કેલ્કેનિયલ સ્પુર

કેલ્કેનિયલ સ્પુર શું છે?

કેલ્કેનિયલ સ્પુર (Calcaneal spur) એટલે પગના પાછળના ભાગમાં આવેલ એડીના હાડકામાં થતી હાડકાની વૃદ્ધિ છે. તેને સામાન્ય રીતે એડીનો કાંટો પણ કહેવામાં આવે છે.

કારણો:

• વારંવાર પગના સ્નાયુઓ અને લિગામેન્ટ્સ પર તાણ આવવો.
• પ્લાન્ટર ફેશિયા (plantar fascia) નામની પેશીમાં ખેંચાણ આવવો.
• એડીના હાડકાને ઢાંકતી મેમ્બ્રેનમાં વારંવાર ઘસારો થવો.
• દોડવું અથવા કૂદવું જેવી પ્રવૃત્તિઓ વધુ કરવી.
• યોગ્ય ન હોય તેવા અથવા ઘસાઈ ગયેલાં જૂતાં પહેરવાં.
• વધારે વજન હોવું.
• ફ્લેટ ફીટ (flat feet) અથવા હાઈ આર્ચ (high arches) હોવા.
• આર્થરાઈટિસ (arthritis) જેવા રોગો હોવા.

લક્ષણો:

• એડીમાં દુખાવો થવો, જે તીવ્ર અથવા મંદ હોઈ શકે છે.
• દુખાવો સવારમાં અથવા આરામ કર્યા પછી વધુ તીવ્ર લાગી શકે છે.
• એડીના નીચેના ભાગમાં સ્પર્શ કરવાથી દુખાવો થવો.
• કેટલાક કિસ્સાઓમાં સોજો પણ આવી શકે છે.

જો તમને આ લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે. તેઓ એક્સ-રે દ્વારા કેલ્કેનિયલ સ્પુરનું નિદાન કરી શકે છે અને યોગ્ય સારવાર આપી શકે છે.

કેલ્કેનિયલ સ્પુર નાં કારણો શું છે?

કેલ્કેનિયલ સ્પુર થવા પાછળ ઘણાં કારણો જવાબદાર હોઈ શકે છે, જેમાંના કેટલાક મુખ્ય કારણો નીચે મુજબ છે:

• પ્લાન્ટર ફેશિયા પર વધુ તાણ: પ્લાન્ટર ફેશિયા એ પગના તળિયાના ભાગમાં આવેલી જાડી પેશી છે, જે એડીના હાડકાને અંગૂઠા સાથે જોડે છે. જ્યારે આ પેશી પર વારંવાર વધુ તાણ આવે છે, ત્યારે એડીના હાડકા સાથે તેના જોડાણવાળા ભાગમાં હાડકાની વૃદ્ધિ થઈ શકે છે. આ તાણ નીચેના કારણોસર આવી શકે છે:
  • દોડવું અથવા કૂદવું જેવી પ્રવૃત્તિઓ વધુ કરવી.
  • લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવું.
  • યોગ્ય સપોર્ટ વગરના જૂતાં પહેરવાં.
  • અચાનક શારીરિક પ્રવૃત્તિમાં વધારો કરવો.
• પ્લાન્ટર ફેશિઆઇટિસ: પ્લાન્ટર ફેશિયામાં સોજો આવવાની સ્થિતિને પ્લાન્ટર ફેશિઆઇટિસ કહેવામાં આવે છે. આ સોજો પણ કેલ્કેનિયલ સ્પુર થવાનું જોખમ વધારે છે.
• પગની ખોટી મુદ્રા: ફ્લેટ ફીટ (સપાટ પગ) અથવા હાઈ આર્ચ (ઊંચો કમાનવાળો પગ) ધરાવતા લોકોમાં એડી પર વધુ દબાણ આવવાની સંભાવના રહે છે, જેના કારણે સ્પુર થઈ શકે છે.
• વધારે વજન: શરીરનું વધારે વજન એડી પર વધુ દબાણ લાવે છે, જે સ્પુર થવાનું જોખમ વધારે છે.
• ઉંમર: ઉંમર વધવાની સાથે પગના લિગામેન્ટ્સ અને પેશીઓ નબળા પડવા લાગે છે, જેના કારણે સ્પુર થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
• અન્ય પરિબળો:
  • એડીના હાડકાને ઢાંકતી મેમ્બ્રેનમાં વારંવાર ઘસારો થવો.
  • આર્થરાઈટિસ જેવા રોગો હોવા.
  • કેટલાક કિસ્સાઓમાં આનુવંશિક કારણો પણ જવાબદાર હોઈ શકે છે.

