પગમાં સુન્નપણું

પગમાં સુન્નપણું શું છે?

પગમાં સુન્નપણું એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં તમને તમારા પગમાં સંવેદના ઓછી લાગે છે અથવા જતી રહે છે. તમને એવું લાગી શકે છે કે જાણે તમારા પગમાં સોય વાગી રહી છે, ખાલી ચડી ગયા છે અથવા તો સ્પર્શની ખબર જ નથી પડતી. આ સમસ્યા ધીમે ધીમે શરૂ થઈ શકે છે અથવા અચાનક પણ આવી શકે છે. તે માત્ર એક પગમાં અથવા બંને પગમાં અનુભવી શકાય છે અને પગના કોઈ ચોક્કસ ભાગમાં (જેમ કે આંગળીઓ, પંજો, ઘૂંટી) અથવા આખા પગમાં પણ થઈ શકે છે.

અમદાવાદમાં ગરમી અને બેઠાડુ જીવનશૈલીને કારણે પણ આ સમસ્યા વધી શકે છે.

પગમાં સુન્નપણા સાથે તમે નીચેના લક્ષણો પણ અનુભવી શકો છો:

• સોય વાગતી હોય તેવી લાગણી (Tingling or pins and needles sensation)
• ખાલી ચડી જવી (Numbness)
• સ્પર્શની ઓછી સંવેદના (Reduced sensation to touch)
• બળતરાની લાગણી (Burning sensation)
• ઠંડા અથવા ગરમ લાગવું (Feeling cold or hot)
• ભારેપણું અથવા નબળાઈ (Heaviness or weakness)
• ચાલવામાં મુશ્કેલી (Difficulty walking)

જો તમને પગમાં સુન્નપણું અનુભવાતું હોય, તો તેના કારણને જાણવું અને યોગ્ય સારવાર લેવી મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે કોઈ અંતર્ગત તબીબી સ્થિતિનો સંકેત હોઈ શકે છે. શું તમે મને જણાવી શકો છો કે તમને આ સમસ્યા ક્યારથી થઈ રહી છે અથવા તેની સાથે કોઈ અન્ય લક્ષણો પણ છે? તેનાથી હું તમને વધુ માહિતી આપી શકીશ.

પગમાં સુન્નપણું નાં કારણો શું છે?

પગમાં સુન્નપણાના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે. અમદાવાદની ગરમી અને જીવનશૈલીને ધ્યાનમાં રાખીને કેટલાક સામાન્ય અને કેટલાક ગંભીર કારણો નીચે મુજબ છે:

સામાન્ય કારણો:

• લાંબા સમય સુધી દબાણ (Prolonged Pressure): લાંબા સમય સુધી પગ પર દબાણ આવવાથી, જેમ કે લાંબા સમય સુધી પગ વાળીને બેસવું, પગ પર પગ ચઢાવીને બેસવું અથવા ખૂબ જ ચુસ્ત જૂતાં પહેરવાથી નસો દબાઈ શકે છે અને સુન્નપણું આવી શકે છે. આ સામાન્ય રીતે કામચલાઉ હોય છે.
• ચેતાનું દબાવું (Nerve Compression):
  • સિયાટિકા (Sciatica): કમરની નીચેની ચેતા (સિયાટિક નર્વ) પર દબાણ આવવાથી પગમાં સુન્નપણું, દુખાવો અને નબળાઈ આવી શકે છે.
  • પેરોનિયલ નર્વ પાલ્સી (Peroneal Nerve Palsy): ઘૂંટણની નજીકની ચેતા પર દબાણ આવવાથી પગના નીચેના ભાગમાં અને પંજામાં સુન્નપણું થઈ શકે છે.
• ખરાબ મુદ્રા (Poor Posture): લાંબા સમય સુધી ખોટી રીતે બેસવાથી અથવા ઊભા રહેવાથી પગની ચેતા પર દબાણ આવી શકે છે.
• ડિહાઇડ્રેશન (Dehydration): શરીરમાં પાણીની કમી ચેતાના કાર્યને અસર કરી શકે છે અને સુન્નપણું લાવી શકે છે, ખાસ કરીને અમદાવાદની ગરમીમાં આ એક મહત્વનું કારણ હોઈ શકે છે.
• વિટામિનની ઉણપ (Vitamin Deficiency): ખાસ કરીને વિટામિન બી12ની ઉણપ ચેતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે અને પગમાં સુન્નપણું લાવી શકે છે.

તબીબી કારણો:

• ડાયાબિટીસ (Diabetes): ડાયાબિટીક ન્યુરોપથી એક સામાન્ય ગૂંચવણ છે જેમાં હાઈ બ્લડ શુગર લેવલ ચેતાને નુકસાન પહોંચાડે છે, ખાસ કરીને પગમાં. આના કારણે સુન્નપણું, ઝણઝણાટ અને દુખાવો થઈ શકે છે.
• પેરિફેરલ ન્યુરોપથી (Peripheral Neuropathy): ચેતાને નુકસાન પહોંચાડતી ઘણી પરિસ્થિતિઓ પેરિફેરલ ન્યુરોપથીનું કારણ બની શકે છે, જેમાં દારૂનું વધુ પડતું સેવન, અમુક દવાઓ, ચેપી રોગો અને સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગોનો સમાવેશ થાય છે.
• વેસ્ક્યુલર સમસ્યાઓ (Vascular Problems): પગમાં લોહીનો પુરવઠો ઓછો થવાથી, જેમ કે પેરિફેરલ આર્ટરી ડિસીઝ (Peripheral Artery Disease – PAD), પગમાં સુન્નપણું, ઠંડક અને દુખાવો થઈ શકે છે.
• મલ્ટીપલ સ્ક્લેરોસિસ (Multiple Sclerosis – MS): આ રોગ મગજ અને કરોડરજ્જુની ચેતાને અસર કરે છે અને તેના કારણે સુન્નપણું, નબળાઈ અને ચાલવામાં મુશ્કેલી આવી શકે છે.
• સ્ટ્રોક (Stroke) અથવા ટ્રાન્સિયન્ટ ઇસ્કેમિક એટેક (Transient Ischemic Attack – TIA): આ પરિસ્થિતિઓ મગજમાં લોહીના પ્રવાહને અસર કરે છે અને શરીરના એક ભાગમાં, જેમાં પગનો પણ સમાવેશ થાય છે, સુન્નપણું લાવી શકે છે.
• કરોડરજ્જુની સમસ્યાઓ (Spinal Cord Problems): કરોડરજ્જુમાં ઇજા અથવા દબાણ (જેમ કે હર્નિએટેડ ડિસ્ક) પગમાં સુન્નપણું અને નબળાઈનું કારણ બની શકે છે.
• ગાંઠ (Tumor): કરોડરજ્જુ અથવા ચેતા પર ગાંઠનું દબાણ પણ સુન્નપણું લાવી શકે છે.
• ચેપી રોગો (Infections): શિંગલ્સ (Shingles) અથવા લાઈમ રોગ (Lyme disease) જેવી ચેપી બીમારીઓ ચેતાને અસર કરી શકે છે અને સુન્નપણું લાવી શકે છે.
• સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો (Autoimmune Diseases): રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ (Rheumatoid Arthritis) અથવા લુપસ (Lupus) જેવી રોગો ચેતાને અસર કરી શકે છે.

