો ચેતાના કાર્યનું મૂલ્યાંકન કરે છે અને ચેતાને કેટલું નુકસાન થયું છે તે નિર્ધારિત કરવામાં મદદ કરે છે.
3. ઇમેજિંગ ટેસ્ટ:
   • એક્સ-રે (X-rays): હાડકાની સમસ્યાઓ (જેમ કે અસ્થિભંગ અથવા હાડકાના સ્પર્સ) ને નકારી કાઢવા માટે.
   • અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): ચેતા પર દબાણ લાવી રહેલી ગાંઠો, કોથળીઓ અથવા સોજોવાળી નસો જોવા માટે મદદરૂપ થઈ શકે છે.
   • MRI (મેગ્નેટિક રેઝોનન્સ ઇમેજિંગ): ચેતા પર દબાણ લાવતા કારણોને વધુ વિગતવાર જોવા માટે ઉપયોગી.

ટાર્સલ ટનલ સિન્ડ્રોમની સારવાર

TTS ની સારવારનો ધ્યેય ચેતા પરનું દબાણ ઘટાડવા, લક્ષણોમાંથી રાહત મેળવવા અને રોગની પ્રગતિને અટકાવવાનો છે. સારવારનો અભિગમ કારણ અને લક્ષણોની ગંભીરતા પર આધાર રાખે છે.

બિન-સર્જિકલ સારવાર (Non-Surgical Treatments):

• આરામ અને પ્રવૃત્તિમાં ફેરફાર: દુખાવો વધારતી પ્રવૃત્તિઓ ટાળવી.
• આઇસ થેરાપી: દુખાવો અને સોજો ઘટાડવા માટે ઇજાગ્રસ્ત વિસ્તાર પર બરફ લગાવો.
• ઓર્થોટિક્સ (Orthotics): કસ્ટમ-મેડ અથવા ઓવર-ધ-કાઉન્ટર ઇન્સોલ્સ જે પગના કમાનને ટેકો આપે છે અને પગની ખોટી ગોઠવણીને સુધારે છે, જેનાથી ટાર્સલ ટનલમાં ચેતા પરનું દબાણ ઓછું થાય છે.
• યોગ્ય જૂતા: પહોળા, આરામદાયક અને સપોર્ટિવ જૂતા પહેરો.
• બ્રેસ અથવા સ્પ્લિંટ: ઘૂંટીને સ્થિર રાખવા અને ચેતા પર દબાણ ઘટાડવા માટે.
• ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy): પગ અને ઘૂંટીના સ્નાયુઓને મજબૂત કરવા, ગતિશીલતા સુધારવા અને પગના બાયોમિકેનિક્સને સુધારવા માટે કસરતો.
• ઇન્જેક્શન:
  • કોર્ટીકોસ્ટેરોઇડ ઇન્જેક્શન: બળતરા અને સોજો ઘટાડવા માટે સીધા ટાર્સલ ટનલમાં ઇન્જેક્ટ કરવામાં આવે છે.
  • પ્લેટલેટ-રીચ પ્લાઝ્મા (PRP) ઇન્જેક્શન: કેટલાક કિસ્સાઓમાં, પેશીઓના પુનર્જીવનને પ્રોત્સાહન આપવા માટે ઉપયોગી થઈ શકે છે.

સર્જિકલ સારવાર (Surgical Treatments):

• ટાર્સલ ટનલ રિલીઝ (Tarsal Tunnel Release):
  • જો ચેતા પર દબાણ લાવતી ગાંઠ કે અન્ય કોઈ રચના હોય, તો તેને પણ દૂર કરી શકાય છે.

સર્જરી પછી રિકવરીમાં થોડા અઠવાડિયાથી મહિનાઓ લાગી શકે છે, અને દર્દીને સામાન્ય રીતે અમુક સમય માટે બુટ અથવા પ્લાસ્ટર પહેરવા પડી શકે છે. સર્જરી પછી ફિઝિયોથેરાપી પણ મહત્વપૂર્ણ છે.

નિવારણ

TTS ને સંપૂર્ણપણે અટકાવવું હંમેશા શક્ય નથી, ખાસ કરીને જો તેનું કારણ પગની ખોટી રચના હોય. જોકે, કેટલાક પગલાં જોખમ ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે:

• યોગ્ય જૂતા પહેરો: તમારા પગને પૂરતી જગ્યા મળે અને ટેકો મળે તેવા આરામદાયક જૂતા પસંદ કરો. ઊંચી એડી અને ચુસ્ત જૂતા ટાળો.
• પગની કમાનને ટેકો: જો તમને સપાટ પગ હોય, તો ઓર્થોટિક ઇન્સોલ્સનો ઉપયોગ કરો.
• નિયમિત વ્યાયામ: પગ અને ઘૂંટીના સ્નાયુઓને મજબૂત કરતી કસરતો કરો.
• વજન નિયંત્રણ: શરીરનું સ્વસ્થ વજન જાળવી રાખો.
• ઇજાઓની યોગ્ય સારવાર: ઘૂંટીના મચકોડ અથવા અન્ય પગની ઇજાઓની તાત્કાલિક અને યોગ્ય સારવાર કરાવો.

નિષ્કર્ષ

ટાર્સલ ટનલ સિન્ડ્રોમ એ એક પીડાદાયક સ્થિતિ છે જે પગમાં અસ્વસ્થતા અને કાર્યક્ષમતામાં ઘટાડો કરી શકે છે. તેના લક્ષણોને ઓળખવા અને સમયસર નિદાન કરાવવું એ અસરકારક સારવાર માટે ચાવીરૂપ છે. બિન-સર્જિકલ પદ્ધતિઓથી મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં રાહત મળે છે, પરંતુ જો લક્ષણો ચાલુ રહે, તો સર્જરી એક સુરક્ષિત અને અસરકારક વિકલ્પ બની શકે છે.

તમારા પગના સ્વાસ્થ્યની કાળજી લેવી અને યોગ્ય જૂતા પહેરવા એ TTS ને રોકવા અને તેના લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. જો તમને TTS ના લક્ષણોનો અનુભવ થાય, તો નિદાન અને સારવાર યોજના માટે તબીબી વ્યાવસાયિકની સલાહ લો.