એ નોંધવું અગત્યનું છે કે ઘણા લોકોમાં કેલ્કેનિયલ સ્પુર હોવા છતાં કોઈ લક્ષણો દેખાતા નથી. દુખાવો મોટે ભાગે સ્પુરની આસપાસના નરમ પેશીઓમાં થતા સોજાને કારણે થાય છે, ન કે સ્પુરના કારણે.

કેલ્કેનિયલ સ્પુર નાં ચિહ્નો અનેનાં લક્ષણો શું છે?

કેલ્કેનિયલ સ્પુર (Calcaneal spur) નાં ચિહ્નો અને લક્ષણો નીચે મુજબ હોઈ શકે છે:

• એડીમાં દુખાવો: આ સૌથી સામાન્ય લક્ષણ છે. દુખાવો તીવ્ર અથવા મંદ હોઈ શકે છે અને તે સવારમાં અથવા લાંબા સમય સુધી આરામ કર્યા પછી વધુ ખરાબ થઈ શકે છે. ચાલ્યા પછી દુખાવો ઓછો થઈ શકે છે, પરંતુ લાંબા સમય સુધી ઊભા રહ્યા પછી અથવા દોડ્યા પછી ફરીથી વધી શકે છે.
• એડીના નીચેના ભાગમાં કોમળતા: સ્પુરની જગ્યાએ સ્પર્શ કરવાથી દુખાવો થઈ શકે છે.
• સવારે સખતપણું: સવારે ઉઠ્યા પછી પગ મૂકવામાં તકલીફ પડી શકે છે અને થોડીવાર ચાલ્યા પછી તે ઓછું થાય છે.
• સોજો: ક્યારેક એડીની આસપાસ સોજો આવી શકે છે.
• ગરમી: અસરગ્રસ્ત વિસ્તાર સ્પર્શ કરવાથી ગરમ લાગી શકે છે.
• ચાલવામાં તકલીફ: દુખાવાના કારણે ચાલવાની રીતમાં ફેરફાર થઈ શકે છે.
• નાની હાડકા જેવી ગાંઠનો અનુભવ: કેટલાક કિસ્સાઓમાં, એડીના નીચેના ભાગમાં નાની હાડકા જેવી ગાંઠનો અનુભવ થઈ શકે છે.

જો તમને આમાંથી કોઈ પણ ચિહ્નો અથવા લક્ષણો જણાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે. તેઓ શારીરિક તપાસ અને એક્સ-રે દ્વારા કેલ્કેનિયલ સ્પુરનું નિદાન કરી શકે છે અને યોગ્ય સારવાર આપી શકે છે.

કેલ્કેનિયલ સ્પુર નું જોખમ કોને વધારે છે?

કેલ્કેનિયલ સ્પુર થવાનું જોખમ નીચેના લોકોમાં વધારે હોય છે:

• વૃદ્ધ લોકો: ઉંમર વધવાની સાથે પગના સ્નાયુઓ અને અસ્થિબંધનો નબળા પડે છે, જેના કારણે સ્પુર થવાનું જોખમ વધે છે.
• વધુ વજનવાળા અથવા મેદસ્વી લોકો: શરીરનું વધારે વજન એડી પર વધુ દબાણ લાવે છે, જેનાથી સ્પુર થવાની શક્યતા વધે છે.
• એથ્લેટ્સ અને દોડવીરો: જે લોકો દોડવાની અથવા કૂદવાની પ્રવૃત્તિઓ વધુ કરે છે તેમના એડી પર વધુ તાણ આવે છે.
• સપાટ પગ અથવા ઊંચા કમાનવાળા પગ ધરાવતા લોકો: આ પ્રકારના પગની રચના એડી પર અસામાન્ય દબાણ લાવે છે.
• ખોટાં અથવા સપોર્ટ વગરનાં જૂતાં પહેરતા લોકો: જે જૂતાં પગને યોગ્ય ટેકો નથી આપતા તે એડી પર વધુ તાણ લાવે છે.
• લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવાનું કામ કરતા લોકો: જેમ કે શિક્ષકો, ફેક્ટરી કામદારો વગેરે.
• પ્લાન્ટર ફેસિટિસ અથવા એચિલીસ ટેન્ડોનાઇટિસથી પીડાતા લોકો: આ સ્થિતિઓમાં એડી અને તેની આસપાસના અસ્થિબંધનોમાં સોજો આવે છે, જે સ્પુર થવાનું જોખમ વધારે છે.
• આર્થરાઇટિસ, ગાઉટ અથવા અન્ય હાડકાં અને સાંધાના રોગોથી પીડાતા લોકો: આ રોગો હાડકાંમાં અસામાન્ય વૃદ્ધિને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે.
• ડાયાબિટીસના દર્દીઓ: ડાયાબિટીસ પગમાં રક્ત પરિભ્રમણને અસર કરી શકે છે અને ચેતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, જેનાથી સ્પુર થવાનું જોખમ વધી શકે છે.