જો તમને તમારા પગમાં સતત અથવા વારંવાર સુન્નપણું અનુભવાતું હોય, તો તેનું કારણ જાણવા માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. તેઓ તમારી તબીબી તપાસ કરશે અને જરૂર પડે તો કેટલાક પરીક્ષણો પણ કરાવી શકે છે.

પગમાં સુન્નપણું ચિહ્નો અનેનાં લક્ષણો શું છે?

પગમાં સુન્નપણું પોતે જ એક મુખ્ય ચિહ્ન છે, પરંતુ તેની સાથે અન્ય ઘણાં ચિહ્નો અને લક્ષણો પણ જોવા મળી શકે છે, જે તેના કારણ પર આધાર રાખે છે. અમદાવાદની ગરમી અને અહીંના લોકોમાં જોવા મળતી સામાન્ય સમસ્યાઓને ધ્યાનમાં રાખીને કેટલાક મુખ્ય ચિહ્નો અને લક્ષણો નીચે મુજબ છે:

મુખ્ય ચિહ્ન:

• સંવેદનામાં ઘટાડો અથવા ગેરહાજરી (Reduced or absent sensation): પગના કોઈ ચોક્કસ ભાગમાં અથવા આખા પગમાં સ્પર્શ, દબાણ, દુખાવો અથવા તાપમાનની અનુભૂતિ ઓછી થવી અથવા ન થવી.

સાથે જોવા મળતાં અન્ય લક્ષણો:

• ઝણઝણાટ (Tingling): પગમાં સોય વાગતી હોય તેવી અથવા કીડી ચાલતી હોય તેવી લાગણી થવી.
• ખાલી ચડી જવી (Numbness): પગ જાણે સૂઈ ગયો હોય તેવી અથવા તેમાં કોઈ અનુભૂતિ ન થતી હોય તેવી લાગણી.
• બળતરાની લાગણી (Burning sensation): પગમાં તીવ્ર ગરમી અથવા બળતરા જેવો દુખાવો થવો.
• તીવ્ર દુખાવો (Sharp pain): ક્યારેક સુન્નપણાની સાથે તીવ્ર અને અસહ્ય દુખાવો પણ થઈ શકે છે, ખાસ કરીને ચેતા દબાતી હોય ત્યારે (જેમ કે સિયાટિકામાં).
• નબળાઈ (Weakness): પગના સ્નાયુઓમાં નબળાઈ અનુભવવી, જેના કારણે ચાલવામાં અથવા પગ હલાવવામાં મુશ્કેલી પડી શકે છે.
• ઠંડા અથવા ગરમ લાગવું (Feeling cold or hot): પગ સામાન્ય તાપમાને હોવા છતાં ઠંડા અથવા વધુ ગરમ લાગવા.
• ભારેપણું (Heaviness): પગ ભારે લાગવા અને તેને હલાવવામાં મુશ્કેલી થવી.
• ચાલવામાં મુશ્કેલી (Difficulty walking): સંતુલન ગુમાવવું અથવા પગમાં સંવેદના ન હોવાના કારણે ચાલવામાં તકલીફ થવી.
• સ્પર્શ પ્રત્યે અતિસંવેદનશીલતા (Hypersensitivity to touch): ક્યારેક સુન્ન થયેલો ભાગ હળવા સ્પર્શ માટે પણ ખૂબ જ સંવેદનશીલ હોઈ શકે છે અને દુખાવો થઈ શકે છે.
• સ્નાયુઓમાં ખેંચાણ (Muscle cramps): સુન્નપણાની સાથે પગના સ્નાયુઓમાં અચાનક ખેંચાણ આવી શકે છે.
• ચામડીના રંગમાં ફેરફાર (Changes in skin color): લોહીના પુરવઠામાં સમસ્યા હોય તો પગની ચામડીનો રંગ આછો અથવા વાદળી પડી શકે છે.

આ લક્ષણો વ્યક્તિ અને સુન્નપણાના કારણ પર આધાર રાખીને અલગ અલગ હોઈ શકે છે. જો તમને આમાંથી કોઈ પણ ચિહ્નો અથવા લક્ષણો અનુભવાતા હોય, તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી મહત્વપૂર્ણ છે જેથી યોગ્ય નિદાન અને સારવાર થઈ શકે. ખાસ કરીને ડાયાબિટીસના દર્દીઓ માટે પગમાં સુન્નપણું ગંભીર સમસ્યાઓનું કારણ બની શકે છે, તેથી તેમણે તાત્કાલિક ધ્યાન આપવું જોઈએ.

પગમાં સુન્નપણું નું જોખમ કોને વધારે છે?