જો તમને આમાંથી કોઈ પણ જોખમી પરિબળો લાગુ પડતા હોય અને તમને એડીમાં દુખાવો થતો હોય, તો તમારે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.

કેલ્કેનિયલ સ્પુર સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

કેલ્કેનિયલ સ્પુર સાથે સંકળાયેલા કેટલાક રોગો અને પરિસ્થિતિઓ નીચે મુજબ છે:

• પ્લાન્ટર ફેસિટિસ (Plantar fasciitis): આ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં પગના તળિયે આવેલી પ્લાન્ટર ફેશિયા નામની જાડી પેશીઓમાં સોજો આવે છે. કેલ્કેનિયલ સ્પુર પ્લાન્ટર ફેસિટિસના કારણે અથવા તેની સાથે વિકાસ પામી શકે છે.
• એચિલીસ ટેન્ડોનાઇટિસ (Achilles tendonitis): આ સ્થિતિમાં એચિલીસ ટેન્ડનમાં સોજો આવે છે, જે એડીના પાછળના ભાગે કેલ્કેનિયસ સાથે જોડાય છે. પાછળના ભાગે કેલ્કેનિયલ સ્પુર એચિલીસ ટેન્ડોનાઇટિસ સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે.
• આર્થરાઇટિસ (Arthritis): વિવિધ પ્રકારના આર્થરાઇટિસ, જેમ કે ઓસ્ટિયોઆર્થરાઇટિસ, રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ અને એન્કીલોઝિંગ સ્પોન્ડિલાઇટિસ, કેલ્કેનિયલ સ્પુર થવાનું જોખમ વધારી શકે છે.
• ગાઉટ (Gout): આ એક પ્રકારનો આર્થરાઇટિસ છે જે શરીરમાં યુરિક એસિડના સ્ફટિકો જમા થવાથી થાય છે. ગાઉટ કેલ્કેનિયલ સ્પુર સાથે સંકળાયેલ હોઈ શકે છે.
• ડાયાબિટીસ (Diabetes): ડાયાબિટીસના દર્દીઓમાં કેલ્કેનિયલ સ્પુર થવાનું જોખમ વધારે હોઈ શકે છે, કારણ કે ડાયાબિટીસ પગમાં રક્ત પરિભ્રમણ અને ચેતાને અસર કરી શકે છે.
• મેદસ્વીપણું (Obesity): વધારે વજન એડી પર વધુ દબાણ લાવે છે, જે કેલ્કેનિયલ સ્પુર થવાનું જોખમ વધારે છે.

એ નોંધવું મહત્વપૂર્ણ છે કે કેલ્કેનિયલ સ્પુર ધરાવતા દરેક વ્યક્તિને દુખાવો અથવા અન્ય લક્ષણોનો અનુભવ થશે જ એવું નથી. ઘણા લોકોમાં સ્પુર હાજર હોવા છતાં કોઈ સમસ્યા જોવા મળતી નથી. જો તમને એડીમાં દુખાવો થતો હોય, તો કારણ જાણવા અને યોગ્ય સારવાર માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

કેલ્કેનિયલ સ્પુર નું નિદાન

કેલ્કેનિયલ સ્પુરનું નિદાન સામાન્ય રીતે નીચેની પદ્ધતિઓ દ્વારા કરવામાં આવે છે:

• શારીરિક તપાસ (Physical Examination): ડૉક્ટર તમારા પગની તપાસ કરશે અને તમારા લક્ષણો વિશે પૂછશે, જેમ કે દુખાવાની જગ્યા, ક્યારે દુખે છે અને કેટલો સમય ચાલે છે. તેઓ તમારા પગને સ્પર્શ કરીને દુખાવાની તીવ્રતા અને ચોક્કસ જગ્યા નક્કી કરવાનો પ્રયાસ કરશે.
• તબીબી ઇતિહાસ (Medical History): ડૉક્ટર તમારી તબીબી હિસ્ટ્રી વિશે પૂછશે, જેમાં તમને કોઈ અન્ય સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ છે કે કેમ, તમે કયા પ્રકારની પ્રવૃત્તિઓ કરો છો અને તમારા જૂતાં વિશે માહિતી મેળવશે.
• એક્સ-રે (X-ray): કેલ્કેનિયલ સ્પુરને જોવા માટે એક્સ-રે સૌથી સામાન્ય અને અસરકારક પદ્ધતિ છે. એક્સ-રેમાં એડીના હાડકા પર હાડકાંની વૃદ્ધિ (સ્પુર) સ્પષ્ટપણે દેખાય છે. જો કે, એ યાદ રાખવું અગત્યનું છે કે કેટલાક લોકોને સ્પુર હોવા છતાં દુખાવો થતો નથી, અને કેટલાક લોકોને સ્પુર વગર પણ એડીમાં દુખાવો થઈ શકે છે. તેથી, નિદાન ફક્ત એક્સ-રે પર આધારિત નથી હોતું.
• અન્ય ઇમેજિંગ પરીક્ષણો (Other Imaging Tests) (ભાગ્યે જ જરૂર પડે છે):
  • એમઆરઆઈ (MRI): જો ડૉક્ટરને અન્ય નરમ પેશીઓની સમસ્યાઓ, જેમ કે પ્લાન્ટર ફેશિયામાં ફાટ અથવા ટેન્ડનમાં ઈજાની શંકા હોય તો એમઆરઆઈ સ્કેન સૂચવવામાં આવી શકે છે.
  • અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Ultrasound): અલ્ટ્રાસાઉન્ડ પ્લાન્ટર ફેશિયા અને તેની આસપાસની પેશીઓની સ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.

સામાન્ય રીતે, કેલ્કેનિયલ સ્પુરનું નિદાન શારીરિક તપાસ અને એક્સ-રે દ્વારા સરળતાથી થઈ જાય છે. વધુ જટિલ કિસ્સાઓમાં અથવા જ્યારે અન્ય સમસ્યાઓની શંકા હોય ત્યારે જ અન્ય ઇમેજિંગ પરીક્ષણોની જરૂર પડે છે.

જો તમને એડીમાં સતત દુખાવો રહેતો હોય, તો યોગ્ય નિદાન અને સારવાર માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે.

કેલ્કેનિયલ સ્પુર ની સારવાર

કેલ્કેનિયલ સ્પુરની સારવારનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય દુખાવો ઓછો કરવો અને પગની કાર્યક્ષમતામાં સુધારો કરવાનો છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, શસ્ત્રક્રિયાની જરૂર હોતી નથી અને બિન-સર્જિકલ સારવારથી રાહત મળી જાય છે. કેટલીક સામાન્ય સારવાર પદ્ધતિઓ નીચે મુજબ છે:

બિન-સર્જિકલ સારવાર (Non-Surgical Treatment):

• આરામ (Rest): જે પ્રવૃત્તિઓથી દુખાવો વધતો હોય તેને ટાળો. લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવાનું અથવા દોડવાનું ટાળો.
• બરફ લગાવો (Ice Packs): દિવસમાં ઘણી વખત 15-20 મિનિટ માટે દુખાવાવાળી જગ્યા પર બરફ લગાવો. તેનાથી સોજો અને દુખાવો ઓછો થશે.
• પીડા નિવારક દવાઓ (Pain Relievers):
  • ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓ: આઇબુપ્રોફેન (Ibuprofen) અથવા નેપ્રોક્સેન (Naproxen) જેવી નોનસ્ટીરોઇડલ એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી દવાઓ (NSAIDs) દુખાવો અને સોજો ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
  • પ્રિસ્ક્રિપ્શન દવાઓ: જો ઓવર-ધ-કાઉન્ટર દવાઓથી રાહત ન મળે તો ડૉક્ટર વધુ મજબૂત પીડા નિવારક દવાઓ લખી શકે છે.
• સ્ટ્રેચિંગ અને કસરતો (Stretching and Exercises): પગના સ્નાયુઓ અને પ્લાન્ટર ફેશિયાને ખેંચવા માટેની કેટલીક કસરતો દુખાવો ઓછો કરવામાં અને લચીલાપણું વધારવામાં મદદ કરે છે. કેટલીક સામાન્ય કસરતોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
  • પગના અંગૂઠાને ઉપર તરફ ખેંચવા.
  • દિવાલ સામે હાથ રાખીને પગને પાછળ ખેંચીને વાછરડાના સ્નાયુઓને ખેંચવા.
  • ગોળાકાર વસ્તુ (જેમ કે ટેનિસ બોલ અથવા પાણીની બોટલ)ને પગના તળિયા નીચે ફેરવવી.
• ઓર્થોટિક ઇન્સર્ટ્સ (Orthotic Inserts): કમાનને ટેકો આપવા વાળા અથવા ગાદીવાળા ઇન્સર્ટ્સ (જેમ કે હીલ કપ અથવા આર્ચ સપોર્ટ) પહેરવાથી એડી પરનું દબાણ ઓછું થાય છે અને દુખાવામાં રાહત મળે છે. કસ્ટમ-મેઇડ ઓર્થોટિક્સ વધુ અસરકારક હોઈ શકે છે.
• નાઇટ સ્પ્લિન્ટ્સ (Night Splints): રાત્રે પહેરવાના સ્પ્લિન્ટ્સ પગને એવી સ્થિતિમાં રાખે છે કે પ્લાન્ટર ફેશિયા ખેંચાયેલો રહે, જેનાથી સવારનો દુખાવો ઓછો થાય છે.
• સ્ટીરોઇડ ઇન્જેક્શન (Steroid Injections): કેટલાક કિસ્સાઓમાં, ડૉક્ટર સીધા સ્પુરની જગ્યાએ કોર્ટિકોસ્ટેરોઇડનું ઇન્જેક્શન આપી શકે છે. આ દુખાવા અને સોજોને ઝડપથી ઘટાડી શકે છે, પરંતુ તેના લાંબા ગાળાના ફાયદા મર્યાદિત હોઈ શકે છે અને તેની આડઅસરો પણ હોઈ શકે છે.
• ફિઝીયોથેરાપી (Physiotherapy): ફિઝીયોથેરાપિસ્ટ તમને યોગ્ય સ્ટ્રેચિંગ અને મજબૂતીકરણની કસરતો શીખવી શકે છે અને દુખાવો ઓછો કરવા માટે અન્ય તકનીકોનો ઉપયોગ કરી શકે છે.

સર્જિકલ સારવાર (Surgical Treatment):

મોટાભાગના લોકોને શસ્ત્રક્રિયાની જરૂર પડતી નથી. જો બિન-સર્જિકલ સારવાર છ મહિનાથી એક વર્ષ સુધી અસરકારક ન હોય અને દુખાવો ખૂબ જ તીવ્ર હોય તો જ શસ્ત્રક્રિયાનો વિચાર કરવામાં આવે છે. સર્જરીમાં પ્લાન્ટર ફેશિયાને છોડવામાં આવે છે અથવા સ્પુરને દૂર કરવામાં આવે છે. જો કે, સર્જરીમાં જોખમો અને લાંબા સમય સુધી સાજા થવામાં સમય લાગી શકે છે.

તમારા માટે કઈ સારવાર શ્રેષ્ઠ છે તે તમારા લક્ષણોની તીવ્રતા અને તમારી એકંદર આરોગ્યની સ્થિતિ પર આધાર રાખે છે. ડૉક્ટર તમને યોગ્ય નિદાન અને સારવાર યોજના માટે સલાહ આપી શકશે.

કેલ્કેનિયલ સ્પુર શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

કેલ્કેનિયલ સ્પુર (Calcaneal Spur) માટે શું ખાવું અને શું ન ખાવું તે અંગે કોઈ ચોક્કસ આહાર માર્ગદર્શિકા નથી. જો કે, કેટલાક સામાન્ય આહાર ભલામણો છે જે સોજો ઘટાડવામાં અને હાડકાના સ્વાસ્થ્યને સુધારવામાં મદદ કરી શકે છે, જે કેલ્કેનિયલ સ્પુરની સારવારમાં ફાયદાકારક હોઈ શકે છે.