અમદાવાદમાં અને સામાન્ય રીતે પણ, કેટલાક ચોક્કસ લોકોમાં પગમાં સુન્નપણું થવાનું જોખમ વધારે હોય છે. આ જોખમ તેમની જીવનશૈલી, તબીબી ઇતિહાસ અને અન્ય પરિબળો પર આધાર રાખે છે. નીચે કેટલાક મુખ્ય જૂથો આપેલા છે જેમને પગમાં સુન્નપણું થવાની શક્યતા વધુ હોય છે:

• ડાયાબિટીસના દર્દીઓ: લાંબા સમય સુધી અનિયંત્રિત બ્લડ શુગર લેવલ ચેતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, જેને ડાયાબિટીક ન્યુરોપથી કહેવાય છે. આ સ્થિતિમાં પગમાં સુન્નપણું, ઝણઝણાટ અને દુખાવો સામાન્ય છે.
• વૃદ્ધ લોકો: ઉંમર વધવાની સાથે ચેતાઓ નબળી પડી શકે છે અને લોહીનો પુરવઠો ઓછો થઈ શકે છે, જેના કારણે સુન્નપણું થવાની શક્યતા વધે છે.
• સ્થૂળ લોકો (Obese individuals): વધુ વજન ચેતા પર દબાણ લાવી શકે છે, ખાસ કરીને પીઠના નીચેના ભાગમાં અને પગમાં.
• જે લોકો લાંબા સમય સુધી એક જ સ્થિતિમાં રહે છે: લાંબા સમય સુધી બેસવું (ખાસ કરીને પગ વાળીને અથવા ક્રોસ કરીને) અથવા ઊભા રહેવું પગની ચેતા પર દબાણ લાવી શકે છે. અમદાવાદમાં ઘણા લોકો બેઠાડુ જીવનશૈલી ધરાવતા હોવાથી આ એક કારણ હોઈ શકે છે.
• જે લોકોનું પોષણ યોગ્ય નથી: વિટામિન બી12, ફોલેટ અને અન્ય મહત્વપૂર્ણ પોષક તત્વોની ઉણપ ચેતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• જે લોકો દારૂનું વધુ સેવન કરે છે: આલ્કોહોલ ચેતા માટે ઝેરી હોઈ શકે છે અને આલ્કોહોલિક ન્યુરોપથીનું કારણ બની શકે છે.
• જે લોકોને ચોક્કસ તબીબી પરિસ્થિતિઓ હોય:
  • વેસ્ક્યુલર રોગો (Vascular diseases): પગમાં લોહીનો પુરવઠો ઓછો થવાથી સુન્નપણું થઈ શકે છે.
  • સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો (Autoimmune diseases): લુપસ, રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ વગેરે ચેતાને અસર કરી શકે છે.
  • કિડનીની સમસ્યાઓ (Kidney problems): શરીરમાં ઝેરી તત્વો જમા થવાથી ચેતાને નુકસાન થઈ શકે છે.
  • હાઈપોથાયરોઈડિઝમ (Hypothyroidism): થાઇરોઇડ હોર્મોનની ઉણપ ચેતાને અસર કરી શકે છે.
  • મલ્ટીપલ સ્ક્લેરોસિસ (Multiple Sclerosis – MS) અને અન્ય ચેતાતંત્રના રોગો.
• જે લોકો અમુક દવાઓ લે છે: કેટલીક દવાઓની આડઅસર તરીકે પગમાં સુન્નપણું થઈ શકે છે.
• જેમને ઇજા થઈ હોય: કરોડરજ્જુમાં ઇજા અથવા પગની ચેતાને સીધી ઇજા થવાથી સુન્નપણું આવી શકે છે.
• ગર્ભવતી મહિલાઓ: ગર્ભાવસ્થા દરમિયાન શરીરમાં થતા ફેરફારો અને ગર્ભાશયના દબાણને કારણે પગમાં સુન્નપણું અનુભવી શકાય છે.

જો તમે આમાંથી કોઈપણ જૂથમાં આવતા હોવ અને તમને પગમાં સુન્નપણું અનુભવાતું હોય, તો તમારે સાવચેત રહેવું જોઈએ અને ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ જેથી કારણ જાણી શકાય અને યોગ્ય સારવાર શરૂ કરી શકાય. અમદાવાદની ગરમીમાં ડિહાઇડ્રેશન પણ સુન્નપણાને વધારી શકે છે, તેથી પૂરતું પાણી પીવું પણ મહત્વપૂર્ણ છે.

પગમાં સુન્નપણું સાથે કયા રોગો સંકળાયેલા છે?

પગમાં સુન્નપણું ઘણાં વિવિધ રોગો અને તબીબી પરિસ્થિતિઓ સાથે સંકળાયેલું હોઈ શકે છે. અમદાવાદમાં જોવા મળતી સામાન્ય પરિસ્થિતિઓ અને અન્ય ગંભીર રોગોને ધ્યાનમાં રાખીને કેટલાક મુખ્ય રોગો નીચે મુજબ છે:

ચેતાતંત્ર સંબંધિત રોગો (Nervous System Disorders):

• પેરિફેરલ ન્યુરોપથી (Peripheral Neuropathy): આ એક એવી સ્થિતિ છે જેમાં શરીરની પરિઘીય ચેતાઓ (મગજ અને કરોડરજ્જુની બહારની ચેતાઓ) ને નુકસાન થાય છે. તેના ઘણા કારણો હોઈ શકે છે, જે નીચે મુજબ છે:
  • ડાયાબિટીક ન્યુરોપથી (Diabetic Neuropathy): ડાયાબિટીસના કારણે ચેતાને નુકસાન થવું એ પગમાં સુન્નપણાનું એક ખૂબ જ સામાન્ય કારણ છે.
  • આલ્કોહોલિક ન્યુરોપથી (Alcoholic Neuropathy): વધુ પડતા દારૂના સેવનથી ચેતાને નુકસાન થવું.
  • વિટામિનની ઉણપ (Vitamin Deficiencies): ખાસ કરીને વિટામિન બી12, બી1, બી6, અને વિટામિન ઇ ની ઉણપ.
  • ઝેરી તત્વોનો સંપર્ક (Exposure to Toxins): અમુક રસાયણો અને ભારે ધાતુઓના સંપર્કમાં આવવું.
  • ચેપી રોગો (Infections): શિંગલ્સ, લાઈમ રોગ, એચઆઈવી વગેરે.
  • સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો (Autoimmune Diseases): લુપસ, રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ વગેરે.
  • કિડનીની સમસ્યાઓ (Kidney Problems): કીડની ખરાબ થવાથી શરીરમાં ઝેરી તત્વો જમા થાય છે જે ચેતાને નુકસાન પહોંચાડે છે.
  • હાઈપોથાયરોઈડિઝમ (Hypothyroidism): થાઇરોઇડ હોર્મોનની ઉણપ.
• સિયાટિકા (Sciatica): કમરના નીચેના ભાગમાં સિયાટિક નર્વ પર દબાણ આવવાથી પગમાં દુખાવો અને સુન્નપણું થઈ શકે છે.
• મલ્ટીપલ સ્ક્લેરોસિસ (Multiple Sclerosis – MS): આ રોગ મગજ અને કરોડરજ્જુની ચેતાને અસર કરે છે અને સુન્નપણું, નબળાઈ અને ચાલવામાં મુશ્કેલી લાવી શકે છે.
• સ્ટ્રોક (Stroke) અને ટ્રાન્સિયન્ટ ઇસ્કેમિક એટેક (TIA): મગજમાં લોહીનો પુરવઠો અટકવાથી અથવા ઓછો થવાથી શરીરના એક ભાગમાં સુન્નપણું આવી શકે છે.
• કરોડરજ્જુની ઇજા અથવા સમસ્યાઓ (Spinal Cord Injury or Problems): કરોડરજ્જુમાં ઇજા, ગાંઠ અથવા હર્નિએટેડ ડિસ્ક પગમાં સુન્નપણું અને નબળાઈનું કારણ બની શકે છે.
• પેરોનિયલ નર્વ પાલ્સી (Peroneal Nerve Palsy): ઘૂંટણની નજીકની પેરોનિયલ નર્વ પર દબાણ આવવાથી પગના નીચેના ભાગમાં અને પંજામાં સુન્નપણું થઈ શકે છે.

રક્તવાહિની સંબંધિત રોગો (Vascular Diseases):

• પેરિફેરલ આર્ટરી ડિસીઝ (Peripheral Artery Disease – PAD): પગમાં લોહીનો પુરવઠો ઓછો થવાથી સુન્નપણું, ઠંડક અને દુખાવો થઈ શકે છે.

અન્ય રોગો અને પરિસ્થિતિઓ:

• ગાંઠ (Tumors): ચેતા અથવા કરોડરજ્જુ પર ગાંઠનું દબાણ સુન્નપણું લાવી શકે છે.
• ચેપી રોગો (Infections): શિંગલ્સ, લાઈમ રોગ વગેરે ચેતાને અસર કરી શકે છે.
• સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો (Autoimmune Diseases): રુમેટોઇડ આર્થરાઇટિસ, લુપસ વગેરે ચેતાને અસર કરી શકે છે.
• કાર્પલ ટનલ સિન્ડ્રોમ (Carpal Tunnel Syndrome): જો કે તે હાથને અસર કરે છે, તેના જેવી અન્ય ટ્રેપ્ડ નર્વ સિન્ડ્રોમ્સ પગમાં પણ થઈ શકે છે.

જો તમને તમારા પગમાં સુન્નપણું અનુભવાતું હોય, તો તેનું કારણ જાણવું અને યોગ્ય સારવાર લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે તે ઉપર જણાવેલા ગંભીર રોગોનો સંકેત હોઈ શકે છે. ડૉક્ટર તમારી તબીબી તપાસ કરશે અને જરૂર પડે તો યોગ્ય પરીક્ષણોની ભલામણ કરશે. અમદાવાદની ગરમીમાં ડિહાઇડ્રેશન પણ લક્ષણોને વધારી શકે છે, તેથી પૂરતું પાણી પીવું પણ જરૂરી છે.

પગમાં સુન્નપણું નું નિદાન

પગમાં સુન્નપણાનું નિદાન તેના કારણને ઓળખવા પર આધાર રાખે છે. ડૉક્ટર તમારી તબીબી ઇતિહાસ, લક્ષણો અને શારીરિક તપાસના આધારે નિદાન પ્રક્રિયા શરૂ કરશે. અમદાવાદમાં જોવા મળતી પરિસ્થિતિઓ અને અન્ય સંભવિત કારણોને ધ્યાનમાં રાખીને નિદાન માટે નીચેના પગલાં લેવામાં આવી શકે છે:

1. તબીબી ઇતિહાસ અને લક્ષણોની ચર્ચા (Medical History and Symptom Review):

• ડૉક્ટર તમને તમારા સુન્નપણા વિશે વિગતવાર પૂછશે, જેમ કે તે ક્યારે શરૂ થયું, ક્યાં અનુભવાય છે, કેટલી વાર થાય છે, કેટલો સમય ચાલે છે અને તેની સાથે અન્ય કોઈ લક્ષણો છે કે કેમ (જેમ કે દુખાવો, નબળાઈ, ઝણઝણાટ).
• તેઓ તમારા તબીબી ઇતિહાસ વિશે પૂછશે, જેમાં તમને કોઈ અન્ય રોગો (જેમ કે ડાયાબિટીસ, હાઈ બ્લડ પ્રેશર), ઇજાઓ, તમે લેતા હોવ તેવી દવાઓ અને તમારી જીવનશૈલી (જેમ કે દારૂનું સેવન) વિશે માહિતી મેળવશે.

2. શારીરિક તપાસ (Physical Examination):

• ડૉક્ટર તમારા પગની સંવેદના (સ્પર્શ, તાપમાન, દુખાવો) તપાસશે.
• તેઓ તમારી સ્નાયુઓની તાકાત, રિફ્લેક્સ અને સંતુલનનું પણ મૂલ્યાંકન કરશે.
• તમારા રક્ત પરિભ્રમણની તપાસ કરવા માટે તેઓ તમારા પગના પલ્સ પણ તપાસી શકે છે.