શું ખાવું:

• બળતરા વિરોધી ખોરાક: એવા ખોરાક લો જેમાં બળતરા વિરોધી ગુણધર્મો હોય, જેમ કે:
  • ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સથી ભરપૂર માછલી (સૅલ્મોન, મેકરેલ, સારડીન)
  • ફળો અને શાકભાજી (ખાસ કરીને પાંદડાવાળા લીલા શાકભાજી, બેરી, ટામેટાં)
  • ઓલિવ તેલ
  • હળદર, આદુ અને લસણ જેવા મસાલા
  • નટ્સ અને બીજ
• કેલ્શિયમ અને વિટામિન ડી યુક્ત ખોરાક: હાડકાના સ્વાસ્થ્ય માટે આ જરૂરી છે.
  • ડેરી ઉત્પાદનો (દૂધ, દહીં, ચીઝ)
  • લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી
  • ફોર્ટિફાઇડ ખોરાક (જેમ કે કેટલાક અનાજ અને જ્યુસ)
  • ચરબીયુક્ત માછલી (વિટામિન ડી નો સારો સ્ત્રોત)
• મેગ્નેશિયમ યુક્ત ખોરાક: હાડકાની રચના અને સ્નાયુઓના કાર્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
  • કેળા
  • પાલક
  • એવોકાડો
  • કાળા કઠોળ
  • કોળાના બીજ
  • દાળ
  • સૂકા અંજીર
  • બ્રાઉન રાઇસ
• વિટામિન બી5 યુક્ત ખોરાક: હીલિંગ પ્રક્રિયાને વેગ આપી શકે છે.
  • એવોકાડો
  • ઈંડા
  • સૅલ્મોન
  • દાળ
  • સૂર્યમુખીના બીજ
• આલ્કલાઇન ખોરાક: શરીરના પીએચ સ્તરને સંતુલિત કરવામાં મદદ કરે છે, જે કેલ્શિયમ જમા થતું અટકાવી શકે છે.
  • પોટેશિયમથી ભરપૂર ફળો અને શાકભાજી
  • કાચા ખોરાક
  • લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી
  • લીંબુ પાણી

શું ન ખાવું:

• બળતરા પેદા કરતા ખોરાક: આ ખોરાક શરીરમાં સોજો વધારી શકે છે.
  • પ્રોસેસ્ડ ખોરાક (તૈયાર ખોરાક)
  • ખાંડયુક્ત ખોરાક અને પીણાં
  • લાલ માંસ અને પ્રોસેસ્ડ માંસ
  • ડેરી ઉત્પાદનો (કેટલાક લોકો માટે)
  • રિફાઇન્ડ અનાજ (સફેદ બ્રેડ, પાસ્તા)
  • ટ્રાન્સ ફેટ્સ અને વધુ ઓમેગા-6 ફેટ્સવાળા તેલ (જેમ કે કોર્ન ઓઇલ, સોયાબીન ઓઇલ, સૂર્યમુખી તેલ)
  • વધુ કેફીન
  • દારૂ
  • નાઇટશેડ શાકભાજી (ટામેટાં, બટાકા, રીંગણ, મરચાં) – કેટલાક લોકો માટે બળતરા પેદા કરી શકે છે.
  • એસિડિક ખોરાક (સાઇટ્રસ ફળો અને ટામેટાં – મધ્યમ માત્રામાં લેવા જોઈએ)
  • પ્યુરિનથી ભરપૂર ખોરાક (જો તમને ગાઉટ હોય તો)

યાદ રાખો કે આ સામાન્ય ભલામણો છે અને દરેક વ્યક્તિનું શરીર અલગ રીતે પ્રતિક્રિયા આપી શકે છે. જો તમને કેલ્કેનિયલ સ્પુર હોય તો, વ્યક્તિગત આહાર સલાહ માટે ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયનની સલાહ લેવી શ્રેષ્ઠ છે. તેઓ તમારી તબીબી ઇતિહાસ અને જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને યોગ્ય માર્ગદર્શન આપી શકશે. આહારની સાથે, ડૉક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી અન્ય સારવાર અને કસરતો પણ ચાલુ રાખવી મહત્વપૂર્ણ છે.

કેલ્કેનિયલ સ્પુર માટે ઘરેલું ઉપચાર

કેલ્કેનિયલ સ્પુર માટે કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર નીચે મુજબ છે:

આરામ:

• તમારા પગને પૂરતો આરામ આપો અને એવી પ્રવૃત્તિઓ ટાળો જે તમારા હીલના દુખાવાને વધારે છે, જેમ કે દોડવું અને લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવું.

બરફ લગાવો:

• દિવસમાં ઘણી વખત 15-20 મિનિટ માટે તમારા હીલ પર બરફ લગાવો. આ સોજો અને દુખાવો ઘટાડવામાં મદદ કરશે. તમે આઈસ પેક અથવા બરફથી ભરેલી પ્લાસ્ટિકની થેલીનો ઉપયોગ કરી શકો છો.