3. ન્યુરોલોજીકલ પરીક્ષણ (Neurological Examination):

• આ પરીક્ષણમાં તમારી ચેતા કાર્ય કેવી રીતે કરે છે તેનું મૂલ્યાંકન કરવામાં આવે છે, જેમાં સ્પર્શ, પીડા, તાપમાનની સંવેદના, સ્નાયુઓની તાકાત, રિફ્લેક્સ અને સંકલનનો સમાવેશ થાય છે.

4. રક્ત પરીક્ષણો (Blood Tests):

• તમારા બ્લડ શુગર લેવલની તપાસ ડાયાબિટીસને નકારી કાઢવા અથવા તેનું નિદાન કરવા માટે.
• વિટામિન બી12 અને અન્ય મહત્વપૂર્ણ વિટામિન્સના સ્તરની તપાસ વિટામિનની ઉણપ જાણવા માટે.
• થાઇરોઇડ કાર્યની તપાસ હાઈપોથાયરોઈડિઝમને નકારી કાઢવા માટે.
• કિડની કાર્યની તપાસ.
• સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો અથવા ચેપી રોગોની તપાસ માટે, જો જરૂરી હોય તો.

5. ઇલેક્ટ્રોમાયોગ્રાફી (EMG) અને નર્વ કન્ડક્શન સ્ટડીઝ (NCS):

• આ પરીક્ષણો ચેતા અને સ્નાયુઓની વિદ્યુત પ્રવૃત્તિને માપે છે.
• NCS ચેતા દ્વારા વિદ્યુત સંકેતો કેટલી ઝડપથી પ્રસારિત થાય છે તે માપે છે, જ્યારે EMG સ્નાયુઓની વિદ્યુત પ્રવૃત્તિનું મૂલ્યાંકન કરે છે.
• આ પરીક્ષણો ચેતાને થયેલા નુકસાનનું સ્થાન અને હદ નક્કી કરવામાં મદદ કરે છે.

6. ઇમેજિંગ પરીક્ષણો (Imaging Tests):

• એક્સ-રે (X-ray): કરોડરજ્જુની સમસ્યાઓ, જેમ કે સંકુચિત જગ્યા અથવા ફ્રેક્ચરને જોવા માટે.
• એમઆરઆઈ (MRI) અથવા સીટી સ્કેન (CT Scan): કરોડરજ્જુ, ચેતાઓ અથવા આસપાસના નરમ પેશીઓની વધુ વિગતવાર છબીઓ મેળવવા માટે, જે ગાંઠ, હર્નિએટેડ ડિસ્ક અથવા ચેતા પર દબાણ જેવી સમસ્યાઓ શોધવામાં મદદ કરે છે.

7. અન્ય વિશિષ્ટ પરીક્ષણો (Other Specialized Tests):

• જો વેસ્ક્યુલર સમસ્યાની શંકા હોય તો ડોપ્લર અલ્ટ્રાસાઉન્ડ (Doppler ultrasound) જેવા પરીક્ષણો લોહીના પ્રવાહનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે કરી શકાય છે.
• ચેતા બાયોપ્સી (Nerve biopsy) અમુક દુર્લભ કિસ્સાઓમાં ચેતા નુકસાનના ચોક્કસ કારણને ઓળખવા માટે કરવામાં આવી શકે છે.

નિદાન પ્રક્રિયા તમારા લક્ષણો અને ડૉક્ટરની શંકા પર આધાર રાખે છે. મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં, શરૂઆતના તબક્કામાં તબીબી ઇતિહાસ અને શારીરિક તપાસ મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવે છે. જો જરૂરી હોય તો જ વધુ વિશિષ્ટ પરીક્ષણોની ભલામણ કરવામાં આવે છે. જો તમને પગમાં સુન્નપણું અનુભવાતું હોય, તો યોગ્ય નિદાન અને સારવાર માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે.

પગમાં સુન્નપણું ની સારવાર

પગમાં સુન્નપણાની સારવાર તેના મૂળ કારણ પર આધાર રાખે છે. અમદાવાદમાં જોવા મળતી પરિસ્થિતિઓ અને અન્ય સંભવિત કારણોને ધ્યાનમાં રાખીને, સારવારના વિવિધ અભિગમો નીચે મુજબ હોઈ શકે છે:

મૂળ કારણની સારવાર (Treating the Underlying Cause):

• ડાયાબિટીક ન્યુરોપથી: બ્લડ શુગરના સ્તરને નિયંત્રિત કરવું એ સૌથી મહત્વપૂર્ણ પગલું છે. ડૉક્ટર દવાઓ, આહાર અને કસરત દ્વારા બ્લડ શુગરને નિયંત્રણમાં રાખવાની સલાહ આપશે. દુખાવા અને અન્ય લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવા માટે ગેબાપેન્ટિન, પ્રેગાબાલિન અથવા એમીટ્રિપ્ટીલાઇન જેવી દવાઓ પણ આપી શકાય છે.
• વિટામિનની ઉણપ: જો વિટામિન બી12 અથવા અન્ય કોઈ વિટામિનની ઉણપ હોય, તો ડૉક્ટર સપ્લિમેન્ટ્સ લેવાની સલાહ આપશે.
• વેસ્ક્યુલર સમસ્યાઓ: પેરિફેરલ આર્ટરી ડિસીઝ (PAD) માટે લોહીના પ્રવાહને સુધારવા માટે દવાઓ, જીવનશૈલીમાં ફેરફાર (ધૂમ્રપાન છોડવું, કસરત કરવી) અથવા ગંભીર કિસ્સાઓમાં સર્જરીની જરૂર પડી શકે છે.
• કરોડરજ્જુની સમસ્યાઓ: હર્નિએટેડ ડિસ્ક અથવા સ્પાઇનલ સ્ટેનોસિસ જેવી સમસ્યાઓ માટે ફિઝિયોથેરાપી, દવાઓ અથવા સર્જરીની જરૂર પડી શકે છે.
• મલ્ટીપલ સ્ક્લેરોસિસ (MS): આ રોગની કોઈ કાયમી સારવાર નથી, પરંતુ લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવા અને રોગની પ્રગતિને ધીમી કરવા માટે દવાઓ અને થેરાપી ઉપલબ્ધ છે.
• ચેપી રોગો: ચેપની સારવાર માટે એન્ટિબાયોટિક્સ અથવા એન્ટિવાયરલ દવાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.
• સ્વયંપ્રતિરક્ષા રોગો: આ રોગોની સારવાર માટે રોગપ્રતિકારક શક્તિને દબાવતી દવાઓનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે.

લક્ષણોની રાહત માટેની સારવાર (Symptomatic Treatment):

• દુખાવા નિવારક દવાઓ (Pain Relievers): નોનસ્ટેરોઇડલ એન્ટિ-ઇન્ફ્લેમેટરી દવાઓ (NSAIDs) અથવા ઓવર-ધ-કાઉન્ટર પેઇન કિલર્સ હળવા દુખાવામાં રાહત આપી શકે છે. ગંભીર દુખાવા માટે ડૉક્ટર વધુ મજબૂત દવાઓ લખી શકે છે.
• ચેતાના દુખાવા માટેની દવાઓ (Nerve Pain Medications): ગેબાપેન્ટિન, પ્રેગાબાલિન અને એમીટ્રિપ્ટીલાઇન જેવી દવાઓ ચેતાના દુખાવા અને સુન્નપણાને ઘટાડવામાં મદદ કરી શકે છે.
• ફિઝિયોથેરાપી (Physiotherapy): ફિઝિયોથેરાપિસ્ટ તમને એવી કસરતો શીખવી શકે છે જે સ્નાયુઓની તાકાત અને કાર્યને સુધારવામાં મદદ કરે છે અને ચેતા પરના દબાણને ઘટાડી શકે છે.
• વ્યાયામ (Exercise): નિયમિત હળવી કસરત રક્ત પરિભ્રમણને સુધારી શકે છે અને ચેતાના સ્વાસ્થ્યને પ્રોત્સાહન આપી શકે છે.
• માલિશ (Massage): હળવા હાથે માલિશ કરવાથી રક્ત પરિભ્રમણ સુધરે છે અને સ્નાયુઓને આરામ મળે છે, જેનાથી સુન્નપણામાં થોડી રાહત મળી શકે છે.
• ગરમ અને ઠંડા ઉપચાર (Heat and Cold Therapy): કેટલાક લોકોને ગરમ પાણીના શેક અથવા ઠંડા બરફના પેકથી રાહત મળે છે.
• એક્યુપંક્ચર (Acupuncture): કેટલાક લોકો માટે એક્યુપંક્ચર પગના સુન્નપણા અને દુખાવામાં રાહત આપી શકે છે.

ઘરેલું ઉપચાર અને જીવનશૈલીમાં ફેરફાર (Home Remedies and Lifestyle Changes):

• પૂરતું પાણી પીવો (Stay Hydrated): ડિહાઇડ્રેશન સુન્નપણાના લક્ષણોને વધારી શકે છે. અમદાવાદની ગરમીમાં આ ખાસ ધ્યાન રાખવું.
• સંતુલિત આહાર લો (Eat a Balanced Diet): વિટામિન અને ખનિજોથી ભરપૂર ખોરાક ચેતાના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
• ધૂમ્રપાન છોડો (Quit Smoking): ધૂમ્રપાન રક્ત પરિભ્રમણને નકારાત્મક અસર કરે છે.
• દારૂનું સેવન મર્યાદિત કરો (Limit Alcohol Intake): વધુ પડતું આલ્કોહોલ ચેતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• યોગ્ય મુદ્રા જાળવો (Maintain Proper Posture): બેસતી અને ઊભા રહેતી વખતે યોગ્ય મુદ્રા જાળવવાથી ચેતા પરનું દબાણ ઓછું થઈ શકે છે.
• ચુસ્ત કપડાં અને જૂતાં ટાળો (Avoid Tight Clothing and Shoes): ચુસ્ત કપડાં અને જૂતાં રક્ત પરિભ્રમણને અવરોધી શકે છે.
• નિયમિત રીતે હલનચલન કરો (Move Around Regularly): લાંબા સમય સુધી એક જ સ્થિતિમાં બેસવાનું અથવા ઊભા રહેવાનું ટાળો.

પગમાં સુન્નપણાની સારવાર વ્યક્તિના ચોક્કસ કારણ અને લક્ષણો પર આધાર રાખે છે. તેથી, યોગ્ય નિદાન માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. તેઓ તમારી પરિસ્થિતિનું મૂલ્યાંકન કરશે અને તમને સૌથી યોગ્ય સારવાર યોજના સૂચવશે.

પગમાં સુન્નપણું શું ખાવું અને શું ન ખાવું?

પગમાં સુન્નપણું કોઈ ચોક્કસ આહાર દ્વારા સંપૂર્ણપણે ઠીક કરી શકાતું નથી, પરંતુ યોગ્ય આહાર લેવાથી ચેતાના સ્વાસ્થ્યને સુધારવામાં અને સુન્નપણાને વધારતી પરિસ્થિતિઓને નિયંત્રિત કરવામાં મદદ મળી શકે છે. અમદાવાદની ગરમીને ધ્યાનમાં રાખીને, ડિહાઇડ્રેશનથી બચવું અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સનું સંતુલન જાળવવું પણ મહત્વપૂર્ણ છે.