સ્ટ્રેચિંગ કસરતો:

• કેટલીક હળવી સ્ટ્રેચિંગ કસરતો કરવાથી પ્લાન્ટર ફાસીયા (તમારા પગના તળિયે ચાલતી પેશીઓની જાડી પટ્ટી) અને વાછરડાના સ્નાયુઓને ખેંચવામાં મદદ મળી શકે છે, જે હીલના દુખાવાને ઘટાડી શકે છે. કેટલીક સામાન્ય સ્ટ્રેચિંગ કસરતોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
  • ફૂટ ફ્લેક્સ: બેસો અને તમારા પગને સીધા લંબાવો. તમારા હાથથી તમારા અંગૂઠાને પકડો અને તેને તમારી શિન તરફ ખેંચો. 30 સેકન્ડ માટે પકડી રાખો અને 5 વખત પુનરાવર્તન કરો.
  • વાલ કાફ સ્ટ્રેચ: દિવાલ સામે હાથ મૂકીને ઊભા રહો. એક પગને પાછળ રાખો અને ઘૂંટણને સીધો રાખો. બીજા પગને આગળ વાળો. આગળ ઝૂકો જ્યાં સુધી તમને તમારા પાછલા પગના વાછરડામાં ખેંચાણ ન લાગે. 30 સેકન્ડ માટે પકડી રાખો અને દરેક પગ માટે 10 વખત પુનરાવર્તન કરો.
  • તોવેલ સ્ટ્રેચ: ફ્લોર પર ટુવાલ મૂકો અને તેના પર તમારા અસરગ્રસ્ત પગની હીલ મૂકો. તમારા અંગૂઠાથી ટુવાલને પકડો અને તેને તમારી તરફ ખેંચો. 30 સેકન્ડ માટે પકડી રાખો અને 5 વખત પુનરાવર્તન કરો.

માલિશ:

• તમારા પગના તળિયાને હળવા હાથે માલિશ કરવાથી સ્નાયુઓને આરામ મળે છે અને રક્ત પરિભ્રમણ સુધરે છે. તમે ટેનિસ બોલ અથવા ગોલ્ફ બોલનો ઉપયોગ કરી શકો છો અને તેને તમારા પગના તળિયે ફેરવી શકો છો.

યોગ્ય ફૂટવેર અને ઓર્થોટિક્સ:

• સારા આર્ચ સપોર્ટ અને ગાદીવાળાં જૂતાં પહેરો. હીલ કુશન અથવા આર્ચ સપોર્ટ ઇન્સર્ટ્સ (ઓર્થોટિક્સ) પહેરવાથી તમારા હીલ પરનો તાણ ઓછો થઈ શકે છે.

એપ્સમ સોલ્ટ:

• ગરમ પાણીના ટબમાં એપ્સમ સોલ્ટ ઉમેરીને તમારા પગને 15-20 મિનિટ માટે પલાળી રાખો. એપ્સમ સોલ્ટ સ્નાયુઓને આરામ કરવામાં અને દુખાવો ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.

બળતરા વિરોધી ખોરાક:

• તમારા આહારમાં બળતરા વિરોધી ગુણધર્મોવાળા ખોરાકનો સમાવેશ કરો, જેમ કે ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સથી ભરપૂર માછલી, ફળો, શાકભાજી અને હળદર.

જો ઘરેલું ઉપચારથી તમારા દુખાવામાં રાહત ન મળે, તો તમારે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ. તેઓ વધુ સારવાર વિકલ્પો સૂચવી શકે છે, જેમ કે દવાઓ, ઇન્જેક્શન અથવા ફિઝિયોથેરાપી.

કેલ્કેનિયલ સ્પુર કેવી રીતે અટકાવવું?

કેલ્કેનિયલ સ્પુરને સંપૂર્ણપણે અટકાવવું શક્ય ન હોઈ શકે, પરંતુ તેના વિકાસના જોખમને ઘટાડવા માટે તમે ઘણાં પગલાં લઈ શકો છો:

યોગ્ય ફૂટવેર પહેરો:

• સારો આર્ચ સપોર્ટ: હંમેશાં એવાં જૂતાં પહેરો જે તમારા પગના કમાનને (આર્ચ) યોગ્ય ટેકો આપે. ખાસ કરીને જો તમે લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેતા હોવ અથવા ચાલતા હોવ તો આ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
• ગાદીવાળાં તળિયાં: એવાં જૂતાં પસંદ કરો જેમાં તળિયાં ગાદીવાળાં હોય જેથી તમારા હીલ પરનો આઘાત ઓછો થાય.
• ઊંચી હીલ ટાળો: ઊંચી હીલવાળાં જૂતાં પહેલવાથી તમારા પગ પર અકુદરતી દબાણ આવે છે, જે કેલ્કેનિયલ સ્પુરનું જોખમ વધારી શકે છે.