શું ખાવું જોઈએ:

• વિટામિન બીથી ભરપૂર ખોરાક: વિટામિન બી કોમ્પ્લેક્સ (ખાસ કરીને બી1, બી6 અને બી12) ચેતાના સ્વાસ્થ્ય માટે ખૂબ જ જરૂરી છે.
  • બી1 (થાયમીન): આખા અનાજ, કઠોળ, બદામ, બીજ.
  • બી6 (પાયરિડોક્સિન): ચિકન, માછલી, બટાકા, કેળાં, લીલા પાંદડાવાળા શાકભાજી.
  • બી12 (કોબાલામિન): માંસ, માછલી, ઇંડા, ડેરી ઉત્પાદનો (શાકાહારી લોકો માટે સપ્લિમેન્ટની જરૂર પડી શકે છે).
• વિટામિન ઇ થી ભરપૂર ખોરાક: બદામ, બીજ, પાલક, બ્રોકોલી. વિટામિન ઇ એન્ટીઓક્સીડેન્ટ તરીકે કામ કરે છે અને ચેતાને નુકસાનથી બચાવવામાં મદદ કરે છે.
• ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ: માછલી (સૅલ્મોન, મેકેરેલ), ફ્લેક્સસીડ્સ, ચિયા સીડ્સ, અખરોટ. આ તત્વો ચેતાના કાર્યને સુધારવામાં અને બળતરા ઘટાડવામાં મદદ કરે છે.
• એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સથી ભરપૂર ખોરાક: ફળો (બેરીઝ, સાઇટ્રસ ફળો), શાકભાજી (પાલક, ગાજર), ડાર્ક ચોકલેટ. એન્ટીઓક્સીડેન્ટ્સ ચેતાને ફ્રી રેડિકલ્સથી થતા નુકસાનથી બચાવે છે.
• પાણીથી ભરપૂર ખોરાક: તરબૂચ, કાકડી, ટામેટાં, સ્ટ્રોબેરી. ડિહાઇડ્રેશન ટાળવું ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે, ખાસ કરીને અમદાવાદની ગરમીમાં.
• પોટેશિયમ અને મેગ્નેશિયમયુક્ત ખોરાક: કેળાં, શક્કરિયાં, પાલક, બદામ, બીજ. આ ખનિજો ચેતા અને સ્નાયુઓના યોગ્ય કાર્ય માટે જરૂરી છે.

શું ન ખાવું જોઈએ અથવા ઓછું ખાવું જોઈએ:

• પ્રોસેસ્ડ ખોરાક: આ ખોરાકમાં વધુ પ્રમાણમાં સોડિયમ, ખાંડ અને ખરાબ ચરબી હોય છે, જે ચેતાના સ્વાસ્થ્ય માટે હાનિકારક હોઈ શકે છે.
• વધુ પડતી ખાંડ: હાઈ બ્લડ શુગર લેવલ ચેતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, ખાસ કરીને ડાયાબિટીસના દર્દીઓ માટે.
• વધુ પડતું સેચ્યુરેટેડ અને ટ્રાન્સ ફેટ: આ ચરબી રક્ત પરિભ્રમણને નકારાત્મક અસર કરી શકે છે, જે ચેતાના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વપૂર્ણ છે. તળેલા ખોરાક અને પ્રોસેસ્ડ બેકડ ગુડ્સ ટાળો.
• વધુ પડતું આલ્કોહોલ: આલ્કોહોલ ચેતા માટે ઝેરી હોઈ શકે છે અને આલ્કોહોલિક ન્યુરોપથીનું કારણ બની શકે છે.
• ગ્લુટેનયુક્ત ખોરાક (જો ગ્લુટેન પ્રત્યે સંવેદનશીલતા હોય તો): કેટલાક લોકોમાં ગ્લુટેન પ્રત્યે સંવેદનશીલતા ચેતા સંબંધિત સમસ્યાઓ સાથે સંકળાયેલી હોઈ શકે છે.
• એવા ખોરાક જે બળતરા વધારે છે: પ્રોસેસ્ડ મીટ, શુદ્ધ કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ અને વધુ પડતું ઓમેગા-6 ફેટી એસિડ્સ (જેમ કે સનફ્લાવર ઓઇલ અને કોર્ન ઓઇલ) બળતરા વધારી શકે છે.

મહત્વની બાબતો:

• આહાર એકલો પગમાં સુન્નપણાની સારવાર નથી. તેનું કારણ જાણવું અને ડૉક્ટરની સલાહ મુજબ સારવાર લેવી ખૂબ જ જરૂરી છે.
• યોગ્ય આહાર ચેતાના સ્વાસ્થ્યને સુધારવામાં અને લક્ષણોને નિયંત્રિત કરવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે.
• દરેક વ્યક્તિનું શરીર અલગ હોય છે, તેથી કયો ખોરાક તમારા માટે વધુ અસરકારક છે તે અનુભવથી જાણી શકાય છે.
• જો તમને ડાયાબિટીસ અથવા અન્ય કોઈ તબીબી સ્થિતિ હોય, તો તમારા ડૉક્ટર અથવા ડાયેટિશિયન સાથે વાત કરીને વ્યક્તિગત આહાર યોજના બનાવો.

અમદાવાદની ગરમીમાં પૂરતું પાણી પીવાનું અને ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સનું સંતુલન જાળવવાનું ખાસ ધ્યાન રાખો. તમારા આહારમાં તાજા ફળો અને શાકભાજીનો સમાવેશ કરો અને પ્રોસેસ્ડ ખોરાક ટાળો.

પગમાં સુન્નપણું માટે ઘરેલું ઉપચાર

મને આશા છે કે તમે ઠીક છો. પગમાં સુન્નપણું માટે અહીં કેટલાક ઘરેલું ઉપચાર આપ્યા છે જે તમને રાહત આપી શકે છે:

• ગરમ અને ઠંડા કોમ્પ્રેસ: વારાફરતી ગરમ અને ઠંડા કોમ્પ્રેસ લગાવવાથી રક્ત પરિભ્રમણ સુધારી શકાય છે અને સુન્નપણું ઓછું થઈ શકે છે. એક સમયે 10-15 મિનિટ માટે લગાવો.
• હળવા હાથે માલિશ: અસરગ્રસ્ત પગને હળવા હાથે માલિશ કરવાથી રક્ત પ્રવાહ વધે છે અને ચેતાઓને આરામ મળે છે. તમે નાળિયેર તેલ અથવા સરસવના તેલનો ઉપયોગ કરી શકો છો.
• હળવી કસરતો: પગની અને પગની ઘૂંટીની હળવી કસરતો કરવાથી રક્ત પરિભ્રમણ સુધરે છે અને સુન્નપણું ઓછું થઈ શકે છે. પગને ઉપર-નીચે વાળવા અને ગોળાકાર ફેરવવાની કસરતો કરી શકાય છે.
• એપ્સમ મીઠું (Epsom salt) વાળું પાણી: ગરમ પાણીમાં એપ્સમ મીઠું નાખીને તેમાં પગ બોળી રાખવાથી સ્નાયુઓને આરામ મળે છે અને સુન્નપણું ઓછું થઈ શકે છે. 15-20 મિનિટ માટે પલાળી રાખો.
• હળદર: હળદરમાં રહેલા કર્ક્યુમિનમાં બળતરા વિરોધી ગુણ હોય છે, જે સુન્નપણું ઘટાડવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. તમે હળદરવાળું દૂધ પી શકો છો અથવા હળદરની પેસ્ટ લગાવી શકો છો.
• તજ: તજ રક્ત પરિભ્રમણ સુધારવામાં મદદ કરે છે. તમે તજનો પાઉડર મધ સાથે મિક્સ કરીને ખાઈ શકો છો.
• યોગ્ય આહાર: વિટામિન બી12 અને મેગ્નેશિયમથી ભરપૂર ખોરાક લો.

મહત્વપૂર્ણ નોંધ: જો તમને વારંવાર સુન્નપણું થતું હોય અથવા તે ખૂબ જ તીવ્ર હોય, તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે. ઘરેલું ઉપચાર માત્ર હળવા લક્ષણોમાં રાહત આપી શકે છે. તેઓ તબીબી સારવારનો વિકલ્પ નથી.

પગમાં સુન્નપણું ને કેવી રીતે અટકાવવું?

પગમાં સુન્નપણું અટકાવવા માટે તમે નીચેના પગલાં લઈ શકો છો:

• લાંબા સમય સુધી એક જ સ્થિતિમાં બેસવાનું કે ઊભા રહેવાનું ટાળો: જો તમારે લાંબા સમય સુધી બેસવું પડે, તો દર 20-30 મિનિટમાં ઊભા થાઓ અને થોડીવાર ચાલો. જો તમારે લાંબા સમય સુધી ઊભા રહેવું પડે, તો તમારા વજનને વારંવાર એક પગથી બીજા પગ પર બદલતા રહો.
• નિયમિત કસરત કરો: નિયમિત કસરત કરવાથી રક્ત પરિભ્રમણ સુધરે છે, જે સુન્નપણું અટકાવવામાં મદદરૂપ થઈ શકે છે. ચાલવું, દોડવું, તરવું અથવા સાયકલ ચલાવવી જેવી પ્રવૃત્તિઓ ફાયદાકારક હોઈ શકે છે.
• યોગ્ય જૂતાં પહેરો: એવા જૂતાં પહેરો જે આરામદાયક હોય અને તમારા પગને યોગ્ય ટેકો આપે. હાઈ હીલ્સ અથવા ખૂબ જ ચુસ્ત જૂતાં પહેવાનું ટાળો, કારણ કે તે ચેતા પર દબાણ લાવી શકે છે.
• તંદુરસ્ત વજન જાળવો: વધારે વજન ચેતા પર દબાણ લાવી શકે છે, ખાસ કરીને પગ અને પગની ઘૂંટીઓમાં. તંદુરસ્ત વજન જાળવવું સુન્નપણું અટકાવવામાં મદદ કરી શકે છે.
• ધૂમ્રપાન છોડો: ધૂમ્રપાન રક્ત વાહિનીઓને સંકુચિત કરે છે, જેના કારણે રક્ત પરિભ્રમણ ઓછું થાય છે અને સુન્નપણું થઈ શકે છે.
• તમારા ડાયાબિટીસને નિયંત્રિત કરો: જો તમને ડાયાબિટીસ હોય, તો તમારા બ્લડ શુગરના સ્તરને નિયંત્રિત કરવું મહત્વપૂર્ણ છે, કારણ કે ડાયાબિટીસ ચેતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે અને સુન્નપણુંનું કારણ બની શકે છે.
• દારૂનું સેવન મર્યાદિત કરો: વધુ પડતું આલ્કોહોલનું સેવન ચેતાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે.
• યોગ્ય મુદ્રા જાળવો: બેસતી વખતે અને ઊભા રહેતી વખતે સારી મુદ્રા જાળવવી મહત્વપૂર્ણ છે જેથી તમારી ચેતા પર બિનજરૂરી દબાણ ન આવે.
• પૂરતી ઊંઘ લો: પૂરતી ઊંઘ લેવાથી તમારા શરીરને આરામ મળે છે અને ચેતા તંત્ર યોગ્ય રીતે કાર્ય કરે છે.
• પાણી પુષ્કળ પીવો: ડિહાઇડ્રેશન પણ સુન્નપણુંનું કારણ બની શકે છે, તેથી દિવસભર પૂરતું પાણી પીવું મહત્વપૂર્ણ છે.

જો તમે આ પગલાંનું પાલન કરો છો, તો તમે પગમાં સુન્નપણું થવાની શક્યતાને ઘટાડી શકો છો. જો તમને વારંવાર સુન્નપણું થતું હોય, તો કારણ જાણવા અને યોગ્ય સારવાર માટે ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.

સારાંશ

પગમાં સુન્નપણું માટે તમે ગરમ અને ઠંડા કોમ્પ્રેસ લગાવી શકો છો, હળવા હાથે માલિશ કરી શકો છો, હળવી કસરતો કરી શકો છો, એપ્સમ મીઠાવાળા પાણીમાં પગ બોળી શકો છો, હળદર અને તજનો ઉપયોગ કરી શકો છો અને યોગ્ય આહાર લઈ શકો છો.

પગમાં સુન્નપણું અટકાવવા માટે લાંબા સમય સુધી એક જ સ્થિતિમાં બેસવાનું કે ઊભા રહેવાનું ટાળો, નિયમિત કસરત કરો, યોગ્ય જૂતાં પહેરો, તંદુરસ્ત વજન જાળવો, ધૂમ્રપાન છોડો, ડાયાબિટીસને નિયંત્રિત કરો, દારૂનું સેવન મર્યાદિત કરો, યોગ્ય મુદ્રા જાળવો, પૂરતી ઊંઘ લો અને પુષ્કળ પાણી પીવો.

જો તમને વારંવાર સુન્નપણું થતું હોય, તો ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જરૂરી છે.