ઓર્થોટિક ઇન્સર્ટ્સનો ઉપયોગ કરો:

• જો તમારા પગમાં કુદરતી રીતે કમાનનો અભાવ હોય અથવા તમને પ્લાન્ટર ફાસીઆઇટિસ જેવી સમસ્યા હોય, તો તમારા જૂતાંમાં આર્ચ સપોર્ટવાળા ઓર્થોટિક ઇન્સર્ટ્સનો ઉપયોગ કરવાથી તમારા હીલ પરનો તાણ ઓછો થઈ શકે છે.

નિયમિત સ્ટ્રેચિંગ કરો:

• તમારા પગ અને વાછરડાના સ્નાયુઓને નિયમિત રીતે સ્ટ્રેચ કરવાથી પ્લાન્ટર ફાસીયામાં તણાવ ઓછો થાય છે અને કેલ્કેનિયલ સ્પુરનું જોખમ ઘટે છે. ઉપર જણાવેલી સ્ટ્રેચિંગ કસરતો નિયમિતપણે કરો.

તંદુરસ્ત વજન જાળવો:

• વધારે વજન તમારા પગ અને હીલ પર વધુ દબાણ લાવે છે, જેનાથી કેલ્કેનિયલ સ્પુર થવાનું જોખમ વધી શકે છે. તંદુરસ્ત વજન જાળવવું મહત્વપૂર્ણ છે.

ઉચ્ચ-અસરવાળી પ્રવૃત્તિઓ ધીમે ધીમે વધારો:

• જો તમે દોડવા અથવા કૂદવાની જેવી ઉચ્ચ-અસરવાળી પ્રવૃત્તિઓ શરૂ કરી રહ્યા હોવ, તો ધીમે ધીમે સમય અને તીવ્રતા વધારો જેથી તમારા પગને અનુકૂલન કરવાનો સમય મળે.

નિયમિત આરામ કરો:

• જો તમે લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેતા હોવ અથવા ચાલતા હોવ, તો તમારા પગને નિયમિત રીતે આરામ આપો.

યોગ્ય ટેકનિકનો ઉપયોગ કરો:

• રમતો રમતી વખતે અથવા કસરત કરતી વખતે યોગ્ય ટેકનિકનો ઉપયોગ કરો જેથી તમારા પગ પર વધુ પડતો તાણ ન આવે.

જોખમી પરિબળોનું સંચાલન કરો:

• જો તમને ડાયાબિટીસ અથવા અન્ય એવી તબીબી સ્થિતિઓ હોય જે કેલ્કેનિયલ સ્પુરનું જોખમ વધારે છે, તો તેનું યોગ્ય સંચાલન કરો.

આ પગલાં લેવાથી તમે કેલ્કેનિયલ સ્પુર થવાની શક્યતાને значно ઘટાડી શકો છો અને તમારા પગને સ્વસ્થ રાખી શકો છો. જો તમને પગમાં દુખાવો થતો હોય, તો તાત્કાલિક ડૉક્ટરની સલાહ લો.

સારાંશ

કેલ્કેનિયલ સ્પુર એ હીલના હાડકામાં થતી વૃદ્ધિ છે, જેના કારણે પગમાં દુખાવો થઈ શકે છે. તેનાથી બચવા માટે સારા આર્ચ સપોર્ટવાળાં જૂતાં પહેરવાં, ઓર્થોટિક ઇન્સર્ટ્સનો ઉપયોગ કરવો, નિયમિત સ્ટ્રેચિંગ કરવું, તંદુરસ્ત વજન જાળવવું અને ઉચ્ચ-અસરવાળી પ્રવૃત્તિઓ ધીમે ધીમે વધારવી જેવાં પગલાં લઈ શકાય છે.

ઘરેલું ઉપચારમાં આરામ કરવો, બરફ લગાવવો, સ્ટ્રેચિંગ કસરતો કરવી, માલિશ કરવી અને યોગ્ય ફૂટવેર પહેરવાનો સમાવેશ થાય છે. જો દુખાવો ઓછો ન થાય તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.